دوشنبه ۱۵ مرداد ۱۳۹۷ - ۰۹:۵۰
نمی‌توان با تفکرات تقلیدی صدراشناس شد/ رهایی از اجاره‌نشینی فکری

حمیدرضا یوسفی، استاد دانشگاه پتسدام آلمان که به‌تازگی کتاب «اندیشه‌های صدرایی در آینه نگاه معاصر» از وی منتشر شده می ‌گوید: با کارهای جسته و گریخته و تفکرات تقلیدی نمی‌توان صدراشناس شد و در جهان حرفی برای گفتن داشت. ما نیاز مبرم به یک کرسی صدرا شناسی داریم که اساسنامه علمی دارد و آثار صدرا در آنجا از صفر تا صد نگهداری می‌شود.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ الهام عبادتی: «اندیشه‌های صدرایی در آینه نگاه معاصر» عنوان نخستین کتاب از پروژه مواریث فکری ایران است که به همت حمیدرضا یوسفی و مهدی اصفهانی گردآوری شده است. این مجموعه می‌کوشد صدرا را نه تنها از سوی فلسفه، بلکه با همه بلندای قامت او به نظاره بنشیند. صدرا اندیشمندی است ذووجوه و یک شرط معرفی درست او عرضه کردن اندیشه وی با حفظ این تنوع و رنگارنگی است.

به گفته حمیدرضا یوسفی در مقدمه کتاب، «اندیشه‌های صدرایی در آینه نگاه معاصر» می‌کوشد پلی باشد میان اندیشه در ایران و سایر کشورهای جهان و از این رو در گام نخست همزمان در کشور آلمان نیز منتشر می‌شود. از سوی دیگر مقالاتی که در این کتاب نوشته شده منحصراً برای این اثر است و نگاهی متفاوت به بیکرانه‌های اندیشه صدرا دارد. 

حمیدرضا یوسفی استاد دانشگاه پتسدام آلمان که در حوزه مطالعات میان فرهنگی و تاریخ‌نگاری فلسفه تخصص دارد، اخیراً سفری به کشور ایران داشت و به بهانه انتشار کتابش، با ما درباره این اثر و به‌ویژه جایگاه و آراء صدرالمتالهین شیرازی گفت‌وگو کرد که ماحصل آن را می‌خوانید:

لطفا درباره پروژه مواريث فكری ايران كه ذيل آن اين كتاب منتشر شده توضيح دهيد.

یکی از بزرگترین مشکلات جامعه علمی ما عدم شناخت سیستمی و سیستماتیک بزرگان عقل و اندیشه کشورمان است. این نقیصه باعث شده است که درک درستی از فرهنگ و روند تفکر در گستره تاریخی خود نداشته باشیم. آنچه را که ما در محافل روشنفکری و آکادمیک کشور شاهدش هستیم، اغلب مباحث روز کشورهای غربی است که سنخیت چندانی هم با دین و فرهنگ و تاریخ ما ندارد. ما در واقع شاهد یک تضاد دوسویه ناشی از این عدم شناخت یا امتناع تفکر هستیم: غربگراهای غرب ندیده و غرب دیده‌های غرب نفهمیده که به نوعی قشر روشنفکر ما را تشکیل می دهند، در این نقیصه بی تقصیر نیستند. حال کسانی که دنبال راه‌های جدید و برگرفته از سرچشمه‌های فلسفی خود هستند، معمولا قربانی این دو طیف می‌شوند. این دغدغه ما را بر آن داشت که راهی برای رهایی از این اجاره نشینی فکری تعریف کنیم و با یک رویکرد سیستمی و سیستماتیک به معرفی مواریث فکری خود در ایران بپردازیم. میراث ارزشمندی که شاهکارهای علمی، فلسفی، ادبی و هنری اندیشمندان و هنرمندان این مرز و بوم را در نهاد خود دارد. جای حیرت است که ترک‌ها، مولوی و ابن سینا یا حکیم نظامی را ترک تصور می‌کنند. شگفت‌انگیز است که اعراب، عامری و خیام را عرب معرفی می‌کنند. جای حیرت دارد، که در متون غیر ایرانی بزرگان ما را آن‌طور که می‌خواهند، می‌بینند و ما تا به امروز کاری در خور و ماندگار برای معرفی داده‌های تاریخی خود نکرده‌ایم. مواریث فکری و معنوی ایران بخشی از وجدان تاریخی ما را تشکیل می‌دهند و صیانت از آنها یک ضرورت فرهنگی و اخلاقی است.

