در سده‌های بعد از 2900 پیش از میلاد، خطی هجایی استفاده شد. این خط در سده‌های آخر هزاره سوم پیش از میلاد منسوخ شد. از این خط کمتر از 30 گل نوشته یا سنگ نوشته به دست ما رسیده است که همگی متعلق به حدود سال 2250 پیش از میلاد هستند. این خط حدود 80 نشانه داشت و معمولا از بالا به پایین نوشته می‌شد. ایلامی میخی خطی است با ۱۳۰ نشانه، بسیار کم شمارتر از بیشتر دبیره‌های میخی هم روزگار خود، که از ۲۵۰۰ تا ۳۳۱ پیش از میلاد به کار رفت و دگرگون شده دبیره میخی اکدی بود. این خط از چپ به راست نوشته می‌شد. قدیمی‌ترین اثر به جا مانده از این خط در منطقه لیان بوشهر یافت شده است.
آغاز ایلامی که موضوع اولین نوشتار این کتاب است، نقش مهمی در مطالعه اختراع و گسترش خط دارد؛ زیرا یکی از معدود سیستم‌های نوشتاری است که وابستگی مشخص شده به نوشتار دیگری دارد. افزون بر این آغاز ایلامی در زمان و مکانی قرار دارد که می‌تواند دیگر سیستم‌های نوشتاری ظاهراً را به ابداع خط در میان‌رودان پیوند دهد.
آغاز ایلامی، نظام نشانه‌ای بسیار تخصصی بوده که توسط مردمانی که پیوندهای فرهنگی مشترکی داشتند استفاده می‌شده است و به همین دلیل نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن سازگاری قابل توجهی بین گروه‌های متمایز فرهنگی منتقل شود. در این نوشتار تلاش شده تا همه داده‌های گاه‌نگاری موجود مربوط به متن‌های مختلف آغاز ایلامی از مجموعه‌های شوش، تپه سیلک، تپه ازبکی، تپه سفالین، تل گسر، تل ملیان، تپه یحیی و شهر سوخته مورد ارزیابی قرار گیرد.
مؤلفه‌های گاه‌نگاری نخستین سیستم نوشتاری در ایران، تک‌نگاره‌های پیچیده در سیستم نگارش آغاز ایلامی، دامپروری در شوش در طول دوره آغاز ایلامی، سیستم نگارش آغاز ایلامی و تکرار علائم آغاز ایلامی بخش‌های مختلف کتاب را تشکیل می‌دهند.
کاوش‌های گسترده‌ای در شوش از قرن نوزدهم تاکنون از سوی باستان‌شناسان انگلیسی، فرانسوی و ایرانی انجام شده است. اکثریت قریب به اتفاق گل‌نوشته‌های آغاز ایلامی شوش در طول کاوش فرانسوی‌ها قبل از جنگ جهانی دوم یافت شده‌اند، در این دوره تقریبا هیچ اطلاعات مکانی از محل دقیق به دست آمدن یافته‌ها ثبت نشده است. با این حال بررسی مجدد آکروپل توسط آ.لیبورن محققان را به یک بررسی مجدد به توالی لایه‌نگاری شوش در هزاره چهارم پ م واداشت. در طول چهار فصل کاوش مجموعه‌ای از 27 لایه معماری کاوش شد.
مواد آغاز ایلامی فرصتی منحصربه‌فرد برای بررسی تکامل اولیه سیستم نگارشی مستقل یا حداقل تا حدی اقتباسی در اختیار محققان قرار می‌دهد. گرچه نظام آغاز ایلامی نگارشی اندکی از سیستم‌های قدیم‌تر جنوب میان‌رودان که به طور قراردادی آغاز میخی نامیده می‌شوند، تأثیر گرفته است.
این سیستم سطح بالایی از تکامل مستقلانه را چه در گنجینه علائم و چه در ساختار متن نشان می‌دهد. دومین نوشتار این کتاب در جستجوی بررسی نحوه تکامل تک‌نگاره‌های پیچیده در سیستم نگارش آغاز ایلامی است. نتیجه این بررسی در جای خود برای مجزاکردن گنجینه لغات تخصصی و مجموعه‌های متنی استفاده خواهد شد.
گرچه بازسازی طرحی کلی از مراحلی که به اختراع خط انجامیده امکان‌پذیر است؛ اما تاریخ‌گذاری‌های مطلق و نسبی از مراحل مختلف تطور این روند در حال حاضر محل بحث هستند. تاریخ‌گذاری مطلق ابتدایی‌ترین اشیاء نگارش از خاورمیانه باستان فقط یک پرسش درباره «اولین‌ها» نیست، بلکه این تاریخ با درک ما از گسترش فن‌آوری‌ها و دانش در یک مجموعه جهانی ارتباط دارد. مطالعات گذشته علائم آغاز ایلامی را برابر با ویژگی‌های گرافیکی آنها یا به عنوان وام‌گیری مستقیم از آغاز میخی در همسایگی آن بر اساس گرافیک و همچنین شباهت‌های معنایی توصیف می‌کنند.
مقاله یاکوب دال با عنوان «سیستم نگارش آغاز ایلامی» مروری است بر آنچه امروزه از سیستم نگارش آغاز ایلامی شناسایی و آنچه از متن آنها شناخته شده است. در نوشتار پایانی کتاب، نویسنده به توصیف و توضیح چگونگی شکل‌گیری نشانه‌های پیچیده در آغاز ایلامی پرداخته و در نهایت به این نتیجه رسیده که استانداردسازی محدودی در سیستم نگارش آغاز ایلامی دیده میشود. همچنین سیستم قابل انعطافی برای ایجاد با نوشتن یک نشانه در نشانه‌ای دیگر، یا قاب کردن یک نشانه با نشانه‌ای دیگر یا با اضافه کردن علائم به شکل آزادانه با یکدیگر در این سیستم نگارشی وجود دارد.
کتاب «نگارش آغاز ایلامی در ایران» نوشته یاکوب دال و دیگران با ترجمه مشترک سپیده جمشیدی یگانه، محسن فرجی در 200 صفحه، شمارگان 100 نسخه و بهای 30 هزار تومان از سوی انتشارات آریارمنا منتشر شد.
نظرات