انجمن مردم‌نهاد «حامی» طی دو طرح در مناطق مرزی کتابخانه می‌سازد و به مناطق با جمعیت کمتر، کوله کتاب می‌فرستد. درباره فعالیت‌های این انجمن، گفت‌وگویی داشتیم با فرح حق‌نژاد، یکی از اعضای هیات مدیره انجمن حامی و مسئول کتابخانه‌های غرب کشور که در ادامه می‌خوانید:
در حال حاضر طرح کتابخانه‌سازی را در کدام مناطق پیش می‌برید و ساخت کتابخانه در چه مناطقی را در دستور کار دارید؟
فعالیت‌های انجمن حامی در حوزه مدرسه، کتابخانه و آموزش است. تاسیس کتابخانه‌ها در مناطق غرب کشور؛ یعنی مهاباد، آذربایجان غربی، ایلام و کردستان و در مناطق شرق کشور، از جمله سیستان و بلوچستان و در جنوب، در قشم از اقدامات انجمن به شمار می‌آید. همچنین در منطقه خراستان و آذربایجان شرقی کتابخانه‌سازی انجام شده و با این حساب می‌توان گفت تمام مناطق مرزی و محروم را پوشش می‌دهیم اما در کنار این‌ها کتابخانه سیار نیز داریم که به صورت مینی‌بوس در قائن استان خراسان فعالیت می‌کند و نیاز روستاهای اطراف را پوشش می‌دهد. طرح کوله کتاب نیز سال گذشته در ششمین دوره همایش کتابدارن غرب کشور کلید خورد که درحال پیگیری است.
چه شد که به فکر برگزاری همایش برای کتابداران افتادید؟
برگزاری همایش کتابداران غرب به بیش از 6 سال پیش بازمی‌گردد که به مردم آن منطقه پیشنهاد داده شد مشکل‌های خود را در این زمینه بررسی کنند و منتظر بررسی فرد دیگر نباشند. این کلید نخستین همایش کتابدارن غرب بود که در سردشت اجرا شد. از آن زمان، هر سال یک شهر و منطقه متقاضی برگزاری همایش می‌شود، در غالب این همایش‌ها، همه کتابداران منطقه غرب کشور یعنی کردستان و کرمانشاه آذربایجان غربی به منطقه دعوت می‌شوند و در این همایش شرکت می‌کنند. برای آن‌ها کارگاه‌هایی برای توانمندسازی کتابداران و هم‌اندیشی آن‌ها در نظر گرفته می‌شود که مشکل‌های خود را با هم در میان بگذارند و راهی برای حل آن‌ها پیدا کنند. این اقدامات را برای ساماندهی و با هم‌اندیشی و کمک تسهیلگر انجام می‌دهند. روز بعد از کارگاه، همایشی با حضور کتابداران تشکیل می‌شود و در آن با کمک کارشناسان کتابدرای به بررسی مشکل‌ها می‌پردازند.
کارگاه قبلی در بهمن 97 در مهاباد برگزار شد. تمام برنامه‌ریزی کارگاه کتابدارن مهاباد را افراد بومی و گروه توسعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی مکریان مهاباد انجام دادند. هدف از برگزاری این کارگاه‌ها این است که نیروهای بومی به توان خود اعتقاد پیدا کنند و تلاش کنند با کمک و همراهی باقی تشکل‌ها، خود مشکل‌هاشان را حل کنند. اگر این اتفاق بیافتد به خود کفایی فرهنگی می‌رسند و اتفاق ارزشمندی در منطقه خواهد بود.
طرح کوله کتاب از چه سالی شروع شد و در آن چه اقداماتی انجام می‌شود؟
طرح کوله کتاب از اوایل سال 90 شروع شده است. احداث کتابخانه در مناطقی که جمعیت به حد حساب می‌رسد و می‌توان در آن کتابخانه ساخت، از سوی انجمن حامی در دستور کار قرار می‌گیرد اما مساله ما این بود که در کوه‌های سراوان، مناطق مرزی، کپرنشین و مناطقی که عشایر در آن زندگی می‌کنند، مردم چگونه می‌توانند از امکان کتابخانه استفاده کنند؟ این بود که طرح کوله را اجرایی کردیم.
