به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، افزایش تعداد ناشران در دو دهه اخیر و رسیدن تعداد پروانه‌های نشر به عدد 17هزار، به عنوان یک آسیب در صنعت نشر شناخته می‌شود؛ خصوصا در شرایطی که تعداد کتاب‌فروشی‌های حرفه‌ای کشور، از هزار مورد فراتر نمی‌رود.

نمودار زیر رشد تعداد ناشران را با چهار تعریف ناشر حرفه‌ای، ناشر پرکار، ناشر کم‌کار و ناشر فعال نشان می‌دهد و چنانچه مشهود است، بخش اعظم آمار نشر به ناشران کم‌کار و ناشر فعال(یعنی ناشری که عملکرد حداقلی دارد) اختصاص دارد. درحالی که آمار ناشران پرکار و حرفه‌ای، به مراتب کمتر بوده و رشد چندانی را در سال‌های اخیر نداشته است.
فتح‌الله فروغی؛ مدیرمسئول انتشارات شورا در این زمینه با اشاره به اصل ۲۸ قانون اساسی، عنوان کرد: طبق این اصل آزادی انتخاب شغل برای مردم کشور به رسمیت شناخته است و بر اساس آن شهروندان ایرانی می‌توانند شغلی را انتخاب کرده و در آن شغل کسب و کار داشته باشند و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز بر اساس این اصل نمی‌تواند از انتخاب شغل نشر برای هر فرد متقاضی جلوگیری کند.
 
وی ادامه داد: اما مساله اینجا است که آیا وقتی افراد می‌خواهند به یک شغل ورود پیدا کنند، به داشتن شایستگی و صلاحیت‌های لازم نیاز دارند و ضروری است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هنگام مجوز دادن به این موضوع توجه کند.
 
فروغی با بیان اینکه مهمترین عامل برای انتخاب شغل عشق و علاقه به آن حرفه است، گفت: حالا می‌خواهد آن شغل کتابفروشی و انتشارات باشد یا مکانیکی و مشاغل دیگر. در حوزه صنفی، مشاغل به دو دسته خدماتی و تولیدی دسته‌بندی شده‌اند که مشاغل تولیدی‌ به لحاظ اینکه باید محصولی را برای مخاطب خود تولید کنند، اهمیت بیشتری نسبت به مشاغل خدماتی دارند.
 
وی یادآور شد: در اینجا باید به شغل‌هایی که کار تولیدی انجام می‌دهند؛ به‌خصوص مشاغلی که به حوزه‌های فرهنگی مربوط می‌شوند توجه بیشتری کنیم. شغل انتشارات اهمیت زیادی دارد. همان‌طور که شغل پزشکی اهمیت داشته و با جسم انسان سر و کار دارد، شغل انتشاراتی نیز به نوعی با روح انسان‌ها در ارتباط است.
 
به گفته فروغی، موضوع دیگر این است که خیلی از مشاغل می‌توانند به طور مستقل فعالیت کنند و درگیر عوامل و عناصر دولتی نشوند. در حوزه نشر ناشران باید ویژگی‌های مهارتی و فنی ویژه‌ای داشته باشند.
 
لزوم توجه به شایستگی‌ها
وی با بیان اینکه در حوزه نشر دو نوع بررسی وجود دارد، توضیح داد: در این زمینه نخستین عامل به صلاحیت‌های عمومی برمی‌گردد که وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، اما تشخیص بایستگی‌های فنی ناشران بر عهده نهادهای دولتی نیست بلکه نهادهای  صنفی و مدنی باید نسبت به آن نظر بدهند و ملا‌ک‌ها و شاخص‌های مربوط به آن را تعیین کنند و افراد در صورت برخورداری از آن‌ها به کار نشر وارد شوند.
 
وی افزود: به نظر من در پروانه‌های نشری که تاکنون داده شده است، به این جنبه از موضوع اشاره‌ای نشده است. مشکل ما در کار نشر این است که بایستگی‌های فنی اعمال نشده و هر کسی به صرف اینکه صلاحیت عمومی دارد، پروانه نشر می‌گیرد و کار نشر را شروع می‌کند.
 
فروغی همچنین با انتقاد از ملاک‌های کمی به جای کیفی در صدور و تمدید پروانه‌های نشر نیز گفت: سیاست‌گذاران ملاک‌های کمی را به جای ملاک‌های کیفی قرار داد‌ه‌اند. مثل این مورد که یک ناشر در طول سال باید چند عنوان کتاب داشته باشد. البته برخی از همکاران من هم بر این باور هستند که این تعداد کتاب کم است و باید به 10 اثر افزایش پیدا کند، اما به نظر من هیچ فرقی نمی‌کند؛ زیرا ملاک‌های کمی می‌تواند با کتاب‌سازی‌ها احراز شود.
 
