طبق این نمودار تعداد ناشران در سال ۱۳۵۷ کمتر از ۵۰۰ ناشر فعال بوده است و اغلب ناشران کم‌کار بوده‌اند. در دولت سوم و سال‌های ۱۳۶۳ این نمودار رشد داشت و به ۵۰۰ ناشر فعال رسید اما در اوایل دولت چهارم این تعداد بار دیگر کاهش پیدا کرد. پس از آن در پایان سال‌های دولت پنجم این تعداد رشد کرد و تا حدود ۸۰۰ ناشر افزایش یافت.
نگاهی به این نمودار نشان می‌دهد که با شروع فعالیت دولت هفتم در سال ۱۳۷۶ تعداد ناشران رشد بسیار زیادی داشت. این رشد در دولت هشتم، نهم و دهم هم ادامه یافت.
به سراغ اعظم کیان‌افراز؛ مدیر انتشارات افراز رفتیم تا در گفت‌وگو با او این نمودار و دلایل فراز و فرود آمار را بررسی کنیم. کیان‌افراز در این مصاحبه با بیان اینکه افزایش تعداد ناشران طی سال‌های اخیر، دلایل مختلفی داشته‌است، عنوان کرد: در سال‌های اخیر مجوزهای نشر زیادی صادر شده است که تنها نتایج کمی در نشر ما داشته، زیرا در کشوری که تیراژ کتاب به 500 نسخه یا حتی کمتر از این رسیده است، حضور این تعداد ناشر اصلا منطقی نیست.
وی افزود: این‌روزها بسیاری از کتاب‌های ناشران به دلایل مختلف مثل کپی غیرقانونی و قاچاق آثار با کاهش تیراژ روبه‌رو شده است و برای ناشرانی که سال‌ها است در این حوزه فعالیت می‌کنند به‌صرفه نیست که فعالیت خود را ادامه بدهند.
کیان‌افراز با بیان اینکه در چنین شرایطی وجود تعداد 16 یا 17 هزار ناشر بی‌معنی است، گفت: من معتقدم حضور این تعداد ناشر؛ حتی در کشوری که سرانه مطالعه بالایی هم دارد، اصلا لزومی ندارد و نگاهی به آمار صنعت نشر سایر کشورها نیز نشان می‌دهد که چنین وضعیتی در این کشورها موجود نیست.
وی با اشاره به غیرفعال بودن بسیاری از ناشران در طول سال، گفت: برخی از ناشران به سررسید تمدید پروانه که می‌رسند، سریع چهار عنوان کتاب منتشر می‌کنند تا بتوانند مجوز خود را داشته باشند. این کتاب‌ها نیز اغلب محتوا و درون‌مایه قابل توجهی ندارد و ضروری است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای تمدید پروانه فعالیت آنها اقدام جدی داشته باشد.
دریافت کاغذ دولتی دلیل رشد ناشران در دهه ۷۰
کیان‌افراز یادآور شد: اواخر دهه ۷۰ تعداد ناشران رشد فزاینده‌ای داشت که بخش عمده آنها برای دریافت کاغذ دولتی و فروش آنها در بازار آزاد به این عرصه وارد شدند. البته پس از اینکه توزیع کاغذ متوقف شد تعداد زیادی از آنها از چرخه حذف شدند اما در آن دوره هم تاثیر بدی در صنعت نشر گذاشتند.
وی با تاکید بر اینکه صدور مجوز نشر باید تخصصی‌تر باشد، گفت: معتقدم صدور مجوز نشر به کارشناسی‌های بیشتری نیاز دارد. فیلترهای زیادی باید برای تمدید یا صدور پروانه در نظر گرفته شود و معیارهای کیفی باید جایگزین معیارهای کمی شود. به‌عنوان مثال؛ به جای اینکه بگوییم معیار تمدید پروانه انتشار، چهار یا پنج عنوان کتاب است، به محتوای اثر توجه شود.
ناشران غیرحرفه‌ای و آسیب به صنعت نشر
مدیر انتشارات افراز در بخش دیگر صحبت‌های خود با اشاره به تبعات افزایش تعداد ناشران طی سال‌های اخیر، گفت: زمانی که تعداد ناشران زیاد شود، بازار از حضور آنها اشباع می‌شود و در حقیقت به بازار کتاب آسیب می‌رسد. این خوب است که افراد در کنار مشاغل دیگر به حرفه نشر هم مشغول شوند اما گاهی این ناشران غیرحرفه‌ای به کار ناشران حرفه‌ای که تمام درآمد آنها از همین کار است، آسیب میزنند.
