خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شهاب دارابیان: شش ماه از برگزاری طرح «تابستانه کتاب» و اتمام طرح «پائیزه کتاب» می‌گذرد و تکرار عناوین ذائقه مردم نسبت به ابتدای سال تغییر نکرده است و پرفروش‌های طرح پائیزه همان پرفروش‌های طرح تابستانه است و تنها رتبه برخی کتاب‌ها تغییر کرده و در فهرست نهایی چند کتاب جابه‌جا شده‌ است.
 
در طرح تابستانه در بخش کتاب‌های تالیفی کتاب‌های «قهوه‌‌ی سرد آقای نویسنده»، «سلام بر ابراهیم»، «سمفونی مردگان»، «یک عاشقانه‌ آرام»، «چشم‌هایش»، «جای خالی سلوچ»، «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» و «سووشون» هشت کتاب برتر بودند و در طرح پائیزه «قهوه‌ سرد آقای نویسنده»، «سمفونی مردگان»، «پاییز فصل آخر سال است»، «سلام بر ابراهیم»، «یک عاشقانه‌ آرام»، «سیاه مشق»، «سال بلوا» و «چشم‌هایش» در صدر فهرست قرار دارند.
 
«قهوه‌‌‌ی سرد آقای نویسنده» و «سمفونی مردگان» در صدر فروش 
با توجه به آمار موجود به نظر می‌رسد که «قهوه‌‌ی سرد آقای نویسنده»، اثر روزبه معین و «سمفونی مردگان»، اثر عباس معروفی دو کتاب پرمخاطب و محبوب مخاطبان در سال 96 بوده است؛ چراکه در صدر هر دو طرح قرار داشته‌اند. نکته جالب توجه حضور نسیم مرعشی، نویسنده جوان این روزهاست که در طرح جدید توانسته با کتاب «پاییز فصل آخر سال است»، جایگزین سیمین دانشور و «سووشون»اش شود. البته این نکته را نیز باید یادآور شد که دومین کتاب نسیم مرعشی به نام «هرس»، که طی روزهای گذشته وارد بازار شده است، نیز در فهرست 30 کتاب برتر طرح قرار دارد و مخاطبان از دو کتاب این نویسنده جوان استقبال خوبی داشته‌اند.
 
بر اساس آمار در دو طرح برگزار شده، روزبه معین نویسنده بی‌رقیب بخش تالیفی بوده است که علاوه بر رتبه نخست بخش تالیفی توانسته در بین چهار کتاب پرفروش طرح نیز قرار بگیرد و  بعد سه کتاب پرفروش جهانی که تقریبا در تمام دنیا پرفروش هستند، رتبه چهارم را به خود اختصاص دهد.
   
حضور کتاب‌های شعر در لیست پرفروش‌ها
شاید نکته قابل توجه در بررسی دو طرح برگزار شده حضور کتاب شعر «سیاه مشق»، هوشنگ ابتهاج باشد؛ چراکه تا پیش از این در هیچ کدام از طرح‌های اجرا شده کتاب شعری نتوانسته بود در جمع پنج کتاب پرفروش تالیفی قرار بگیرد.  البته علاوه بر «سیاه مشق»، ‌سایه باید توجه ویژه‌ای نیز به مجموعه غزل «گریه‌های امپراتور»، اثر فاضل نظری، مدیر جدید کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان داشته باشیم که آن اثر نیز در فهرست 30 کتاب پرفروش قرار دارد. با توجه به اطلاعات موجود و دانستن این نکته که مردم ما علاقه زیادی به شعر دارند، باید در گزارشی جداگانه بررسی کرد که چرا تنها دو کتاب شعر در جمع 30 کتاب پرفروش فهرست قرار دارند و دلیل بی‌علاقه بودن مردم نسبت به کتاب‌های شعر چیست.
 
پرفروش‌های ترجمه تغییری نکرده است
بخش ترجمه وضعیت متفاوت‌تری نسبت به حوزه تالیف دارد. در طرح تابستانه کتاب هشت کتاب «ملت عشق»، «من پیش از تو»، «جزء از کل»، «دختری که پشت سر گذاشتی»، «پس از تو»، «بیشعوری»، «دنیای سوفی»، «یک بعلاوه یک» در صدر فروش قرار داشتند که در طرح پائیزه تنها جای «من پیش از تو» با «جزء از کل» عوض شده است و «هنر شفاف اندیشیدن»، جای «یک بعلاوه یک» را گرفته است.
 
