به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «تعلیم و تربیت در عصر صفویان» مجموعه‌ای جامع است که در آن تلاش شده بر پایه منابع دست اول، نحوه شکل‌گیری سلسله صفویان، عالمان آن عصر، عقاید تربیتی حاکم، علوم رایج، اماکن آموزشی، تعلیم و تربیت، کیفیت تحصیل و شیوه‌های یاددهی و یادگیری و در نهایت آداب و مقررات آموزشی را که یکی از مهم‌ترین دلایل استمرار حکومت دویست ساله صفویان در ایران زمین بود، به تصویر کشیده شود.

این کتاب پس از پیش‌گفتار و مقدمه در 10 فصل تنظیم شده است. بررسی منابع، نگاهی اجمالی بر شکل‌گیری و انحلال صفویان، زبان و ادبیات ترکی در دوره صفوی، عالمان در عصر صفوی، عقاید تربیتی حاکم در عصر صفوی، علوم رایج در عصر صفوی، شیوه‌های یاددهی و یادگیری عصر صفوی، ساختار و شیوه‌های آموزشی دانشگاه‌های عصر صفوی، اماکن آموزشی عصر صفوی وقف در عصر صفوی فصل‌های ده‌گانه کتاب است. در پایان نیز منابع و مآخذ صفوی آمده است.

دوران حکومت پادشان صفوی در ایران به دلیل ویژگی‌ها و امتیازاتی که دارد، همواره از جهات متعدد و گوناگونی مورد توجه مورخان و محققان ایرانی و غیرایرانی گردیده است. مهم‌ترین این موضوعات می‌تواند «تعلیم و تربیت عصر صفوی» باشد. اهمیت این موضوع به دلیل تأمین استقلال سیاسی ایران بعد از اسلام، با یک حکومت مقتدر در محدودۀ جغرافیایی و فرهنگی مشخص است که تعلیم و تربیت امروزه نشأت گرفته و گویایی اقتدار آن روزگار است؛ بنابراین مطالعه و بررسی تاریخچه نظام آموزشی آن دوران موضوع اصلی این کتاب است.

فصل نخست کتاب به بررسی منابع مربوط به آموزش در دوره صفویه اختصاص دارد. نویسنده در این بخش در حد امکان تمامی منابعی که به گونه‌ای درباره آموزش و پرورش در ایران نکته‌ای داشته‌اند را بررسی کرده است. نگاهی اجمالی بر شکل‌گیری و انحلال صفویان موضوعی است که در فصل دوم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل درباره موضوعاتی چون سرزمین ایران، حکمرانان‌ ایران‌زمین، ویژگی‌های دوران صفوی، برآمدن صفوی‌ها، شیخ صفی‌الدین اردبیلی و نقش معنوی او در میان دولتمردان و مردم ایران، ساختار جامعه صفوی، اوضاع فرهنگی و... مطالبی بیان شده است.



شاه اسماعیل صفوی از خاندان شیخ صفی‌الدین اردبیلی پس از دوازده سال تلاش و از میان بردن پنجاه حاکمیت محلی، سرانجام در تبریز تاج‌گذاری کرد.ک او با محور قراردادن مدهب تشیع، حکومتی یک‌پارچه و متمرکز ایجاد کرد. شاه اسماعیل به دو نکتۀ اساسی توجه داشت: مذهب تشیع و دیگری زبان ترکی. اولی اساس قدرت‌گیری خاندان صفویه و دومی عامل بسیج هوادارن صفویه بود. فصل سوم کتاب اختصاص به بررسی زبان و ادبیات ترکی در دوره صفوی دارد.

در دوران حکمرانی صفویان، نوابغ و بزرگان علمی کمتری در عرصه‌های علمی متبلور شدند؛ ولی از سوی دیگر به واسطه ترویج علوم دینی توسط پادشاهان صفوی، علومی چون تفسیر، فقه، عرفان و علم حدیث اوج ترفی خود را سیر کردند. اینها دلایلی شدند تا علمای بزرگی در این عرصه‌ها به ظهور رسیدند. در فصل چهارم این کتاب به بررسی زندگی و آثار علمای این دوره پرداخته شده است.