در این طرح؛ برای روستاهایی که با فاصله کمی از یکدیگر قرار دارند، کوله‌هایی ارسال می‌کنیم؛ به‌صورتی که تعداد کوله‌ها به علاوه یک شود؛ یعنی برای 9 روستا، تعداد 10 کوله ارسال می‌کنیم. در هر کوله حدود 100 الی 120 جلد کتاب قرار دارد و اکثریت آن‌ها در حوزه کودک و نوجوان‌اند. در کنار آن، کتاب‌های توانمندسازی زنان و مهارت‌آموزی هم برای زنان و بزرگسالان در نظر گرفته شده است. این کوله حالت چرخشی دارد؛ یعنی وقتی ما کوله‌ای را با پیک ارسال می‌کنیم، پیکِ کوله وظیفه دارد تا کوله را به روستاییان متقاضی برساند. روستایی کوله را قبول می‌کند و وقتی کتاب‌ها را خواندند، پیک کوله به این مناطق رفته و کوله‌ها را میان روستاها جابجا می‌کند و چرخش را آنقدر انجام می‌دهد تا همه روستاها 10 کوله را بخوانند. سرعت جابجایی ماهیانه یا فصلی کوله‌ها بستگی به فعالیت مردم منطقه دارد؛ برای مثال در منطقه سیستان و بلوچستان، با سرعت کم کتاب می‌خوانند و چرخش کندتر پیش می‌رود. با این روند یک روستا با جمعیت کم می‌تواند به هزار جلد کتاب دسترسی داشته باشد. تاکنون این طرح را در مناطق سردشت و وزینه در آذربایجان غربی، قشم، ایرافشان، سراوان، سرباز، نیک‌شهر، پسکوه در سیستان و بلوچستان، قائم در استان خراسان اجرا کرده‌ایم.
کتاب‌ها را چگونه انتخاب می‌کنید؟
برای انتخاب کتاب‌ها، تیم انتخاب کتاب داریم که لیست‌های مختلف را بررسی می‌کند و بر اساس سطح سواد منطقه‌ای که قرار است کتاب ارسال شود، کتاب‌ها که در کوله گذاشته می‌شود. برای برخی مناطق که سطح سواد پایین‌تر دارند، مجبوریم کتاب‌های سطح پایین‌تری بفرستیم تا مورد استفاده مردم منطقه قرار گیرد.
آیا در این طرح، امکانی هم وجود دارد که کتاب‌های مورد نظر بومیان برای آن‌ها تهیه شود؟
بله. در ارسال نخستین بسته کتاب به منطقه، انتخاب کتاب بر اساس لیست‌هایی که از شناخت محیط داریم انجام می‌شود اما در شارژهای بعدی (هر ساله کتابخانه را شارژ می‌کنیم) از مردم می‌خواهیم کتاب‌های پرمخاطب، کم‌مخاطب و کتاب‌هایی که مورد نیاز آن‌ها است را به ما معرفی کنند و از آن لیست، کتاب تهیه می‌کنیم. در مناطق دو زبانه، تقاضا برای کتاب به زبان بومی زیاد است؛ چراکه کودکان و بزرگسالان را بیشتر به کتابخانه جذب می‌کند.
برای تامین بودجه آیا از جایی کمک می‌گیرید؟
ما انجمنی مردم نهاد هستیم و تشکل‌هایی که مردم نهاد هستند با کمک مردم فعالیت‌های خود را ادامه می‌دهند. این انجمن به دو شکل مورد حمایت قرار می‌گیرد؛ یکی حمایت‌های مالی مردم و دوم حمایت افرادی که برای انجمن به صورت داوطلبانه کار می‌کنند. حامیان مالی، بخش مالی مساله را تامین می‌کنند-برای مثال برای پرداخت یک یا چند کوله اعلام آمادگی می‌کنند- و کار انتخاب، مهرزدن، چیدمان و ارسال کوله را حامیان داوطلب انجام می‌دهند.
در شرایط موجود، آیا مشکل‌های اقتصادی جامعه، بازخوردی در کمک به کوله‌ها و کتابخانه‌ها داشته است؟
در باره کتابخانه‌هایی که پیش از این ساخته شده، وظیفه ما شارژ کتاب و تامین هزینه‌های کتابداران است، اما برای موردهای ساخت کتابخانه جدید، نسبتا متقاضیان کمتری برای حمایت مالی وجود دارد. وقتی فشار مالی زیاد می‌شود، فرد ابتدا سعی در تامین زندگی خود دارد و فعالیت‌های اجتماعی در کنار آن خواهد بود.
