به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «گره‌گشایی به شیوه فیلسوفان و مهندسان» شامل مجموعه مقالاتی در باب علم و تکنولوژی و سیاست‌گذاری نوشته علی پایا به نمایشگاه بین‌المللی کتاب آمده است.
مقاله‌های گردآوری شده در این مجموعه، در سال‌های دور و نزدیک نوشته شده‌اند و به اعتبار محتوایشان ذیل سه عنوان کلی، «علم و اندیشه نقاد»، «تکنولوژی»، و «سیاست‌گذاری» قرار گرفته‌اند. برای کتاب، عنوان کلی «به ویه فیلسوفان و مهندسان» در نظر گرفته شد.
شماری از مقاله‌های این مجموعه در هئیت گفت‌وگو (های عمدتاً مکتوب) شکل گرفته‌اند و برخی نیز به صورت مقاله‌هایی مستقل و ناظر به مسائلی خاص نوشته شده‌اند. تعداد اندکی از مقاله‌ها نیز در هئیت نقد مقاله‌های نویسندگان دیگر تنظیم شده‌اند.
نخستین مقاله از بخش اول که به موضوع «علم و نقادی» اختصاص دارد، با عنوان «از علم کاشف تا تناقض ممکن؛ ابعاد متنوع رابطه علم و نقد» در ماهنامه سوره، مهر و آبان 1394، صص 90-81، و در قالب گفت‌وگویی مکتوب درباره رابطه میان علم و نقد، چاپ شده است.
دومین مقاله دربردارنده گفت‌وگویی است که پرسش‌های آن از سوی نشریه «گفتمان الگو» با نگارنده در میان گذاشته شد. این پرسش‌ها حول محور تفکر انتقادی و رابطه آن با عقلانیت نقاد تنظیم شده‌اند. این مقاله با عنوان «از تفکر انتقادی تا عقلانیت نقاد» در شماره هفتم نشریه گفتمان الگو، نوروز 1394 منتشر شد.
آخرین مقاله بخش نخست مجموعه کنونی با عنوان، «ملاحظاتی نقادانه درباره تأثیرات متقابل علم، فناوری و جامعه»، باز هم در قالب یک گفت‌وگو در فصلنامه «فرهنگ دانش»، سال اول، شماره 2، بهار 1386، منتشر شده است. در پاسخ به این پرسش‌ها که ناظر به شماری از مهم‌ترین مسائل در قلمرو علم و فناوری و اجتماع است، کوشش شده که هم مسائل بومی و هم موضوعات جهانی در حوزه علم، فناوری و جامعه مورد توجه قرار گیرد.
نخستین مقاله در بخش دوم مجموعه که مباحث مربوط به «تکنولوژی» را در بر دارد «ارزیابی فلسفی و دلالت‌های سیاست‌گذرانه تأثیرات چهارمین موج توسعه علمی و فناورانه بر فرهنگ و جامعه: ملاحظاتی از دیدگاه عقلانیت نقاد» نام دارد. این مقاله یکی از محصولات نظری طرحی بود که نگارنده با مشارکت یک همکار دانشگاهی، دکتر رضا کلانتری‌نژاد، و با حمایت مرکز تحقیقات سیسات علمی کشور انجام داده است.
دومین مقاله بخش «تکنولوژی»، با عنوان «ملاحظاتی نقادانه درباره توسعه تکنولوژی» نخستین بار در شماره دوازدهم، دوره پنجم فصلنامه «توسعه تکنولوژی»، 1386، صفحات 5 تا 12 به چاپ رسید. در این مقاله که با اندکی بسط و گسترش در این مجموعه بازنویسی شده است، با توجه به تفاوت‌های میان تکنولوژی و علم، یک چارچوب مفهومی برای بررسی «توسعه تکنولوژی» ارائه شده است. بخش پایانی مقاله به پیشنهادهایی برای دستیابی به توسعه تکنولوژی در ایران اختصاص دارد.
سومین مقاله این بخش، گفت‌وگویی است که علی بزرگیان از روزنامه «بهار» در بررسی دو کتاب نگارنده، «فناوری، فرهنگ و اخلاق»، و «چهارمین موج توسعه علمی-فناورانه و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی آن در ایران» با وی به عمل آورد. این گفت‌وگو با عنوان «نظمی که گفت‌وگو بر ما تحمیل می‌کند»، در شماره مورخ 1388/12/17 این روزنامه چاپ شده است.
چهارمین و پنجمین مقاله‌ها از آنچه بخش دوم مجموعه حاضر را تشکیل می‌دهد، به بحث درباره چیستی و کارکردهای مهندسی مربوط است. مقاله چهارم که با عنوان «تامل در ماهیت و جایگاه مهندسی در جوامع مدرن و چالش‌های مهندسی در ایران» در قالب یک گفت‌وگوی مکتوب در شماره اسفند 1393 فصلنامه «سوره اندیشه» منتشر شد، بر این نکته تأکید دارد که تفکر مهندسی، تفکری ناظر به حل مسائل عملی است؛ و اینکه این تفکر، ضرورتاً نظام‌مند است.