این آمار بیانگر است که تغییر ذائقه مخاطب در بخش ترجمه خیلی ناچیز بوده است و حتی می‌توان ادعا کرد که تغییری در این بخش  مشاهده نمی‌شود.
 
مردم در کتاب خریدن نیز به دنبال مُد هستند
فرشته احمدی، منتقد ادبی و نویسنده در توضیح دلایل عدم تغییر لیست پرفروش‌ها گفت: این موضوع اصلا بحث جدید یا عجیبی نیست؛ چراکه ملت ما دنباله‌رو هستند و منتظر می‌مانند تا فردی در مسیری حرکت کند و آنها پشت سر او راه بروند. متاسفانه کتابفروشان ما نیز صاحب نظر نیستند یا اگر هستند، محافظه‌کار شده‌اند. کتابفروشان این روزها به لیست پرفروش‌ها نگاه می‌کنند و همان آثار را به مخاطبان پیشنهاد می‌دهند.
 
این نویسنده ادامه داد: برای مثال کتاب «عقاید یک دلقک» که در لیست پرفروش‌ها قرار دارد، اصلا کتاب راحت‌خوانی نیست اما چون همه درباره آن صحبت می‌کنند. مردم تصور می‌کنند که باید این کتاب را داشته باشند و حتی جالب است که بدانید اصلا کتاب را نمی‌خوانند؛ بلکه فقط دوست دارند آن را داشته باشند.

این منتقد ادبی با اشاره به اهمیت مُد برای مردم ایران اظهار کرد: مردم ایران توجه ویژه‌ای به مُد دارند و مُد حرف اول را در زندگی آنها می‌زند. برای مثال وقتی یک مدل مو مُد می‌شود، همه جوان‌های ما موهای خود را به آن شکل درمی‌آورند و برای آنها اهمیتی ندارد که آن مدل مو به آنها می‌‌آید یا چهره آنها را زشت کرده است؛ در واقع مهم این است که این مدل مُد است و من باید موهایم را به این شکل درست کنم.
 
نویسنده کتاب «هیولاهای خانگی»، افزود: به بازار کتاب نگاه کنید، کتاب «قهوه‌ی سرد آقای نویسنده» مدت زیادی است که در صدر فروش قرار دارد؛ من این کتاب را نخوانده‌ام و نمی‌توانم بگویم کتاب خوب یا بدی است اما خرید آن امروز به یک ضرورت تبدیل شده است و همه احساس می‌کنند که یک نسخه از این کتاب را باید داشته باشند، به همین دلیل کتاب را می‌خرند و حتی این امکان وجود دارد که آن را نخوانند، چیزی که برای آنها اهمیت دارد این است که از دیگران عقب نمانند و کتاب را داشته باشند.

احمدی در توضیح دلایل پرفروش‌ شدن یک اثر گفت:‌ به اعتقاد من کتابی پرفروش است که در یکی دو نسل چنین شرایطی داشته باشد. در این صورت می‌توانیم دلایل این اتفاق را بررسی کنیم؛ چراکه پرفروش شدن در یکی دو طرح خانه کتاب نمی‌تواند ملاکی برای ماندگاری این آثار باشد. برای مثال کتاب «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم»‌ چنین شرایطی دارد. در کل باید گفت که ملت ما علاقه بسیار زیادی به مُد دارند و عدم تغییر ذائقه آنها در یک سال به مُد بودن آن آثار در سال برمی‌گردد.
 
 مهم‌ترین اصل در پرفروش شدن یک اثر پتانسیل کتاب است
بهرنگ کیائیان، مدیر دفتر نشر انتشارات «چشمه» معتقد است که پرفروش شدن یک کتاب پروسه‌ای زمان‌بر است و در توضیح این موضوع گفت: زمانی یک کتاب می‌تواند در لیست پرفروش‌ها قرار بگیرد که جریان‌ساز و این جریان‌سازی نیازمند زمان است.
 