معرفی این گنجینه‌های ادبی و علمی به عنوان مبنای خوبی برای بازگشت به عقبه‌های خود، بدون تلاش و پشتکار مستمر و مبتنی بر واقعیت‌های تاریخی، میسر نخواهد بود، تحقق این امر هدف غایی مجموعه علمی مواریث فکری ایران است. امید ما این است که در کشورمان کرسی‌هایی از زرتشت‌شناسی گرفته تا فارابی‌شناسی، ابن سیناشناسی و مطهری‌شناسی طراحی شود تا بتوانیم خود را با تکیه به داده‌های تاریخی خود از این اجاره‌نشینی فکری برهانیم.
 
 

درباره صدرا كتاب‌هاي زيادي در ايران نوشته شده نقطه تمايز اين كتاب چيست؟

کاملا درست است. در مورد صدرا کتب و مقالات بسیار زیادی وجود دارد، ولی با این وجود شما کمتر کسی را پیدا می‌کنید که با ساختمان افکار او آشنا باشد، درحالی که در آلمان برای مثال بیش از هشتاد درصد مردم شاخصه‌های افکار کانت را می‌شناسند. شما  در کشورمان کمتر کتابی را پیدا می‌کنید که در آن با زبانی ساده به معرفی افکار و خاستگاه این اندیشمند با نگاهی شناخت شناسانه و مبتنی بر روش پرداخته شده باشد. این معضل نه با ترجمه آثار نوشته شده در مغرب زمین برطرف می‌شود و نه با بازچاپ کتب نوشته شده در ایران. ما نیاز به یک انقلاب فرهنگی در کانون افکار و برداشت‌های علمی خود داریم تا بتوانیم راه را برای شناخت سیستمی و سیستماتیک آثار مواریث فکری خود از حضرت زرتشت گرفته تا به امروز داشته باشیم.

بی دلیل نیست که در جامعه ما درک درستی از ملاصدرا که یکی از پیکان‌های تاریخ تفکر ماست، وجود ندارد. با کارهای جسته و گریخته و تفکرات تقلیدی نمی‌توان صدراشناس شد و در جهان حرفی برای گفتن داشت. ما نیاز مبرم به یک کرسی صدرا شناسی داریم که اساسنامه علمی دارد و آثار صدرا در آنجا از صفر تا صد نگهداری می‌شود. کرسی که همه کتاب‌هایی که در مورد این اندیشمند نوشته شده‌اند، را در برمی‌گیرد تا علاقه‌مندان به‌راحتی و بدون دغدغه بتوانند به این آثار مراجعه کنند.
 
بسياری وقتی می‌خواهند از امكان فلسفه اسلامي سخن بگويند صدرا را پرچمدار آن می‌دانند آيا نظام معرفت شناختی و فلسفی او اين امكان را دارد؟

همه فلاسفه جهان چنین ظرفیتی را دارند، البته این همیشه و همه جا با پارامترهایی همراه است که نمی‌توان به آن بی توجه ماند. متفکرین جهان معمولا برای مریدان آن مکتب حکم پرچمدار را دارند. کسانی هستند در آلمان که کانت را به‌خاطر نوشته‌هایش در مورد ملت‌های دیگر نژادپرست و هگل را به‌خاطر مطلق اندیشی فلسفی‌اش تئوریسین فاشیست تلقی می‌کنند. با این وجود چه می‌شود که کانت و هگل جهانی می‌شوند و صدرا از قافله دور می‌ماند و تنها در محافلی قلیل در جهان، آن هم بطور حاشیه‌ای به او پرداخته می‌شود؟ هدف من در اینجا مقایسه نیست، ولی اگر شما به گستره فلسفی صدرا بنگرید، می‌توان گفت که او به‌خاطر ابداعیات فلسفی‌اش مثل حرکت جوهی و طرح بنیادین مسئله وجود همان جایگاهی را در ایران دارد که کانت در آلمان از آن برخوردار است، مسئله وجود ملاصدرا نگاهی بنیادین قبل از همه متفکران مغرب زمین دارد.
 