پنجمین مقاله در این بخش با عنوان «در قوت‌ها و ضعف‌های مهندسی و تاثیر آن در علوم انسانی و اجتماعی» که در «فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی»، سال هجدهم، شماره سوم، 1393، صص 388-363 منتشر شد، چیستی مهندسی را با ارزیابی نقادانه جایگاه معرفت‌شناسانه مهندسی و تعیین حدود و ثغور تقریبی محدوده‌ای که مهندسی را (با همه تنوعی که در آن به چشم می‌خورد) اولاً از علوم جدا می‌کند و ثانیاً در میان انواع فناوری‌ها، ممتاز می‌گرداند، آغاز کرده است.
آخرین مقاله در بخش ششم به بررسی یک نمونه از «تکنولوژی دینی» اختصاص دارد. هدف این مقاله که با عنوان «ارزیابی نقادانه امکان‌پذیری تکنولوژی دینی: نمونه تکنولوژی فرقه آمیش» در «نشریه گفتمان الگو»، سال ششم، 1393، صص 192-180، چاپ شده است، ارزیابی ظرفیت، کارآمدی، تنوع، و انحصاری بودن تکنولوژی‌هایی است که در یک فرهنگ دینی و بر اساس آموزه‌های خاص آن فرهنگ رشد می‌کند.
سومین بخش مجموعه مقاله‌های حاضر به مباحث مربوط به «سیاست‌گذاری» در قلمرو علوم و تکنولوژی‌ها اختصاص دارد. در نخستین مقاله این بخش با عنوان «آیا الگوی توسعه ایرانی-اسلامی دست‌یافتنی است؟»، اندیشه مربوط به طراحی و تدوین الگویی «ایرانی-اسلامی» برای دستیابی به توسعه که مدتی است در کشور مطرح شده است، مورد ارزیابی نقادانه قرار می‌گیرد.
مقاله دوم بخش سوم به گفت‌وگوی مکتوبی اختصاص دارد که جامه‌بزرگ، سردبیر نشریه «فرهنگ امروز» در تابستان 1392 به نیت گنجاندن در کتابی که ظاهراً قرار بود در بردارنده دیدگاه شماری از پژوهشگران درباره علوم انسانی باشد با نگارنده مطرح کرده بود. از آنجا که آن کتاب، تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد، منتشر نشده، و مصاحبه‌کننده با انتشار مستقل این گفت‌وگو موافقت کرده است، آن را نیز در این دفتر گنجانده‌ایم.
سومین مقاله این بخش نیز ناظر به سیاست‌گذاری در حوزه علوم انسانی و اجتماعی با نگاهی آسیب‌شناسنانه است. این مقاله در قالب گفت‌وگویی مکتوب توسط «نشریه گفتمان الگو» به بهانه انتشار کتاب «آسیب‌شناسی نقادانه علوم انسانی و اجتماعی در ایران» انجام شده است.
چهارمین مقاله بخش سوم که با عنوان «آیا دستیابی به نوآوری، تابع قاعده است؟» نقدی است بر مقاله‌ای که دو همکار دانشگاهی، علی کرمانشاه و دکتر آرش موسوی، با عنوان «تغییرات مفهومی در مسیر ظهور رویکرد نظام‌های نوآوری» نوشته‌اند. نقد نگارنده در «فصلنامه سیاست علم و فناوری»، شماره 18، زمستان 1391، صص 90-79 منتشر شده است. پس از انتشار نقد، نویسنده عهده‌دار مکاتبات (دکتر آرش موسوی)، پاسخی به آن داد، که نگارنده در جواب، نکته‌هایی را به استدلا‌های پیشین افزود. این پاسخ‌ها نیز در ادامه مقاله ارائه شده است.
آخرین مقاله در مجموعه حاضر، ارزیابی نقادانه‌ای از تحریر چهارم، پیش‌نویس سند «نقشه جامع علمی کشور» است. این مقاله در «فصلنامه توسع تکنولوژی صنعتی»، شماره 14، تابستان 1389، صص 21-5 منتشر شده است. نقطه عزیمت مقاله، توضیحات مختصری درباره مفاد و مضمون فناوری نرمی است که تولید و تدوین «نقشه راه» نام دارد. پس از آن، تحلیلی در مورد جنبه‌های مختلف متن سند پیش‌نویس در دو تراز بحث‌های مفهومی و جنبه‌های شکلی ارائه می‌شود. در هر قسمت، سعی شده است، پس از ارائه دیدگاه‌های نقادانه، پیشنهادهای نیز برای بهبود متن سند مطرح شود.
کتاب «گره‌گشایی به شیوه فیلسوفان و مهندسان» شامل مجموعه مقالاتی در باب علم و تکنولوژی و سیاست‌گذاری نوشته علی پایا با شمارگان هزار و 200 نسخه در 496 صفحه به بهای 25 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی منتشر شده است.
شنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۶ - ۱۴:۲۰
علی پایا با جدیدترین اثر خود با نام «گره‌گشایی به شیوه فیلسوفان و مهندسان» به نمایشگاه کتاب آمده است.
نظر شما