به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از ستاد خبری بیست و ششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، نشست «ابن‌بطوطه و خراسان» جمعه (20 اردیبهشت‌ماه) با حضور قنبرعلی رودگر، پژوهشگر تاریخ و تمدن ملل اسلامی و مدیرگروه جغرافیا بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، کوروش فتحی، پژوهشگر تاریخ میانه ایران، همچنین محسن جعفری‌مذهب، تاریخ‌شناس و عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی ايران در سرای اهل قلم بین‌الملل بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برپا شد.

قنبرعلی رودگر در این نشست بیان کرد: ابن‌بطوطه در دوره حکومت «ابی عنان المرینی» پادشاه مراکش سفرش را از طنجه در شمال آفریقا آغاز کرد. این سفرها در دوره‌ای انجام شد که اتفاقات جهان اسلام بر شمال آفریقا تاثیر گذاشته بود و حاکمان از آن منطقه برای ایجاد مشروعیت مذهبی به حجاز رو کرده بودند. سفر ابن‌بطوطه نیز به همین منظور و با سفر به مکه انجام شد. این سفر که 29 سال و نیم طول کشید با جیب خالی ابن‌بطوطه شروع و با به‌دست آوردن مکنت به‌پایان رسید. کتاب «تحفة الانظار فی غرائب الاسفار» با تاکید بر زیبانویسی و خواندنی‌نویسی به‌قلم کاتب ابن‌بوطوطه، «ابن جُزی» نوشته شد.

این پژوهشگر تاریخ و تمدن ملل اسلامی افزود: ابن‌بطوطه که پس از فروپاشی ایلخانان وارد شیراز شد از شیخ ابواسحاق، ممدوح حافظ توصیف‌های بسیاری نوشته است اما دو ایراد عمده به سفرنامه وی وجود دارد. نخست این‌که در توصیف‌ها به مقایسه با آن‌چه ابی عنان المرینی در مراکش ساخته بود، پرداخته و این نشان از قیاس در نوشته‌های ابن‌بطوطه است. از سوی دیگر برخی مسیرها اشتباه نوشته شده‌اند. براساس آن‌چه «همیلتون گیب» اسلام‌شناس گفته، سفرنامه مارکوپولو و ابن‌بطوطه فاقد دقت‌اند.

مدیرگروه جغرافیا بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی با ارایه مقایسه‌ای میان ابن‌بطوطه و ناصرخسرو گفت: برخلاف ناصرخسرو، ابن‌بطوطه بسیار به عطایای سلاطین علاقه‌مند بود و آن‌ها را با یکدیگر مقایسه می‌کرد. ناصرخسرو سفرش را در 42 سالگی و به‌منظوری خاص آغاز کرد و در جست‌وجوی حقیقت بود. ناصرخسرو سفرش را با دیدن خوابی که وی را به رفتن تشویق کرد، انجام داد. ابن‌بطوطه 124 هزار کیلومتر را در طول 29 سال و نیم طی کرد اما ناصرخسرو در طول هفت سال که عددی مقدس نیز به‌شمار می‌رود 20 تا 22 هزار کیلومتر را زیر پا گذاشت.

وی ادامه داد: ناصرخسرو دنبال یافتن حقیقتی در زندگی بود در حالی‌که ابن‌بطوطه 22 ساله در ابتدای جوانی و برای دیدن زیبایی‌ها و شگفتی‌ها و به‌دستور حاکم به سفر رفت. از سوی دیگر ناصرخسرو پس از بازگشت رانده شد و در فقر زندگی را سپری کرد اما ابن‌بطوطه با هدایایی که دریافت کرد و سمت قاضی‌القضات تا آخر عمر به‌راحتی زندگی را گذراند.

