به گزارش خبرگزاری کتاب ایران‌(ایبنا) به نقل از پایگاه خبری حوزه هنری، نشست تخصصی «خاطره‌نگاری» از سلسله نشست‌های هفته پژوهش و هنر انقلاب اسلامی عصر یکشنبه(19 آذر‌ماه) با حضور محمد قاسمی‌پور، مدیر دفتر مطالعات و فرهنگ پایداری امور استان‌های حوزه هنری کشور، سعید فخرزاده، مدیر واحد تاریخ شفاهی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری و کامور بخشایش، نویسنده در حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی برگزار شد.    
 
توجه به روش‌شناسی برای مناسبت‌های تاریخی
محمد قاسمی‌پور دیگر محقق و خاطره‌نگار حاضر در این نشست تخصصی با بیان اینکه در تقویم کشور مناسبت‌های بسیاری داریم، اظهار کرد: روش و روش‌شناسی برای پرداختن به این مناسبت‌ها نداریم. این جلسه را به فال نیک می‌گیریم و امیدوارم هفته پژوهش مورد توجه بیشتری قرار گیرد.
 
این نویسنده با بیان این مطلب که با واژه «سوژه» در خاطره‌نگاری مشکل دارم ادامه داد: در معنای کلان، مقوله خاطرات، با امری انسانی مواجه هستیم و خاطره، متمرکز بر فکر و ذهن یک انسان است و بار معنایی سوژه مصادره شده است. کلمه «موضوع» در مقایسه با «سوژه» بی‌حاشیه‌تر است.
 
قاسمی‌پور با انتقاد از سهل‌انگاری در خاطره‌نگاری از سوی برخی پژوهشگران تاریخ شفاهی دفاع مقدس گفت: رنگ‌هایی که باید مبتنی بر مشاهده و پژوهش و تحقیق باشد، اتفاق نمی‌افتد. متاسفانه افراد بدون مطالعه و داشتن اطلاعات تاریخی صحیح، دست به انتخاب می‌زنند و گاهی انگیزه‌های گذرا و رقابت‌هاست که معیار انتخاب موضوع می‌شود.
 
مدیر دفتر مطالعات و فرهنگ پایداری امور استان‌های حوزه هنری ادامه داد: مبانی اخلاقی در انتخاب سوژه باید رعایت شود و با مراقبت باید حرکت کنیم و مسیر را هم بر همان مبنا، گام به گام جلو برویم. به نظر می‌كسد که برخی از موضوعات کارشناسی نشده در دستور کار قرار می‌گیرد و از این دست بسیار دیده‌ام. تیم‌هایی که در عرصه خاطره‌پژوهی کار می‌کنند باید آموزش ببینند تا  علاوه بر مبانی اخلاقی، مسیر راه صحیح نیز روشن ببینند. 

موفقیت‌ها در عرصه خاطره‌نگاری در همدلی ریشه دارد
این پژوهشگر و خاطره‌نگار، با اشاره به موفقیت‌ها در عرصه خاطره‌پژوهی ادامه داد: موفق‌ترین خاطره‌پژوهی‌ها که در چند دهه اخیر در کشور رخ داده، برآمده از همدلی و انس بین صاحب خاطره و پژوهشگر(خاطره‌نگار) است. وقتی اثر پژوهشی به توصیه، نوشته شده، معمولا ویژگی‌های مطلوب را نداشته است. افراد موفق در این عرصه باید تجربه‌های خود را بگویند. نحوه ارتباط‌گیری و کار خاطره‌نگاری باید مبتنی بر فرهنگ و باورهای خودمان باشد. چراکه ابزار و آموزش‌های موجود در تاریخ شفاهی، حاصل ترجمه‌‌ و برآمده از اطلاعات منابع غربی است و بومی نشده‌اند.
 
به گفته قاسمی‌پور، در حالی‌که رابطه دقیق خاطره با ادبیات و تاریخ را نمی‌دانیم، سینما نیز بر خاطرات شفاهی تاثیرگذار بوده است. اثری به نام «دا» که بسیار مطرح است در حوزه خاطرات شفاهی منتشر شد و در پایان‌نامه دکترای یک دانشگاه معتبر دیدم که از آن با عنوان «رمان دا» تدوین شده است. متاسفانه هنوز بسیاری از صاحب‌نظران به شناخت دقیقی از خاطرات و تفاوت آن با رمان و ادبیات داستانی نرسیده‌اند.

راستی‌آزمایی با پژوهش لحظه‌ای ممکن است
این نویسنده و پژوهشگر تاکید کرد که باید بخش قابل توجهی از بودجه مالی و زمانی خود را صرف مطالعه و تحقیقات مبنایی یک اثر خاطره‌نگاری کنیم. در کار خاطره، راوی‌شناسی، پیش، حین و بعد از نگارش اثر اتفاق می‌افتد. ادعا و شواهدی توسط صاحب خاطره مطرح می‌شود، اما پژوهش لحظه‌ای است که همراه با راوی وارد درونیات او می‌شویم و آن را راستی‌آزمایی می‌کنیم.
 