وی افزود: کتابهایی که توسط ناشران غیرحرفه‌ای تولید می‌شود، عموما تاثیری در بازار نشر ندارد زیرا شرایط کنونی برای صدور و تمدید پروانه نشر، ایده‌آل نیست و فیلترهایی لازم است تا تاثیر این آثار در بازار نشر کتاب سنجش شود.
لزوم بازنگری در قانون صدور مجوز نشر
کیان‌افراز با اشاره به فعالیت ناشران فعال و حرفه‌ای در کشور، توضیح داد: ناشر فعال، ناشری است که سالانه حدود 50 عنوان کتاب چاپ کند و این موضوع در حالی بیان می‌شود که بسیاری از ناشران برای حفظ پروانه خود تنها در حد چهار عنوان چاپ می‌کنند و به همین دلیل می‌گویم باید در قوانین صدور مجوز بازنگری شود زیرا در سلامت صنعت نشر کشور تاثیرگذار است.
به گفته وی، ناشری که تعداد مشخصی کتاب در طول سال منتشر نمی‌کند، نشان‌دهنده این است که حرفه‌اش کار نشر نیست، اما زمانی که سره از ناسره تشخیص داده شود آن‌هایی که حرفه‌ای هستند می‌توانند بهتر خدمت کنند، کتاب تولید کنند و در تیراژ کتاب و ارتباط با مخاطب و بازار تاثیر مثبت بگذارند.
کیان‌افراز همچنین درباره تاثیر ناشران نیمه‌فعال بر نشر کشور، تاکید کرد: نگاهی به کتاب‌های برخی از ناشران نیمه‌فعال نشان می‌دهد که اغلب آنها کار تالیفی منتشر نمی‌کنند، ایده جدیدی ندارند و کتاب‌های آنها کمکی به صنعت نشر نمی‌کند بلکه بیشتر کتاب‌سازی دارند و در زمینه ترجمه به سراغ کتاب‌های پرفروش می‌روند و با ترجمه موازی به نشر کتاب اقدام می‌کنند و به صنعت نشر آسیب‌های زیادی میزنند.
از کپی کاری تا تمدید پروانه نشر
وی ادامه داد: اغلب این کتاب‌ها آثاری نیست که مورد نیاز بازار باشد بلکه کپی آثار ناشران دیگر اغلب با کیفیتی نازل‌تر و به اسم ترجمه و تالیف است. چنین اقداماتی در طول این سال‌ها آسیب‌های زیادی به ناشران حرفه‌ای وارد کرده است.
کیان‌افراز با بیان اینکه کیفیت کتاب‌های تولید شده برای تمدید پروانه باید مدنظر باشد، تاکید کرد: مساله اینجا است که اغلب، کیفیت برای ناشران اهمیتی ندارد و آنها به دنبال افزایش کمی آثار خود برای حضور در نمایشگاه کتاب یا تمدید پروانه هستند که به نظر من مبنای نادرستی است.
به گفته وی، موضوع دیگر این است که در سرانه بازار نیز تعداد کتاب‌های چاپ اول اهمیت دارد اما اینکه کتاب‌های چاپ اولی چه کیفیتی دارند یا کپی‌شده از نسخه‌های دیگر و کتاب‌سازی هستند، هرگز در آمارها بررسی نمی‌شوند و این موضوع مهمی است که مسئولان فرهنگی کشور باید به آن دقت کنند.
مدیر انتشارات افراز تاکید کرد: برای ناشر نیمه‌فعال کیفیت و اهمیت کتاب مهم نیست و فقط می‌خواهد مجوزش را حفظ کند و دغدغه چاپ کتاب اصولی و حرفه‌ای را ندارد؛ کتابی که بازار و مخاطبان به آن نیاز داشته باشند. در مقابل عملکرد ناشرانی که قدیمی‌تر هستند نشان می‌دهد که در طول سال چه آثاری را کار کرده‌اند و با مقایسه آنها می‌توان برنامه‌ریزی مناسبی داشت، به همین دلیل معتقدم عوامل متعددی در رشد ناشران موثر بوده است که در این مجال به این نکات پرداختیم.
نظرات