ارسلان فصیحی، مترجم و ویراستار به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: دو نوع ویراستاری داریم؛ نخست ویراستاری صوری است که در این نوع از ویرایش، ویراستار به موارد نگارشی مانند صرف و نحو توجه می‌کند و نوع دوم، ویرایش محتوایی است.
 
وی ادامه داد:‌ متأسفانه برخی دوستان برای تشخیص توانایی ویراستار به کتابی اشاره می‌کنند و خوب و بد بودن ویراستار را بر اساس آن می‌سنجد که این روش درستی نیست. همان‌طور که توضیح دادم ویرایش انواع مختلفی دارد که هر کدام نیز به چند زیرمجموعه تقسیم می‌شوند و امکان دارد از ویراستاری درخواست شود تا یکی از انواع ویرایش را انجام دهد، بنابراین از روی کتاب نمی‌توان ارزیابی کرد که ویراستار در چه سطحی قرار دارد.
 
تعداد معدود ویراستاران کاربلد

فصیحی با اشاره به فعالیت برخی ویراستاران اظهار کرد:‌ برای فهمیدن کیفیت یا کاری که ویراستار انجام داده، باید فرایند تولید کتاب را بررسی کرد چراکه برخی کتاب‌ها به قدری غیرقابل خواندن هستند که نمی‌توان کاری برایشان انجام داد. ویراستار وظایف و محدودیت‌هایی دارد که این محدودیت‌ها برخی مواقع مشکلاتی پیش می‌آورد. ویراستار باید توجه داشته باشد که صاحب اثر شخص دیگری است و او نباید از محدوده وظایف خود خارج شود و محتوا را تغییر دهد.
 
وی افزود: متأسفانه ویراستاران خوب کم و نویسندگان ضعیف فراوان هستند، به همین دلیل حوزه نشر با مشکلات فراوانی روبه‌روست. در حال حاضر تعداد ویراستاران کاربلد به زحمت به تعداد انگشتان دو دست می‌رسد و سایر مدعیان هنوز چند شرط لازم و اساسی برای تبدیل شدن به ویراستاری خوب و مطرح را ندارند.

فصیحی در توضیح ویژگی‌های ویراستار حرفه‌ای گفت:‌ ویراستار حرفه‌ای باید سعه‌صدر و کف نفس داشته باشد؛ یعنی به این فکر نکند که قرار است تلاش او باعث به شهرت رسیدن فرد دیگری شود، بلکه باید به این موضوع بیندیشد که می‌تواند با بهتر کردن اثر به توسعه فرهنگ جامعه کمک کند. گاهی در حین ویرایش اثر مشکلاتی بین ویراستار و ناشر یا بین ویراستار و نویسنده پیش می‌آید اما ویراستار باید همیشه صبور باشد و به چنین مشکلاتی دامن نزند و به نوعی فداکاری کند.

وی ادامه داد:‌ ویراستار باید به نکات دستوری زبان فارسی تسلط کامل داشته باشد. علاوه بر این، او باید علوم مختلف را در حد رفع نیاز بشناسد، منابع را شناسایی کند و در واقع منبع شناسی کاربلد باشد تا حین ویرایش به مشکلی برنخورد. این مشکلات این روزها فراوان است.
 
برخی ویراستاری را با بازنویسی اشتباه می‌گیرند

این مترجم با اشاره به راه‌های تشخیص ویراستار قوی از ضعیف اظهار کرد: فردی که محصول نهایی (کتاب) را مشاهده می‌کند توان تشخیص ویراستار خوب از بد را ندارد. کسی که می‌تواند متوجه زحمت واقعی ویراستار شود، نویسنده، ناشر یا مدیر ویراستاری انتشارات است چراکه آنها قبل و بعد از فرایند ویراستاری، اثر را دیده‌اند و مناسب‌ترین فرد برای تشخیص میزان توانایی ویراستار هستند.