رودگر با بیان این‌که پژوهش‌ها و تحقیقات زیادی درباره ابن‌بطوطه در ایران انجام نگرفته، گفت: درباره شخصیت ابن‌بطوطه که در مطالعات ایران کار بسیاری کرده، کوتاهی شده است. کتاب ابن‌بطوطه در قرن هشت هجری قمری نوشته شد اما استقبال چندانی از آن صورت نگرفت. چند تن از معاصران وی در نوشته‌هایشان به سفرنامه ابن‌بطوطه اشاره‌هایی دارند و وی را با نام اصلی «محمد بن عبد الله بن محمد بن ابراهیم لواتی طنجی» معرفی کرده‌اند. در اواخر قرن 13، یعنی سال 1278 هجری قمری، گزیده‌ای از سفرنامه ابن‌بطوطه به‌دست «محمد بن فتح» و با نام «المنتقي‌ ملخص‌ رحله‌ ابن‌ بطوطه» در قاهره به‌چاپ رسید که در جهان اسلام به آن توجه ویژه‌ای شد و پس از اشغال الجزایر به‌دست فرانسویان سفرنامه ابن‌بطوطه مورد توجه اروپاییان قرار گرفت. در ایران نیز در کتاب «مفاتیح‌الجنان» از شیخ عباس قمی اشاره‌ای به این سفرنامه شده است.

کوروش فتحی نیز در نشست «ابن‌بطوطه و خراسان» با اشاره به سفرهای ابن‌بطوطه به ایران گفت: ابن‌بطوطه پنج سفر به ایران داشت. نخستین سفر در سال 727 هجری قمری و از مسیر نجف به خوزستان صورت گرفت و در آن به شهرهایی مانند آبادان، خرمشهر، اهواز، هویزه و دیگر شهرهای این منطقه پرداخته و ساکنان هویزه را عجم معرفی کرده است. سفر دوم وی از بغداد به تبریز که همراه با اوصاف بازار تبریز به‌ویژه بازار جواهرات آن شهر است.

این پژوهشگر تاریخ میانه ایران اظهار کرد: سفرهای بعدی ابن‌بطوطه به ایران در سال‌های 731 از مکه به جنوب ایران، دریای عمان و هرمز است. در سال 733 از مسیر ماورالنهر و با عبور از جیحون، بلخ، هرات، جام و توس وارد ایران شد. آخرین سفر وی به‌سال 748 در مسیر بازگشت از چین و ورود از دریا به ایران است. درباره نوع اطلاعاتی که درباره ایران در سفرنامه ابن‌بطوطه نوشته شده، می‌توان به اطلاعات تاریخی و سیاسی، اجتماعی، گزارش‌های غیررسمی از زندگی مردم در شهرهایی که توقف کرده، همچنین منازعات فرقه‌ای و مانند آن اشاره کرد.

محسن جعفری‌مذهب در این نشست با اشاره به هفصدمین‌سال ورود ابن‌بطوطه به خراسان در سال 734 هجری قمری گفت: اهمیت ابن‌بطوطه برای دنیای عرب مانند مارکوپولو برای غربیان است. این دو شخصیت به‌واسطه سفرها و مسیرهای یکسان و دوره‌ای اشتراک‌هایی با هم دارند، تفاوت این دو آن است که مارکوپولو 20 سال پیش از ابن‌بطوطه به سفر رفته اما سفرنامه‌های آن‌ها تاثیر بسیاری بر مساله جهانگردی در قرن‌های گذشته و اطلاعاتی که امروزه به‌دست ما رسیده داشته است. هر دوی این شخصیت‌ها در عصر مغول مسیری به طول و عرض حدود 20 هزار کیلومتر طی کردند. سفرنامه ابن‌بطوطه در ایران حدود 25 سال تاریخ شرق اسلامی را پوشش می‌دهد.

عضو هیات علمی سازمان اسناد و كتابخانه ملی ايران افزود: غربیان با استفاده از نام مارکوپولو بتی در دنیای جهانگردی ساخته‌اند و انواع فعالیت‌ها را در این حوزه انجام داده‌اند. اعراب نیز با استفاده از شهرت ابن‌بطوطه سعی دارند تا دست به چنین اقداماتی بزنند اما در ایران با وجود فردی مانند ناصرخسرو که تفاوت‌های مهم و اساسی با مارکوپولو و ابن‌بطوطه دارد، هنوز کار موثری در این حوزه صورت نگرفته است.

بیست‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تا 21 اردیبهشت‌ماه در مصلای بزرگ امام خمینی(ره) برپاست.