این ناشر ادامه داد:‌ برای مثال شما به کتاب «سمفونی مردگان»‌ توجه کنید، پرفروش بودن این اثر مربوط به امروز و دیروز نیست؛ بلکه این کتاب 20 سال است که در لیست پرفروش‌ها قرار دارد. به نظر من نمی‌شود انتظار داشت که یک اثر در مدت کوتاهی پرفروش شود و باید صبر کرد تا کتاب جایگاهش را در میان مخاطبان پیدا کند و زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد، سخت است که آن کتاب را از لیست پرفروش‌ها کنار گذاشت؛ به همین دلیل برای من بسیار طبیعی است که پرفروش‌های دو طرح آخر خانه کتاب تغییر چندانی نداشته باشند.
 
مدیر دفتر نشر انتشارات «چشمه» با اشاره به شرایط پرفروش شدن یک اثر گفت:‌ مهم‌ترین اصل در پرفروش شدن یک اثر، پتانسیل خود کتاب است. برای مثال نسیم مرعشی در رمان «پاییز فصل آخر سال است»‌ نظر مخاطبان را به خود جلب کرد و طبیعی بود که ما به عنوان ناشر از او حمایت کنیم. نتیجه اعتماد ما و مخاطبان به این نویسنده جوان باعث شد که اثر دوم او نیز پرفروش باشد. بدون شک اگر کتاب اول او خوب نبود یا کتاب دومش اثر ضعیفی بود، هر دو کتاب در لیست پرفروش‌ها قرار نمی‌گرفتند اما او توانست جواب اعتماد ما و مخاطبان را بدهد.
 
کیائیان تبلیغات رسانه‌ای در یک ماه نخست انتشار کتاب را در موفقیت آن اثر موثر می‌داند و در این رابطه می‌گوید: باید بستر مناسب برای دیده شدن کتاب فراهم باشد؛ چراکه فشار یک ماه نخست در سرنوشت کتاب بسیار تاثیرگذار است.
 
این مدیر فرهنگی معتقد است که اقتصاد نشر از طریق 10 درصد کتاب‌های منتشر شده تامین می‌شود و 90 درصد کتاب دیگر به واسطه درآمد آن 10 درصد منتشر می‌شوند. او در این رابطه گفت: ناشران نمی‌توانند به زور کتابی را پرفروش کنند اما می‌توانند تاثیرگذار باشند.
   
کتاب‌های پرفروش‌ امروز سطح بالاتری از پرفروش‌های 20 سال پیش دارند
ارسلان فصیحی، مترجم مطرح کشورمان که ترجمه «ملت عشق»‌اش از الیف شافاک در چندین طرح حمایتی خانه کتاب در صدر پرفروش‌ها قرار داشته است در توضیح دلایل شرایط موجود می‌گوید:‌ در دنیای امروز مردم به دنبال کالاهایی می‌روند که نیازشان را برطرف سازد و بدون شک این قاعده درباره کتاب نیز صدق می‌کند. اگر کتابی پرفروش است، بدون شک توانسته به نیازها و علایق مخاطبان پاسخ دهد.
 
مترجم «ملت عشق» ادامه داد: کتاب‌های پرفروش به مسیر خود ادامه می‌دهند تا کتاب دیگری بیاید و جایگزین آن شود. البته این مقدار فروش چندان مناسب نیست. برای مثال «ملت عشق»‌ از دو سال پیش تا به امروز 200 هزار نسخه قانونی و حدود  100 هزار نسخه غیرقانونی فروخته است و این برای کشوری با 80 میلیون جمعیت آمار بالایی نیست. همین کتاب در ترکیه حدود یک میلیون نسخه قانونی و یک میلیون نسخه غیرقانونی فروخته است.
 
فصیحی با اشاره به کتاب‌های موجود در فهرست پرفروش‌ها گفت: سطح سواد جامعه بالا رفته است و در حال حاضر فقط پنج میلیون دانشجوی مشغول به تحصیل در کشور وجود دارد؛ بنابراین طبیعی است که کتاب‌های پرفروش سطح بالاتری از کتاب‌های پرفروش 20 سال پیش داشته باشند.