وی افزود: ویراستاری قواعد مشخصی دارد و ویراستار بیشتر از ۳۰ درصد نمی‌تواند در کتاب تأثیرگذار باشد، چراکه اگر این درصد افزایش یابد، کار ویراستاری به بازنویسی تغییر پیدا می‌کند. البته این اتفاق در شرایط فعلی گاه رخ می‌دهد زیرا برخی ناشران بر انتشار برخی کتاب‌ها اصرار دارند.
 
ویراستار نمی‌تواند معجزه کند

ارسلان فصیحی در توضیح میزان تأثیر ویراستار بر خوب و بد شدن کتاب گفت: ویراستار معمولاً  اثر خوب را بهتر می‌کند اما نمی‌تواند  اثر بد را به کتابی خوب تبدیل کند چراکه کار او ویرایش است و نمی‌تواند معجزه کند. ویراستار اگر بتواند یک اثر بد و نامنظم را به یک اثر خوب که برای خواننده قابل خواندن باشد، تبدیل کند، کار بزرگی انجام داده و به نوعی کارش شاهکار است.

وی ادامه داد: نکته‌ای که در موضوع ویراستاری اهمیت زیادی دارد، وفاداری و امانت‌داری است چراکه ویراستار حق ندارد ذوق و سلیقه‌ خود را تحمیل کند و به گمان بهتر شدن کتاب، متنی را بر اساس ذوق و سلیقه شخصی تغییر دهد. به نظرم این کار دخالت در وظایف نویسنده است و نباید انجام شود. البته تمامی این موارد در شرایطی است که هرکس به وظیفه خودش عمل کند و اگر نویسنده اجازه دست بردن در متن را به ویراستار بدهد، اعمال ذوق و سلیقه ایرادی ندارد و گاه به بهتر شدن متن کمک می‌کند.

مترجم کتاب «ملت عشق» با اشاره به نقش مطالعه در بهتر شدن کار ویراستار گفت: داشتن مطالعه امری ضروری برای ویراستار است. به نظرم ویراستاری تا حدی مادرزادی هم هست، یعنی این شغل افرادی است که از بچگی عاشق کتاب بوده‌اند و با کتاب بزرگ شده‌اند؛ البته این تعریف به کسانی که از روی ناچاری و رتبه بد کنکور وارد رشته زبان و ادبیات فارسی شده‌اند و بعد از گذراندن دوره ویراستاری به کار ویراستاری می‌پردازند، مربوط نمی‌شود.
 
هر اثری نیاز به ویراستاری دارد

فصیحی در رد استدلال برخی افراد برای استفاده نکردن از ویراستار اظهار کرد:‌ اینکه برخی دوستان فکر می‌کنند که در کارشان امکان بروز خطا وجود ندارد، دیدگاه اشتباهی است و هر اثری که در قالب کتاب منتشر می‌شود، باید قبل از چاپ ویراستاری شود. قبول دارم که برخی قلم‌ روان و خوبی دارند و شاید خودشان ویراستار هم باشند، اما باز هم این موارد دلایل منطقی برای ویرایش نشدن اثر نیست.

وی ادامه داد: ممکن است کتابی ۴۰۰ صفحه‌ای یک ایراد ویرایشی و کتابی دیگر در هر صفحه ده‌ها ایراد داشته باشد اما هر دو باید ویرایش شوند چراکه اگر کتابی بدون ایراد منتشر شود، بهتر از آن است که یک ایراد داشته باشد. به نظرم ویرایش به قدری ضرورت دارد که حتی اگر ناشر حاضر به ویرایش نشد، نویسنده و مترجم باید خودشان آن اثر را به ویراستار بدهند زیرا آن کتاب قرار است در دسترس جامعه قرار بگیرد و فرزندان ما آن را مطالعه کنند.

این نویسنده تاکید کرد: باید همه به این نتیجه برسیم که ویراستاری به پیشرفت ادبیات و زبان فارسی کمک می‌کند چراکه داریم یک اثر فرهنگی را در جامعه توزیع می‌کنیم و کتاب ویرایش نشده ممکن است صدماتی به زبان وارد کند، از جمله صدمات نحوی که اخیرا بسیار رایج شده است.