جايگاه صدرا در فلسفه اسلامی كجاست؟


میز تاریخ فلسفه اسلامی گرد است و همه دور هم هستند و هر کس به‌گونه‌ای جایگاه و منزلت خود را دارد. دلیلش هم این است که کلام فکری تقریبا همه فلاسفه همیشه ابداع یا التقاط نیست، بلکه در بسیاری از مواقع همزمان پاسخ به گفتمان‌های گذشته درون فرهنگی یا فرافرهنگی است. این در مورد صدرا هم مصداق دارد. صدرا به پاسخگویی پرسش‌های ابن سینا، غزالی یا سهروردی می‌پردازد، ولی در این کانون خانه نمی‌گزیند و راه خود را در روند تاریخ طی می کند و ساختمان فکری خود را می‌سازد. بیان من این است که فلاسفه برتریت مطلق نسبت به هم ندارند. همه دانشمندان جهان در جایی قوی و در جایی دیگر ضعف فکری و استدلالی دارند یا در مورد موضوعی زیاد و در مورد موضوعی دیگر کم گفته اند. فلسفه و تفکر فلسفی را نمی‌توان سلسله مراتبی تلقی کرد.
 
نوآوری‌های ملاصدرا در فلسفه چيست؟

اسفار اربعه یکی از آثار بی‌نظیر تاریخ تفکر است که صدرا در آن به موضوعاتی متنوع و کاربردی می‌پردازد. او نگاهی متفاوت به حقیقت جهان دارد. تفکر صدرا متشکل از دو اصل زیربنایی «اصالت وجود و وحدت تشکیکی حقیقت وجود» است. فلاسفه غرب قرن‌ها بعد به این موضوعات پرداخته‌اند و این مبین جایگاه والای صدرا در کانون تفکر جهانی است. صدرا جدای از معرفت‌شناسی، منطق، اخلاق، سیاست، عقل، تأویل، جبر و اختیار، عشق، عرفان و تصوف و معادشناسی و توحیدشناسی بنیانگذار حرکت جوهری است که تاکنون در جهان به آن به این ظرافت نظر پرداخته نشده است. بیان صدرا این است که هیچ چیز در جهان پایدار نیست و همه چیز پیوسته در حرکت است و در یک پروسه عظیم «شدن» قرار دارد. البته هگل و بسیاری دیگر از فلاسفه هم از روح و حرکتش گفته‌اند، ولی منظور آنها حرکت وجودی و جوهری نیست، بلکه سیر و حرکت تاریخ است که بحثی انتزاعی و اغلب بسیار ملال آور است.
 
آيا تلاش‌های مكتوب صورت گرفته درباره صدرا را كافی می‌دانيد؟

ما نباید و نمی‌توانیم با نوشتن یک یا چند کتاب و مقاله به این شناخت برسیم که دیگر کافی است و کارهای انجام شده حرف آخر را بیان کرده‌اند. امر مسلم این است که پروسه شناخت بسیار توانمند است خلاقیت آفرین است. این پروسه می‌تواند ما را در مراحل مختلف به درک و فهم بهتر و عمیق تر یا تصحیح برداشت‌هایمان از مواریث فکری خود برساند. تلاش باید پیوسته علمی و روشمند باشد. پرهیز از هر گونه سفیدنمایی یا سیاه نمایی در بن لایه‌های شناخت یک ضرورت است تا چهره دانشمند مورد تحلیل، قربانی صحنه‌های نبرد قرائت‌های مختلف یا راویان اندیشه‌های گوناگون نشود. صدرا حرف‌های زیادی در کانون‌های فکری برای گفتن دارد و ما هنوز اول راه بوده و به درک درستی از افکار او نرسیده ایم. حرف زدن در مورد یک تفکر کار سختی نیست، درک عمیق و کاربرد آن در سطوح مختلف زندگی هنر و اساس کار است.
 
صدرا چه كمكي به انديشه در جامعه ايرانی می‌كند؟

مبانی فلسفه را تفکر تشکیل می‌دهد. تفکر یعنی همه چیز. لذا یکی از بهترین گام‌‏های عقلانی کردن جامعه و روابط اجتماعی می‏‏‌تواند تولید معرفت از راه فلسفه باشد و تفکر فلسفی هرگونه که باشد، دارای یک بستر فرهنگی است. اگر موفق شویم که فرزندان خود را با عقل و شعور از بدو تولد در منزل و دوران مهد کودک تربیت کنیم و به آن‌ها بیاموزیم که عقل چیست و کاربرد آن چه کمکی می‏تواند به فهم مطالب و رفع مشکلات و امورات زندگی کند، جوانان نسل‏‌های بعدی، جوانانی متفاوت خواهند بود؛ جوانانی که تفکری تفکیکی دارند و درونمایه حرکت جوهری صدرا هم شناخت همین تحول است که تفکر می‌سازد و فکر را بیدار نگه می‌دارد. هرگز نباید فراموش کنیم که فلسفه بخشی از جامعه و راه رسیدن به تولید فکر و اندیشه را تشکیل می‌دهد. تفکر یکباره نیست، بلکه روندی پایان ناپذیر است که در خانه خود که مغز است، شکل می‌گیرد، تفکر همه جا سلول به عرصه وجود می‌آورد و خود را ترویج می‌دهد. تفکر فلسفی که صدرا از سازندگان است دیروز را با دلالت‌های زمان خود بررسی کرد و به فربه کردن تفکر و ساختار فکری جامعه قوت بخشید. ما هم باید امروز همین راه را ادامه بدهیم و او را با دلالت‌های امروز تحلیل کنیم و مسیر خود را در تاریخ تفکر طی کنیم و به شناخت و درک جدید از «هستی پیوسته در حال شدن» به‌دست دهیم.

