شنبه ۱۹ خرداد ۱۳۹۷ - ۱۱:۴۳
نویسنده­ مردم سالخورده‌­ای که بسمل‌کردن را می‌­شناسند

محمد امامی در یادداشتی با مقایسه جدیدترین کتاب محمود دولت‌آبادی یعنی طریق بسمل‌شدن با سلوک و روزگار سپری شده مردم سالخورده به تغییرات فرمی و زبانی این نویسنده در طول سال‌ها اشاره کرده است.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)-محمد امامی: شاید در چند ماه گذشته هیچ نویسنده­ ایرانی به اندازه محمود دولت‌آبادی در صدر اخبار قرار نداشته است و مهم‌ترین آن هم موضوع افطاری رئیس‌جمهور حسن روحانی  و تحریم این مراسم توسط عده­‌ای از هنرپیشگان بود. باز دولت‌آبادی به صدر اخبار آمد وقتی خبر از حضورش در این مهمانی داد. بعد هم با کرواتی سرخ رنگ و سینه­‌ای فراخ در کنار رئیس­‌جمهور نشست. نشستنی که همراه شد با انتقادهای فراوان و گاه به دور از انصاف. دولت‌آبادی اما در سراسر عمر حرف‌ه­ای خود هیچ­گاه از این طعنه­‌ها در امان نبوده. هجمه­‌ها و حمله‌­هایی که گاه دوستان بیش از دشمنان بر او وارد ساخته‌­اند. او اما سرسختانه ایستاده و ابایی از گفتن حرفی که حق می­‌پنداشته نداشته است. همین چند سال پیش در گفت‌وگویی با مجله­ «مهرنامه» سردار قاسم سلیمانی را می­‌ستاید: «من هم قاسم سلیمانی و امثال او را می‌پسندم در جای خود و همین‌ طور آقای ظریف و امثال او را. به همین روشنی هم این حرف را چاپ کنید. او و امثال او باید سر جای خودشان بایستند و نگذارند مردم‌کُشان وارد کشور ایران شوند و این دیگران هم سر جای خودشان و از طُرُق دیگر بگویند و بکوشند که این مردم کُشان را باید جمع کرد».

شما خود تصور کنید بعد از این مصاحبه چطور او را نواخته‌­اند. او اما اینها همه را به جان خریده. به جان خریده و با جان نوشته. حاصل هم آثاری بوده که در دوران کم رونق کتاب و کتاب­خوانی که ناشرِ ایرانی از بیم فروش نرفتن حتی هزار نسخه از کتاب، از چاپ افست فاصله گرفته و روی آورده به چاپ دیجیتال آن هم با تیراژ محدود و متغیر، با اقبال مواجه شده‌­اند این آثار و به تیراژی ده­‌ها هزار نسخه­‌ای رسیده‌­اند. نمونه­‌اش همین کتاب تازه­ او که در مدت کوتاهی به چاپ دوم رسیده است.

دولت آبادی حد فاصل سال‌های 77 تا 81 مشغول نوشتن رمانی بوده که تجربه­ جدیدی در کارنامه پربار او محسوب می­‌شود. تجربه­‌ای که در سومین جلد «روزگار سپری شده مردم سالخورده» نرم نرم امتحانش کرده و نهایتا منجر به ایجاد مسیری برای او شده که در این رمان و در دو کتاب بعدی خود همچنان در آن گام برداشته است. به گمانم باید هر سه رمان را با هم و در یک چهارچوب دید. رمان اول آن طور که در پشت جلد کتاب آمده در مسیر تراش و سایش‌­ها از بیش از هفت نام گذر کرده تا سرانجام در «سلوک» قرار یافته.

سلوک زبانی عاشقانه، سنگین و البته فاخر دارد. ساختاری پیچیده دارد این زبان که بی‌­شباهت هم نیست با زبان روایت در روزگار سپری شده مردم سالخورده. زبانی با موسیقی مشخص و طنین و ضرب آهنگی حساب شده که همراه شده با روایت سیال ذهن و شکست زمان و روایت داستان از سه منظرِ در حرکت. در حرکت از اول شخص به سوم شخص و گاه به دست­نوشته. درست بر خلاف آثار پیشین وی. دولت آبادی از رئالیسم عینی و اجتماعی و روایت خطی که بدون شک سرآمد نویسنده‌­های ایرانی در این سبک از نوشتن است به فضایی سورئال روی آورده، فضایی پر از وهم و رویا و کابوس. محتوای داستان هم متفاوت از آثار پیشین اوست. داستانی نمادین، فلسفی و با اندکی تسامح عرفانی. با فاصله از سایر آثار نویسنده و شبیه به بیشتر آثار رمان فارسی در محتوا. همان که بارها در رمان فارسی تکرار شده و داستان‌نویس مرد ایرانی در نوشته‌­هایش آن را تکثیر کرده هر بار با لباس و فرمی جدید. اصل داستان اما همان است؛ تریلر روانشناختانهای که راوی مرد قصه شخصیتی دارد درون­گرا و فیلسوف، همان که وظیفه‌­اش انگار شِکوه و زاری است از روزگار و مردم زمانه­‌اش، مردمی که غریبند با او و او را نمی‌­فهمند و درکش نمی­‌کنند. حکایت هزار سال سرگردانی راوی بوف کور میان زن اثیری و لکاته. اینجا هم قیس و سایه­‌اش سرگردان‌­اند، نتیجه­ این سرگردانی اما از همان جنس است. وقتی زن تصمیم به جدایی می­‌گیرد، پای سفارش به استادکار هفتاد و هفت ساله جناب ظریف به میان می­­‌آید و تیغی که سفارش می‌­شود؛ تیغی ذاتا پتیاره‌کش.

