توجه به لزوم تمرکززدایی صنعت نشر به عنوان یک سیاست کلان و بررسی سهم سایر استان‌ها و شهرستانها و میزان تاثیرگذاری فعالیت آن‌ها در نشر کتاب موضوعی جدی است که باید از سوی سیاستگذاران فرهنگی جدی گرفته شود و بسیاری از دست‌اندرکاران این حوزه بر چنین موضوعی تاکید دارند.
نمودار زیر نمایانگر افزایش فاصله بین آمار نشر کتاب در تهران و سایر شهرستانها، خصوصا در دو دهه اخیر است:
ایجاد فضای فرهنگی
در این زمینه هومان حسن‌پور؛ عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با اشاره به ضرورت توسعه فضای فرهنگی در کشور برای توسعه فعالیت ناشران به ایبنا، گفت: زمانی که فضای فرهنگی در کشور ایجاد شود، ناشر، مولف و مترجم در این فضا رشد می‌کنند. یکی از مشکلات استان‌ها نبود چنین فضایی است اما در شهرستان‌هایی با کتابفروشی بیشتر، آمار تولید کتاب بیشتر است و به معنای واقعی این دو بخش از هم تبعیت می‌کنند.
وی ادامه داد: زمانی که در جنوب یا شمال شرقی کشور شهرستان‌هایی هستند که تنها یک کتابفروشی دارند، به مشکل عدم توسعه‌یافتگی ناشران بر می‌خوریم زیرا مولف و مترجم باید ایده بگیرد، همچنین فضای فرهنگی برای تولید اثر وجود داشته باشد.
حسن‌پور با بیان اینکه کتابفروشی‌ها می‌توانند فضاها و ایده‌های فرهنگی را در شهرهای مختلف ایجاد کنند، عنوان کرد: تهران یک ابرشهر است که مردمانی از اقوام و شهرهای دیگر در آن زندگی می‌کنند. از سوی دیگر بسیاری از مولفان و مترجمان در شهرستانها ساکن هستند اما ناشران آن‌ها تهرانی هستند.
وی تاکید کرد: فردی که شعر می‌گوید و شهرت خوبی هم در این حوزه دارد، اگر زمینه مساعدی پیدا کند تا کتابش نشر پیدا کند، علاقه دارد که این کتاب در شهر خودش منتشر شود اما قبل از آن باید یک فضای فرهنگی در آن شهر ایجاد شود و این اتفاق زمانی ایجاد می‌افتد که زمینه‌های فرهنگی در آن استان فراهم باشد.
حسن‌پور به بعد دیگر این موضوع هم اشاره کرد و گفت: زمانی که ناشر می‌بیند کتابفروشی‌ای در شهر فعال نیست، کسب‌وکار رونق ندارد و زمینه‌های فرهنگی در آن شهر ایجاد نشده است، انگیزه‌ای برای نشر کتاب پیدا نمی‌کند. زمانی که به شهرهای بزرگتری که در حوزه نشر فعال هستند برویم و به جزئیات تولیدات آن‌ها نگاه کنیم، می‌بینیم که انتشار کتاب اولی‌ها در بین آثار آن‌ها کمتر است.
وی با توضیح علل بروز این مساله عنوان کرد: اگر هم برخی ناشران در شهرستانها اقدام به تولید کنند کمتر دیده‌ایم غیر از شهرهای بزرگ تالیف یا ترجمه جدید عرضه کنند زیرا اقتصاد منطقه، کتابفروشی‌ها و تولید بهگونهای است که نمی‌توانند ریسک بالا داشته باشند زیرا اگر کتاب جدیدی تولید کنند اما نفروشند ضرر مالی هنگفتی به آن‌ها وارد می‌شود.
به گفته حسن‌پور، اما فضایی که در تهران و شهرهای بزرگ ایجاد شده، گاهی ممکن است چندین ناشر کار را انجام دهند و توانایی این ریسک را داشته باشند اما در شهرهای کوچک این اتفاق نمی‌افتد.