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 12
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 1
  • علیرضا فرهنگ ۱۰:۴۰ - ۱۳۹۷/۰۵/۱۵
    وقتی ادوارد جنر، روش واکسیناسیون بیماری آبله را کشف کرد، بسیاری از مردم، منجمله آلمانی‌ها از قبول آبله کوبی خودداری می‌کردند. از آنجایی که در آن زمان، بسیاری از مردم آلمان، مخصوصاً جوانها، به امانوئل کانت به دید یک مُرشد بزرگ نگاه می‌کردند و مُدام از او استفتاء می‌کردند، در مورد جایز بودن یا نبودن آبله کوبی از کانت کسب تکلیف کردند. در پاسخ، کانت اینطور فتوی داد که او "مفیدبودن واکسیناسیون را تصدیق نمی‌کند."
  • Raz ۱۵:۳۳ - ۱۳۹۷/۰۵/۱۵
    سلام هم وطن ارزشمند وگرامی من به سهم خودم به وجود ارزشمند پروفسور حمیدرضا یوسفی استاد دانشگاه پتسدام آلمان افتخار میکنم پروفسور حمید رضا یوسفی پیوسته درتلاش هستند، وجود ایشان باعث افتخار ایران وجهان هست
  • پژمان ۰۰:۲۵ - ۱۳۹۷/۰۵/۱۶
    اگر این رویکرد در نظام دانشگاهی کشورمان تبدیل به یک فرهنگ علمی شود، موفقیتهای بزرگی کسب خواهیم کرد
  • صديقه موسوي ۰۱:۴۶ - ۱۳۹۷/۰۵/۱۶
    بزرگان و انديشمندان و صاحب ان سبك ها و مكاتب جديد فلسفي، أدبي و علمي در عرصه هاي فكري و تاريخي كشور ما ايران ، بسيار هستند. اين واقعيت ما را ملزم به حفظ و نگهداري از اثار جاودان أنان مي نمايد و نام و اثر أيشان را از دستبرد فكري و فرهنگي بيگانگان حفظ ميكند. كتاب حاضر كه از زاويه هاي گوناگون به ملا صدراي شيرازي و جهان تفكر او نگريسته، قدمي مهم در اين راه است.
  • حسن ۱۳:۰۵ - ۱۳۹۷/۰۵/۱۶
    بسیار عالی. اینگونه کارها شایسته تقدیر است. امیدواریم بزرگان معاصر دانش و فلسفه، نسبت به بازخوانی آراء و اندیشه های دیگر مفاخر ایران زمین و معرفی آنها به جویندگان علم و دانش اهتمام نمایند و اهمیت و کارایی این اندیشه را بیان نمایند تا جامعه بشری از اندیشه های این بزرگان بهره ببرند. فلسفۀ ملا صدرا فلسفه صلح نیز خوانده می شود. صلح آرزوی دیرین بشر است. چه خوب است اهل نظر به این موضوع نیز توجهی بنمایند. ملا صدرا فلسفۀ مشاء و اشراق را جمع زد و فلسفۀ جدیدی ساخت مثل کانت که خرد گرایی و تجربه گرایی حسی را جمع زد و فلسفۀ جدید ساخت. به هر حال ملاصدرا نام بزرگی در فلسفه است؛ بسیار بزرگتر از بسیاری از نام ها که بارها و بارها نامشان را شنیده ایم
  • عادل ۱۵:۰۳ - ۱۳۹۷/۰۵/۲۶
    بت تشکر از زحمات استاد عزیز جناب دکتر حمید یوسفی با آرزوی موفقیت های روزافزون و عاقبت به خیری اخوری🌷
  • عادل بنایی ۱۵:۴۵ - ۱۳۹۷/۰۵/۲۶
    سلام و عرض ادب خدمت استاد بزرگوار جناب حمید رضا یوسفی به امید موفقیت های روز افزون و عاقبت بخیری اخوری💚
  • عادل بنایی ۲۲:۴۹ - ۱۳۹۷/۰۵/۲۶