مترجم کتاب «بعد از عشق» شرایط امروز را با گذشته قابل مقایسه نمی‌داند و در این رابطه اظهار کرد:‌ در دوره‌ گذشته اگر شخص کتاب‌خوان به سراغ کتاب‌های پرفروش می‌رفت 20 صفحه از آن را هم نمی‌توانست بخواند اما در حال حاضر کتاب‌های خوبی مانند «ملت عشق» و «جزء از کل» در صدر لیست پرفروش‌ها قرار می‌گیرند و این موضوع ما را به آینده امیدوار می‌کند.
 
کیفیت مطالعه پایین آمده است
علی اردلانی، مسئول بخش داستان کتابفروشی «بوکلند» نظری مخالف ارسلان فصیحی دارد و در این باره می‌گوید: 90 درصد کتاب‌های پرفروش زرد هستند و مردم علاقه بسیار زیادی به خواندن این نوع کتاب‌ها دارند؛ چراکه در کشور ما آموزش درستی درباره مطالعه وجود ندارد.
 
این کتابفروش با اشاره به لزوم آموزش مطالعه در جامعه گفت: مطالعه یک رفتار اجتماعی است و مثل هر کار دیگری نیاز به آموزش دارد؛ اما متاسفانه چنین اتفاقی در جامعه ما رخ نمی‌دهد و مطالعه کردن به ما آموزش داده نمی‌شود؛ به همین دلیل اکثر مردم ما به دنبال کتاب‌هایی می‌روند که در محافل عمومی مطرح است و دیگران درباره آن صحبت می‌کنند.
 
اردلانی در توضیح وضعیت کتاب‌های پرفروش اظهار کرد: به لیست کتاب‌های پرفروش نگاه کنید؛ همه کتاب‌ها داستانی است و آیا شما اثری از کتاب‌های فلسفه، تاریخ و کتاب‌های آموزشی غیردرسی مشاهده می‌کنید؟ بدون شک خیر؛ چراکه عده‌ای از راه ترجمه کتاب‌های زرد غربی در حال پول به جیب زدن هستند و به همین دلیل این کتاب‌ها را در بوق و کرنا می‌کنند.

وی نقش کتابفروشان را در پرفروش کردن یک اثر بسیار زیاد می‌داند اما از شرایط موجود گلایه دارد و در این باره می‌گوید:‌ کتابفروشان در نوع مطالعه مردم بسیار تاثیرگذار هستند و می‌توانند کتابی را پرفروش  یا کم‌فروش کنند اما متاسفانه آنها نیز به فکر فروش خود هستند و کتاب‌هایی را معرفی می‌کنند که مورد علاقه مردم باشد.
 
این کتابفروش معتقد است که ناشران در حال سوءاستفاده از فضای موجود هستند و با اشاره به این موضوع گفت:‌ مردم عام عضو حزب باد، عنوان، مُد، هیاهو و موج‌سواری هستند و دقت نمی‌کنند که آیا این کتاب به درد آنها می‌خورد و نیاز‌هایشان را برطرف می‌کند یا خیر. صرفا برای آنها مهم است که فلان کتاب را بخرند.
 
به نظر اردلانی جمعیت کتابخوان نسبت به دهه‌های گذشته بسیار بیشتر شده است اما کیفیت مطالعه بسیار پایین آمده است و مردم این روزها کتاب‌های خوب نمی‌خوانند. او می‌گوید در بازار امروز ناشران به فکر ترجمه آثار پرفروش خارجی هستند و از این کار نیز سود می‌برند؛ بنابراین چه دلیل دارد که کتاب فلسفه و تاریخ چاپ کنند.
 
​ذائقه کتابی مردم تغییر نکرده است
از چهار اظهارنظر بالا می‌توان به این نتیجه رسید که اگر کتابی بتواند به لیست پرفروش‌ها ورود پیدا کند، بدون شک مورد توجه قشر زیادی از جامعه قرار می‌گیرد و اتفاقات خوبی برای آن اثر رخ می‌دهد. کارشناسان این گزارش معتقدند که مردم ما بیش از اینکه به دنبال کتاب‌های خوب بگردند به دنبال آن هستند تا ببینند که دیگران چه کتاب‌هایی را می‌خوانند؛ شاید به همین دلیل است که در یک سال گذشته آمار پرفروش‌های کتاب تغییر چندانی نداشته و همه چیز ثابت است.