تمرکززدایی یک ضرورت است
حسن‌پور در بخش دیگر صحبت‌های خود با اشاره به لزوم تمرکززدایی در تولید آثار، گفت: زمانی که فضای فرهنگی در شهرستانها ایجاد شود همچنین ویترین عرضه کتاب یعنی کتابفروشی‌های محلی را تقویت کنیم، مردم به سمت کتاب تمایل بیشتری نشان می‌دهند.
وی افزود: زمانی که کتابفروشی‌های شهرستان قوی می‌شوند، در اصل یک بازار فرهنگی در این حوزه ایجاد کرده‌ایم و وقتی بازار فرهنگی درست می‌کنیم نویسنده یا مترجم ترجیح می‌دهد که کتابش را به ناشر استان خود بسپارد اما پیش‌زمینه اجرایی شدن همه این موارد ایجاد فضای فرهنگی در این حوزه است.
حسن‌پور با بیان اینکه با سفری به سطح کشور شاهد کمبود فضای فرهنگی به خصوص کتابفروشی‌ها هستیم، عنوان کرد: ما در شهرهای مختلف یا شاهد فروشگاه‌های بزرگ و غول‌پیکر کتاب هستیم یا اینکه اصلا کتابفروشی نداریم. نظریه‌ای در حوزه فرهنگ و جامعه وجود دارد که افراد از دوران کودکی باید به کتابفروشی‌ها بروند تا فرهنگ کتابخوانی در آن‌ها ریشه بگیرد.
وی یادآور شد: بر همین مبنا در دنیا مبحثی با عنوان کتابفروشی‌های محلی مطرح است؛ یعنی کتابفروشی‌هایی که در محله‌ها مستقر هستند و فعالیت‌های فرهنگی دنبال می‌کنند. کتابفروشی‌های محلی در شهرهای کشور خیلی کم هستند و اگر هم در این زمینه تلاشی می‌شود، نتیجه آن معمولا راه‌اندازی یک فروشگاه بزرگ است.
وی با بیان اینکه این فروشگاه‌ها از بعدهای مختلف اهمیت دارند، گفت: اینکه فروشگاه‌های بزرگ چه میزان دسترسی را برای یک مخاطب کودک فراهم می‌کند تا با آن ارتباط بگیرد و در آینده از مشتریان آن باشد از جمله نکات ریز و درشتی است که باید با هم دیده شود تا به جمع‌بندی مناسبی رسید.
حسن‌پور تاکید کرد: کودک امروز در واقع دانشجو، استاد دانشگاه یا کارمند پس‌فردا و در آخر یک شهروند است. اگر این کودک در یک فضای فرهنگی رشد کند، در مسیر روزانه‌اش کتابفروشی ببیند، می‌تواند در آینده او موثر باشد.
وی با اشاره به لزوم توجه سیاستگذاران فرهنگی در زمینه تمرکززدایی گفت: کتابفروشی‌های محلی در این زمینه بسیار شناخته شده و معروف هستند و می‌توان با سرمایه‌گذاری کمتر و حمایت از کتابفروشی‌های شهرستانی، این فروشگاه‌ها را در محله‌های مختلف تاسیس کنیم. البته این موضوع نافی تاسیس کتابفروشی‌های بزرگتر نیست اما اگر قرار است این پروژه بزرگ به قیمت عقیم ماندن و از بین رفتن کتابفروشی محلی شود، عملا نقض غرض می‌شود.
حسن‌پور ادامه داد: من اخیرا سفری به یک شهرستان داشتم و در سطح شهر به دنبال کتابفروشی‌های محلی بودم. به‌غیر از تعدادی کتابفروشی شاخص، در بقیه محلات و نقاط شهر کتابفروشی محلی ندیدم. کودکی که در محله خود کتابفروشی نمی‌بیند، چطور در آینده مولف، نویسنده و مترجم و ناشر شود. نویسنده که وارداتی نیست؛ بلکه در باید در داخل کشور تربیت شود.