    تفکرات فلسفی زمانی در یک جامعه مفید واقع میشه که خارج از تمایلات فردی و تحمیل این تمایلات با عنوان "قانون" بر عموم ، در بطن جامعه بلاخص فرهیختگان تبیین بشه....، استاد عزیز متاسفانه، صاحبان قلم این مرز و بوم در این بازه ی زمانی و مکانی، به مقوله شرق شناسی از دیدگاه دول غربی، توجه قابل قبولی نداشته اند.
    • ۰۲:۲۸ - ۱۳۹۷/۰۵/۲۷
      سلام و عرض ادب و احترام خدمت استاد گرانقدر جناب پرفسور اقای حمید رضا یوسفی ضمن تقدیر و تشکر از این بزرگوار در زمینه تالیف کتاب دانش صدرایی در زمان معاصر امید ان را دارم که بتوانیم فرهنگ تفکر و اندیشه را سر منزله زندکی خود و فرزندانمان قرار دهیم ترویج فرهنگ اصیل ایرانی و ممانعت از فرهنگ غرب را زمینه ساز و سر لوحه اداب و ایین زندگی خود بنا سازیم از خداوند برای این استاد والا مقام ارزوی توفیق روز افزون را خواستارم و جامعه ایران ب وجود این استاد که قلبش مملو از عشق و خدمت ب هم نوعانش هست افتخار میکند و به خود میبالد
  • بلباسی ۰۰:۳۶ - ۱۳۹۷/۰۵/۲۹
    ما تا زمانی که در داخل با افراد غربزده غرب نرفته و غرب درک نکرده مواجهیم، هیچ وقت مشکلاتمان حل نخواهد شد. ایران نیاز به یک چرخش گفتمانی دارد. ما باید به مواریث فکری و فرهنگی خودمان رجوع کنیم و از آنها استفاده کنیم و آنها را به همگان چه در داخل و چه در خارج از کشور معرفی کنیم و از ترجمه صرف آثار غربی دست برداریم. این یعنی اجاره نشینی فکری، که عواقب خطرناک بسیاری دارد و ما را محتاج غرب نگه می دارد ما باید بدانیم که چه پیشینه علمی و فرهنگی غنی ای داریم و می توان دوباره این شکوه فکری و تمدنی را برگرداند که تنها با خودباوری و تلاش فکری و دوری از غربگرایی و غرب زدگی میسر است. کتاب اندیش های صدرایی به حق گامی بزرگ در این مسیر برداشته است. با آرزوی توفیق روزافزون برای پرفسور یوسفی کسی که در غرب زیست اما غرب زده نیست
  • علی یوسفی ۲۲:۵۷ - ۱۳۹۷/۰۶/۱۶
    - ساحات بیرونی انسان ریشه در ساحات درونی او دارد. انسان بدون شکوفایی گزا ه ها و سازوارهای وجودی اش نمی تواند به یك فعل و بیان سیستمی و مستحکم بر‌سد. البته در میان فلاسفه و اندیشمندان اسلامی تمایزی میان رفتار و گفتار نمی‌گذاریم؛ بلكه هر دو آنها فعل انسان هستند كه برخی از آنها توسط زبان و بعضی هم توسط اعضای دیگر انجام می‌شود. بنابراین، هر كاری كه می‌كنیم، چه وقتی سخن می‌گوییم و چه وقتی حركتی انجام می‌دهیم، در صورتی كه ارادی باشد، تابع مقدمات درونی است. لذا در اینجا لازم است از استاد دانشمند و پسر عموی عزیزم جناب پرفسور حمیدرضا یوسفی که با دستاوردهای ۲۵ ساله شایان خود این شانس را به ما و هموطنان عزیز خود چه در داخل و چه در خارج کشور که از تجربیات بزرگ ایشان بهرمند گردیم صمیمانه سپاسگزارم
  • ebrahim.noei ۱۷:۴۴ - ۱۳۹۸/۰۶/۰۴
    سلام و عرض تشکر خدمت دکتر یوسفی عزیز. امیدوارم فلسفه مان را هم مانند نفت مان خام و به ثمن بخس نفروشیم.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها