خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) رسول آباديان:اين كتاب كه هم به لحاظ تاريخي و هم به لحاظ ادبي كتابي منحصر به فرد به حساب مي آيد تا كنون چند صد بار تجديد چاپ شده، اما به نظر مي رسد اين اثر بيش از هر مورد ديگري به نقد و تحليل هاي عالمانه براي سطح دانش مخاطب امروز نياز داشته باشد، چون اين كار در دل خود داراي ظرافت هايي است كه فهم صحيح آن براي يك خواننده عادي دشوار به نظر مي رسد.


ابو معين ناصر بن خسرو بن حارث قبادياني بلخي، معروف به ناصر خسرو يكي از شاعران و بزرگان درجه اول ادبيات فارسي است كه در فلسفه و حكمت هم شناخت تبحر داشته،نكاتي كه مي توان رگه هاي موثري از آن ها را لابلاي سفرنامه اش هم يافت.


يكي از نكاتي كه سفر نامه ناصر خسرو را به كاري براي هميشه تبديل كرده نگاه بي طرفانه او در روايت مسائلي است كه مشاهده كرده است،تقريبا در هيچ جاي سفر نامه ناصر خسرو نكته اي وجود ندارد كه او به عنوان مثال يك نظريه شخصي را ارائه داده باشد،ناصر خسرو در اين سفر نامه يك راوي محض است كه البته در جاي خود قابل تامل و بررسي بيشتر است.


ناصر خسرو قبادياني يكي از سه شاعر ايراني است كه كل كتاب قرآن كريم را ازحفظ بوده و در خلال آثار خود به شكلي ضمني به اين مسئله اشاره مي كند ودر سفر نامه اش هم از يك يارپنهان مي گويد كه در هيچ جا او را تنها نگذاشته است.


آن گونه كه صاحب نظران حوزه ادبيات فارسي مي گويند ناصر خسرو سفرنامه اش را در طول يك سفر هفت يا هشت ساله نوشته است،يعني زماني كه او بنا به خطاب يك نيروي دروني در عالم خواب خانه و كاشانه اش را رها مي كند و ره سفرحج در پيش مي گيرد و از نقاطي چون ارمنستان و آسياي صغير،حلب ،طرابلس،شام ،سوريه،فلسطين،جزيره العرب،قيروان،تونس و سودان مي گذرد و شرح اين سياحت را با دقت تمام مي نويسد.


همان گونه كه گفته شد ناصر خسرو سفر نامه اش را بر خلاف آثار ديگر در كمال بي طرفي نوشته است،او در بعضي ازبخش هاي اين سفرنامه آن چنان ظرافتي درانتخاب كلمات از خود نشان داده كه هنوز هم تازه و بكر به حساب مي آيند، ناصر خسرو هر يك از شهرهاي سياحت شده در راه خود را آن چنان زيبا توصيف كرده كه خواننده با تصاويري جاندار مواجه است:«...بيستم سفر سنه ثمان ثلثين و اربعمائه به شهر تبريز رسيدم و آن پنجم شهريور ماه قديم بود و آن شهر قصبه آذربايجان است ،شهري آبادان،طول و عرضش به گام پيمودم،هر يك هزار و چهارصد بود و پادشاه ولايت آذربايجان را چنين ذكر مي كردند در خطبه الامير تلاجل سيف الدوله و شرف المله ابومنصور و هسودان بن محمد مولي المومنين.مراحكايت كردند كه بدين شهر زلزله افتاد....»


آن چه ناصر خسرو در دل سفرنامه اش حكايت مي كند گرچه با نگاهي بي طرفانه روايت مي شوند اما خواننده امروزي به راحتي مي تواند ازخلال آن ها به مسائلي چون وضعيت تاريخي ،جغرافيايي،سياسي و اجتماعي آن دوران در شهر ها و مناطق مورد نظر نويسنده آشنا شود.


وفاداري ناصر خسرو در حفظ چهارچوب هاي مخصوص به سفر نامه نويسي يكي ديگر از نكات قابل مطالعه در اين باره است،نكته اي كه به عنوان يك آموزش سفر نامه نويسي محسوب مي شود.


همان گونه كه همگان مي دانند ناصر خسرو يكي از سرآمدان عصر خود به حساب مي آمده و نگاه او به مسائل ريز و درشت پيرامونش نگاهي ژرف و عالمانه بوده، اما او در سفر نامه اش فقط و فقط به مكتوب كردن ديده ها و شنيده ها اكتفا مي كند و بنا بر ذات سفرنامه نويسي از اظهار نظر هاي شخصي مي پرهيزد.


نكته اي كه خواننده در مواجهه اوليه با سفر نامه ناصر خسرو بايد مد نظر داشته باشد اين مسئله است كه او بايد سفرنامه را با دقت تمام از اول بخواند، زيرا بافت اين سفر نامه به گونه اي است كه هرگز نمي توان بخش هايي از آن را نخوانده رها كرد و اگر چنين اتفاقي بيفتد مخاطب هيچ لذتي از خواندن نمي برد.


توجه ناصر خسرو به آداب و رسوم مناطق مختلف هم يكي از مسائلي است كه بايد به طور جداگانه از دل سفر نامه استخراج شود و مورد مطالعه قرار گيرد:«...از آن جا هم به شهر صيدا رسيدم. هم بر لب دريا،نيشكر بسيار كشته بودند،در مسجد حصيرهاي منقش انداخته و بازاري نيكو آراسته چنان كه چون بديدم گمان بردم كه شهر بياراستند قدوم سلطان را يا بشارتي رسيده است،چون پرسيدم گفتند رسم اين شهر هميشه چون باشد...»


كتاب «سفر نامه ناصر خسرو»سال 1387در شمارگان 2000نسخه و قيمت 3800تومان توسط انتشارات ققنوس عرضه شده است.