برای تنظیم اهداف آموزشی هر دوره‌ای، علما و متخصصین آن عهد از عقاید و نظرات متبحر و اهل فن آن دوره یا پیشینیان آن عصر، برای تنظیم و تدوین اهداف آموزشی عصر خود استفاده می‌کردند. بنابراین آگاهی‌یابی بر نظرات و عقاید تربیتی علمای این عصر(صفوی) و عصر پیشین که سازمان‌دهنده و هسته اصلی زیربنای ایدئولوژی فکری زمانه خود بودند، ضروریتی قطعی و انکارناپذیر است. بنابراین در فصل پنجم کتاب به عقاید تربیتی حاکم در عصر صفوی پرداخته شده است؛ عقاید و نظریات عالمانی چون ابوحامد غزالی طوسی، سعدی شیرازی، زین‌الدین حر عاملی، محمدباقر مجلسی و آداب المتعلمین والمحصلین منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی.

از بررسی اسناد و منابع معتبر، این‌گونه استناد می‌شود که همچون گذشته، علوم مختلفی در دوران صفوی در جای‌جای این سرزمین به دست دانشمندان و اندیشمندان به رشد و بالندگی و حیات خود همچنان ادامه می‌داد که نمونه‌ای از آنها را می‌توان در دانش‌های زیر نقل کرد: ادبیات، اسطرلاب‌سازی، بیمارستان و آموزش‌های پزشکی، تاریخ‌آموزی، تاریخ‌نگاری، تجلید و تهذیب، تفسیر قرآن، تقویم‌نویسی، جغرافیا، ریاضیات، رقص، سفال‌گری، ریاضیات، شعر و شاعری و... در فصل ششم کتاب به اختصار به این علوم پرداخته شده و از عالمان و دانشمندان متخصص هر فن یاد شده است.

در فصل هفتم کتاب، ابتدا به آموزش در صدر اسلام پرداخته شده و در ادامه درباره شیوه‌های یاددهی و یادگیری در دوره صفوی نکات و مطالبی ارائه شده است. مطابق اسناد معتبر، برای پرورش روحی و جسمی شاهزادگان، برنامه‌ای مشتمل بر آموزش‌هایی در زمینه‌های سرگرمی مردانه نظیر تیراندازی، اسب‌سواری و شمشیرزنی برای آنان ترتیب داده شده بود که به دلیل شورش یکی از پسران شاه عباس اول، شاه عباس این سیاست سنتی را ترک و دستور داد بعد از آن شاهزادگان کاملاً در محدوده حرم باقی بمانند.

بررسی‌های تاریخی در خصوص دانشگاه‌های کشورهای اسلامی در سده‌های گذشته، بیانگر وجود ساختاری ویژه در بخش‌های گوناگون آنها بود. این مراکز علمی که در آن زمان با نام‌های نظامیه در اقصی نقاط ممالک اسلامی قد علم کرده بود، در سیستم ستادی و آموزشی خود، پست‌های مشابه و مخصوصی را معین و طراحی نمودند. فصل هشتم کتاب به ساختار و شیوه‌های آموزشی دانشگاه‌های عصر صفوی اختصاص یافته است.

بررسی اماکن آموزشی در عصر صفوی موضوعی است که در فصل نهم کتاب بدان پرداخته شده است. نویسنده در این فصل ابتدا اماکن آموزشی در ایران باستان را مورد بررسی قرار داده و سپس به بررسی اماکن آموزشی دوره صفوی پرداخته است. این اماکن آموزشی را می‌توان در محل‌هایی چون بیمارستان‌ها، پرورشگاه‌ها، خانقاه‌ها، خانه‌های دانشمندان، داروخانه‌ها، رباط‌ها، رصدخانه‌ها، زاویه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، کاخ‌ها، کتابخانه‌ها، مباحثه و شعرخوانی در مراسم عروسی، مدارس، مساجد و مکاتب مشاهده کرد که مشروح آنها در این فصل آمده است.

یکی از دوره‌هایی که وقف در تاریخ ایران گسترش چشمگیری داشت، دوران صفوی است. سیاست‌های مذهبی حکومت، رواج مذهب تشیع، تبلیغ علمای دین و... از جمله عوامل این شکوفایی می‌تواند محسوب شوند. فصل پایانی کتاب به بررسی این مقوله در عصر صفوی اختصاص یافته است. در ضمائم کتاب، نمونه‌هایی از اسناد و دست‌خط‌های موجود عصر صفوی به نمایش گذاشته شده است.

کتاب «تعلیم و تربیت در عصر صفویان» نوشته محمد درخشانی در 762 صفحه، شمارگان 500 نسخه و بهای 167 هزار تومان از سوی انتشارات اندیشه احسان منتشر شد.