وی با بیان اینکه در این بین باید به تربیت کودکان و نسل آینده توجه کنیم، یادآور شد: اگر به تربیت نسل آینده توجه نشود، آن‌ها به صورت خودرسته بالا می‌آیند و شاهد خواهیم بود در جایی که امکانات بیشتر هست، استعدادها بیشتر رشد پیدا می‌کنند و تمرکز در آن مناطق بیشتر می‌شود. تا زمانی که توازن بهگونهای برقرار نشود که فضای فرهنگی به صورت یکسان درمناطق توزیع شود، خودبه‌خود هر کسی که ذوق و قلمی داشته باشد در شاخه‌های مختلف به پایتخت و شهرهای بزرگ جذب می‌شوند.
تاثیرگذاری نشر استانی بر صنعت نشر
حسن‌پور همچنین درباره میزان تاثیرگذاری ناشران استانی بر صنعت نشر کشور گفت: من معتقدم اگر یک پدیده اقتصادی رو‌به‌رشد باشد، نشان‌دهده مفید بودن آن است. مگر می‌شود یک ناشر 15 سال کار کند، ضرر کند و باز بماند؟ به نظر من هر تلاشی جواب می‌دهد اما گاهی درباره کیفیت یا گاهی درباره ناشری که کار جدید ارائه می‌کند، صحبت می‌کنیم که در این زمینه باید امکانش نیز وجود داشته باشد و فضا برای فعالیت آن‌ها فراهم شود.
وی ادامه داد: زمانی که در هر شهر کتابفروشی باشد، ناشر با هدف تغذیه کتابفروشی محلی و شهرهای همجوار به تولید اثر اقدام می‌کند اما زمانی که پایه، بنیان و انگیزه این کار وجود ندارد، کاری هم انجام نمی‌شود و کسانی که این کار را انجام می‌دهند نیز معمولا در شهرهای بزرگ ساکن هستند.
این عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران با بیان اینکه هر جا فضای فرهنگی ایجاد شده، میوه آن برداشت شده است، افزود: هرجا که فضایی نبوده میوه‌ای برداشت نکرده‌ایم، زیرا این توقع نیست که یک مولف از تهران به شهرستان برود یا یک ناشر تهرانی به شهرستان برود و کار نشر انجام بدهد. زمانی که یک کار در منطقه‌ای رونق پیدا می‌کند، فضای کار نیز مهیا می‌شود.
وی تاکید کرد: البته کیفیت رونق‌بخشی در این زمینه مهم است، برخی می‌گویند با نمایشگاه استانی به دنبال رونق هستیم اما این نمایشگاه فقط سالی یکبار برگزار می‌شود، اینکه یک کتابفروشی به صورت روزمره کار کند متفاوت است، زیرا شخصیت و هویت فرهنگی در جامعه ایجاد می‌کند و باید آن‌ها را از هم تفکیک کرد.
حسن‌پور با بیان اینکه نمی‌توان گفت فعالیت ناشر و کتابفروش مثل حلقه‌های یک زنجیر به هم پیوسته هستند، عنوان کرد: زمانی که یک برند غذایی در تهران رونق می‌گیرد کمی بعد در دورافتاده‌ترین شهرستانها هم شعبه دارد زیرا با ایده‌های جدید آمده و در کسب و کار رونق ایجاد کرده است. بسیاری از نویسندگان و استادان بزرگ ما به شهرستانها تعلق دارند و اگر فضای فرهنگی ایجاد شود در همان شهر خود کار می‌کنند.
به گفته وی، اگر ناشری باشد که در استان‌ها موفق و حرفه‌ای کار کند همه آن‌ها به سمت ناشر می‌روند. انتشار کتاب در یک سیستم سالم فرهنگی در دستان مردم و کتابفروشی‌ها است و باید به این نکته توجه کنیم.
نظر شما