سختی زندگی آیا تاثیری هم بر رغبت مردمی که از این امکانات استفاده می‌کنند، داشت؟
خیر؛ خوشبختانه تمایل آن‌ها روز‌به‌روز افزایش پیدا می‌کند. استفاده از کوله کتاب و کتابخانه برای افراد، هزینه‌ای در بر ندارد و مردم از نظر فکری به جایی رسیده‌اند که متوجه شوند کودکشان به کتاب نیاز دارد. ابتدا که کتابخانه‌ای را در مناطق مختلف افتتاح می‌کردیم، گویی امکانی به منطقه زیست آن‌ها اضافه می‌شد اما حال از ساخت آن با ساز و دهل استقبال می‌کنند؛ یعنی روز‌به‌روز علاقه‌مندی مردم به رشد فرهنگی و اعتقادشان به تاثیر کتاب در بهبود شرایط منطقه بیشتر می‌شود.
فکر می‌کردم مشکلات اقتصادی موجب شود مردم کمتر به مساله کتابخوانی توجه داشته باشند.
مردم زمانی به مساله کتابخوانی کمتر توجه می‌کنند که خودشان بخواهند در این زمینه هزینه کنند؛ آن زمان است که ابتدا برای تامین مواد غذایی و وسایل اولیه تلاش می‌کنند، و بعد از آن است که اگر هزینه‌ای باقی مانده باشد می‌تواند در راه کتاب صرف شود.
این روزها در اجرای برنامه‌های خود با چه مشکل‌هایی مواجه هستید؟
یکی از مشکل‌های ما که با آن‌ها مواجه هستیم، حقوق کتابداران است. درمناطقی که کتابخانه می‌سازیم، اعلام می‌کنیم که تجهیز کتابخانه با ماست اما حقوق کتابدار و مکان باید از منطقه باشد. گاهی درباره مکان کتابخانه با مشکل مواجه می‌شویم چراکه با حداقل‌های روستایی، ساخته می‌شود اما حقوق کتابداران، مشکل دیگری است که از اهمیت بالایی برخوردار است. ابتدا اعلام کرده بودیم که حقوقی برای کتابدار پرداخت نمی‌کنیم و تصمیم هم داشتیم روندی ایجاد شود که منطقه، بخشی از مسئولیت را بر عهده بگیرد. از دهیار، شهردار و اعضای شورای شهرهای کوچک می‌خواستیم که برای تامین کتابداران اقدام کنند اما در مناطقی مجبور شدیم؛ مبلغی را تنها در حد استهلاک پوشاک کتابداران در نظر بگیریم. مساله حقوق کتابدار یک مشکل مهم است که اگر از طرف نیروهای محلی و مسئولان تامین شود، شوق ادامه فعالیت آن‌ها افزایش می‌یابد؛ زیرا در اینصورت می‌توانند زندگی خود را تامین کنند و در عین حال شغل کتابداری را هم انجام دهند.
از نیروهای بومی استفاده می‌کنیم؛ چراکه نیروهای متخصص را باید از شهرهای دیگر به آنجا ببریم و این کار هزینه بیشتری در بر خواهد داشت. همچنین نیرویی که از شهر دیگر منتقل شده باشد، زبان مردم منطقه را متوجه نمی‌شود. این است که وقتی کتابداران هم‌زبان مردم منطقه باشند، تاثیر بیشتری خواهد داشت. 20 درصد کتاب‌هایی که برای مردم مناطق کردنشین می‌فرستیم به زبان کردی است اما نمی‌توانیم چنین کاری برای مردم با زبان بلوچ انجام دهیم، چراکه کتاب‌ها به زبان بلوچی کمتر است.
از طرفی فرد بومی هزینه اسکان و هزینه‌های جانبی ندارد و مردم منطقه را می‌شناسد. در عین حال کمتر پیش می‌آید که فرد بومی متخصص کتابداری باشد. به همین دلیل آموزش ابتدایی برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود؛ کارگاه‌هایی مانند دوره آموزشی ترویج کتابخوانی، کتابدرای و چگونه نوشتن و رابطه هنر با ترویج کتابخوانی و تفکر انتقادی.
نظر شما