وی یادآور شد: به نظر من در ملاک‌های کیفی باید رابطه تولید اثر با مخاطب بررسی شود، یعنی ببینیم کارهای تولیدی یک ناشر چه اثربخشی در جامعه داشته است، بنابراین ممکن است یک ناشر سه یا پنج عنوان کتاب منتشر کند اما در جامعه اثربخشی داشته باشد و خلائی از خلاءهای موجود را پر کند در حالی که ممکن است یک ناشر ۵۰ عنوان کتاب در طول سال منتشر کند اما هیچ اثربخشی در جامعه نداشته باشد.
 
مدیر انتشارات شورا با اشاره به آمار برخی ناشران نیز عنوان کرد: مساله اصلی اینجا است که در طول چهل سال اخیر از این تعداد پروانه نشر، تعداد ناشران فعال یا نیمه‌فعال بسیار اندک است و این یعنی پروانه‌های نشر صادر شده از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اثربخشی لازم را در چرخه تولید کتاب نداشته است و باید فکری به حال آن کرد.

وی با بیان اینکه آمار شمارگان پایین کتاب گویای این موضوع است، گفت: رابطه متناسبی بین تولید آثار و مخاطب وجود ندارد. کار ناشر این است که برای انتقال مفاهیم ذهنی پدیدآورنده و رساندن پیام به خواننده، بسترسازی کند. در این میان اگر این نقش به خوبی ایفا نشود ما با مجموعه آثاری روبه‌رو هستیم که اثرگذاری لازم را ندارند.
 
سودجویی‌های فرصت‌طلبانه
فروغی در ادامه به بحث سیاست‌های حمایتی دولت از صنعت نشر و نقش آن بر افزایش تعداد ناشران پرداخت و عنوان کرد: در یک بازه زمانی، قیمت مواد اولیه مورد نیاز ناشران در بازار بالا رفت و همان زمان این اقلام به صورت یارانه‌ای به ناشران داده می‌شد که نرخ این دو متفاوت بود. در چنین شرایطی، برخی افراد سودجو با دریافت پروانه نشر از موقعیت استفاده کردند.
 
وی افزود: البته بسیاری از آن ناشران اکنون از چرخه نشر حذف شده‌اند و در بازار حضور ندارند و باید این موضوع را به حساب منفعت‌طلبی عده‌ای سودجو بگذاریم؛ نه افرادی که با علاقه به سمت نشر آمدند.
 
فروغی با اشاره به نامه جمعی از ناشران به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر حذف یارانه کاغذ، گفت: جمعی از ناشران تصمیم‌ گرفتند بگویند یارانه‌های کاغذ را از سیستم خارج کنند، کاغذ با قیمت مناسب در بازار توزیع شود و سیاستی به وجود آید که شاهد قیمت ثابت در بازار باشیم. البته قرار بود یارانه حذف و در تامین زیرساخت‌های حوزه نشر به کار گرفته شود که در عمل شاهد این موضوع نبودیم.
 
وی با اشاره به راهکارهای پیشنهادی در این زمینه نیز گفت: اگر بخواهیم برای صنعت نشر برنامه داشته باشیم، باید شاخص‌هایی را تدوین کنیم که هر فرد شاغل در حوزه نشر بداند در چه درجه‌ای از این کار قرار دارد. اگر بخواهیم ناشران خود را طبقه‌بندی کنیم و ملاک داشته باشیم، باید این موضوع را در نوع کتابی که تولید می‌کند جستجو کنیم.
 
وی تاکید کرد: کتاب‌های یک ناشر غیر از تعدادشان که ممکن است یکی از ملاک‌ها باشد، باید اعتبارسنجی و کیفی‌سنجی شوند. باید دید که محتوای کتاب‌های ناشران چه میزان برای مخاطب اثرگذار بوده است، در زمینه بازارسنجی و نیازسنجی چگونه عمل کرده است و کتاب‌های تولیدی او تا چه میزان با ملاک‌ها و دانش‌های فنی مربوط به کتاب متناسب است.
 
وی با اشاره به فاکتورهای تمدید پروانه نشر نیز گفت: باید بررسی شود که ناشر دانش‌های لازم را در دوره‌های زمانی مختلف کسب کرده یا دوره‌های ضمن خدمت را پشت سر گذاشته است تا دانش‌ها و مهارت‌ها به کمک او بیاید و آثار بهتر تولید کنند یا نه. یعنی باید دید ناشر در طول زمان فعالیت، کتاب‌سازی کرده یا کتاب‌های با اصالت در جامعه منتشر کرده است.
 
به گفته فروغی، باید ملاک‌های کمی به کیفی تبدیل شود، ناشران باید به حوزه‌های تخصصی وارد شوند و کتاب منتشر کنند.

این ناشر بیان کرد: اگر ناشران در یک حوزه بمانند و بتوانند کتاب‌های تخصصی تولید کنند که در جامعه مخاطب داشته باشد، به چرخه صنعت نشر کمک می‌شود زیرا وقتی کتابی مخاطب داشته باشد، چرخه اقتصادی نشر بالا می‌رود.

وی افزود: حمایت‌ها باید به سمت مسائل زیربنایی و زیرساختی حوزه نشر هدایت شود و گرنه ممکن است این حمایت‌ها به آفت‌های بعدی در حوزه نشر منجر شود.