این نویسنده گفت: مصاحبه‌‌گر خوب کسی است که با علم بر اینکه آنچه گفته می‌شود به هر حال گفته راوی است و مسئولیت کلان با راوی است، اما در خاطره‌نگاری، اقدامات کامل برای اینکه اطمینان از نوشته خود داشته باشد را انجام می دهد. محقق عامل تعیین کننده‌ای است و بخش قابل توجهی از تاریخ گذشته ما براساس مشاهدات راویان ثبت شده است. اگر خاطره‌گیران باسواد مقابل راویان قرار بگیرند، می‌توانیم امیدوار باشیم که خاطرات گردآوری شده و ثبت شده جایگاه خوبی پیدا کنند و به منابع علمی، پژوهشی و درسی ورود پیدا کنند و جلوی ورود تحریفات تاریخی را در کتاب‌های خاطرات و تاریخ شفاهی بگیریم.    
خاطره‌نگاری قالب مستقلی است
کامور بخشایش در ابتدای این نشست با اشاره به نقش حوزه هنری در خاطره‌نگاری گفت: حوزه هنری به‌عنوان یکی از پیشروان خاطره‌نگاری سال‌هاست که به تولید آثار موفق درباره انقلاب اسلامی و دفاع مقدس می‌پردازد.
 
وی در ادامه به موضوع پژوهش اشاره و در تعریف این مفهوم افزود: پژوهش یک حرکت نظام‌مند برای مشخص کردن مجهول است. در دنیای امروز، دانایی یکی از شاخص‌های اصلی در جامعه‌ به حساب می‌آید و در عرصه‌ علوم‌انسانی، هر جا پژوهش وجود داشته، آن عرصه هم موفق‌تر بوده است.
 
کامور بخشایش در بخش دیگری از سخنانش یکی از روش‌های بررسی وضعیت علمی هر کشوری را میزان ارجاع به منابع پژوهشگران ایرانی دانست و تاکید کرد که هر قدر میزان این ارجاع بیشتر باشد، مرتبه علمی افزایش پیدا می‌کند. در حوزه خاطره‌نویسی، سوژه‌یابی یکی از مهم‌ترین نکات است و برای روایت کردن ابعاد پنهان از تاریخ، باید ویژگی‌های خاص داشته باشد.

این پژوهشگر با تاکید بر لزوم توجه به روش تحقیق بنیادین افزود: روش تحقیق بنیادین، گسترش علم را بیشتر مدنظر دارد؛ اما سوال این است که در حوزه خاطره‌نگاری، براساس اصول روش‌های تحقیق چه شیوه‌هایی را باید اتخاذ کنیم. در این روش‌ها، روش تحقیقی توصیفی در حوزه خاطره‌نگاری کاربرد دارد و به بیان چراها و چگونگی‌ها اشاره دارد. اگر در فرایند پژوهش و تولید خاطره، به بیان چگونگی و چرایی اشاره کنیم، به بسیاری از نکات به‌راحتی می توان پاسخ داد. معتقدم خاطره نه تاریخ است و نه داستان، بلکه قالب مستقلی است.
 
امکانات پژوهش به سختی فراهم می‌شود  
حجت‌الاسلام سعید فخرزاده، مدیر دفتر تاریخ شفاهی حوزه هنری، در ادامه این نشست با بیان اینکه امکانات و زمینه‌های پژوهش در جامعه ما به سختی فراهم می‌شود، اظهار کرد: خاطره‌نگاری از مقوله‌های سهل و ممتنع است. خاطره‌نگاری در ذهن، عملیات ساده‌‌ای است، اما در واقع زمینه فعالیت‌های زیادی را می‌طلبد بخش اعظم آن به پژوهش نیاز دارد.
 
این پژوهشگر ادامه داد: در خاطره‌نگاری باید علاوه بر توجه به معنای خاطره، بدانیم که چگونه می‌توان در خاطره به واقعیت‌ها رسید و باید توجه کنیم که جنس خاطره چیست؟ از نظر قالب، خاطرات مکتوب و شفاهی داریم. آیا تفاوتی بین خاطرات مکتوب و شفاهی وجود دارد؟ آیا گزارش‌نویسی یک خبرنگار از صحنه واقعه‌ای خاطره محسوب می‌شود؟ در حوزه علوم‌انسانی جایگاه خاطره در ادبیات تعریف می‌‌شود و یا در تاریخ؟ جایگاه خاطره در فرهنگ عامه چیست؟ دامنه تاثیرات آن‌را چگونه می‌توان بررسی کرد؟ این‌گونه مسائل، بحث‌هایی است که باید در حوزه پژوهش تاریخ شفاهی بررسی شود.
 
آیا ضرورتی برای راستی‌آزمایی خاطرات مکتوب هست؟
به گفته فخرزاده، باید به این سوال نیز توجه کرد که آیا لازم و ضروری است که خاطرات نوشته شده نزدیک به واقعیت‌ها باشد و یا لزومی ندارد که حتما راستی‌آزمایی شده باشد و خاطرات بر مبنای واقعیت باشد. بیشترین رویکرد پژوهشگران در حوزه خاطره، مبحث ادبیات است و ممکن است این شبه ایجاد شود که مانند داستان و شعر اجازه نداریم از بافته‌ها و یافته‌های ذهنی استفاده کنیم. داستان‌نویسی در قالب اثری که توسط ذهن نویسنده خلق شده پیامش را منتقل می‌کند و حال که خاطره ذیل ادبیات رفته است، باید بپرسیم خاطره‌نگار اجازه دارد مانند ادبیات از تخیل استفاده کند؟ اگر قائل باشیم که تخیل اجازه ورود به کتاب‌های خاطره را ندارد، مسئله پژوهش در خاطره‌نگاری توجیه و هویت پیدا می‌کند.

این عضو مجموعه حوزه هنری با تاکید بر لزوم تخصص حداقلی خاطره‌نگار دفاع مقدس عنوان کرد: خاطره‌نگار دفاع مقدس باید حداقل تخصصی را درباره جنگ داشته باشد تا بتواند وقایع را به‌درستی به مخاطب منتقل کند. به همین دلیل هم لازم است خاطره‌نگار، پیش از نگارش اثر، تحقیقی راجع به موضوع انجام دهد.