دولت آبادی در گفت‌وگویی می­‌گوید: «من در آثار ادبی جهان به چهار اثر علاقه فراوانی دارم. در وهله نخست بیگانه آلبر کامو، دیگر پیرمرد و دریای همینگوی، سومی گرگ بیابان هرمان هسه و آخرین که می تواند اولی هم باشد بوف کور خودمان است. من همیشه در طول این چهل سال نویسندگی آرزو داشته­‌ام که کتابی به حجم و قدرت یکی از این آثار بنویسم، این اعتراف من است». شاید همین آرزو بوده که دولت‌­آبادی نسبت به سایر رمان­‌هایش در سلوک بسیار ذهنی­ تر و عاطفی‌تر عمل کرده و دیگر اینجا خبری از دیالوگ‌­های بی نظیر «کلیدر» و «جای خالی سلوچ» نیست. آن­چه بیشتر اینجا جریان دارد تک‌­گوئی شاعرانه است. تک‌­گوئی‌ای که در رمان بعدی هم آن­ را ادامه داده، در کتاب «آن مادیان سرخ­یال» که بهمن ماه 1382 به اتمام رسیده: «در سلوک رسیدن به نام «قیس» بود که برخوردم به شخصیت نسبتا روشن­تری از «امرءُ القیس» شاعری که پنداری گنگ از او داشتم از روزگار جوانی خود، هم آن زمان که معلقات سبعه (سبع) را خوانده بودم به ترجمه استاد عبدالحمید آیتی، سروده‌های هفت شاعر عرب پیش از اسلام. من زبان عربی هم نمی‌دانم، پس کنجکاوی چند ساله مرا فقط پراکنده‌هایی پاسخ می‌توانستند گفت که اینجا و آنجا در ترجمه‌­های زبان دری وجود داشته و همان اندگک‌­های پراکنده چنانم زیر تأثیر گرفتند که نتوانستم از تخیل به آن­ها بپرهیزم، چنان که «آن مادیان سرخ یال» سبقت گرفت از ذهن من و سوار خود را جای- جا بر می‌نشاند در مسیر فراز- فرود- پیچ های- سلوک.»

پس از آن یعنی در حد فاصل 83 تا 85 او مشغول به نوشتن رمان تازه­‌ای می‌شود که به گمانم این رمان تازه، به کمال رسیده تجربه­ دو اثر پیشین است. فاصله­ معنی داری با آثار معروف او دارد در فرم و محتوا و به گمانم دنباله­ منطقی تجربه­‌ای است که در دو اثر پیشین آن را آزموده. با این همه دشواری، و زیاده­‌گویی­‌های دو رمان پیشین را ندارد. کمی هم نسبت به آن دو قصه­‌گوتر است. این­بار دولت‌آبادی به سراغ جنگ تحمیلی می­‌رود و نام این رمان را «طریق بسمل شدن» می­‌گذارد. کتابی که به راحتی مجوز نمی­‌گیرد. یک سال پس از اتمام کار نوشتن، کتاب به ارشاد می‌رود و پس از چند سالی انتظار در اداره كتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي اواسط سال 90 انتشار این رمان توسط مقامی مسئول در وزارت وقت ارشاد منتفی اعلام می­­‌شود. جالب آن­که پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس كه كتاب‌هاي حوزه جنگ تحميلي را همزمان با وزارت ارشاد بررسي و درباره آن راي صادر مي‌كند، در مورد «طريق بسمل‌شدن» محمود دولت‌آبادي نظر مثبت داده و انتشار آن را بلامانع دانسته بود.

به هر تقدیر موانع بر سر انتشار این اثر ده سال طول می­‌کشد تا برداشته شود. رمان دوباره بازخوانی می­‌شود و دولت‌آبادی تغییراتی در آن اعمال می­‌کند. سرانجام مجوز این کتاب که به گفته نویسنده نگاه دو نویسنده از این سو و آن سوی جنگ است صادر می‌شود و نشر چشمه آن ­را در نمایشگاه بین‌المللی کتاب امسال در مصلای تهران با تیراژی 30000 نسخه‌­ای عرضه می­‌کند.

اگر علاقه‌­مند به فضای اسطوره‌­ای هستید و اگر می‌­خواهید نگاهی چند بعدی به جنگ تحمیلی داشته باشید ، «طریق بسمل شدن» را بخوانید فارغ از همه­ این جار و جنجال و حواشی!  که نویسنده را باید خواند.
 

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها