به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست ارائه و بررسی فعالیت‌های ترویجی نهادهای فرهنگی در حوزه کتاب روز دوشنبه (14 اسفند) با حضور اکرم قدیمی؛ رییس انجمن ترویج علم، الهه حجازی؛ نایب رییس انجمن ترویج علم، حسن شیخ‌رضایی؛ دبیر انجمن ترویج علم، منیره همایونی؛ رییس کانون توسعه فرهنگی کودکان، محمد جوهرچی؛ مدیرکل پژوهش و نوآوری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، غلامرضا عزیزی رییس پژوهشکده سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مهرناز خراسانچی؛ رئیس کتابخانه عمومی حسینیه ارشاد و زهرا تهیدست؛ نماینده شورای کتاب کودک برگزار شد.

 
قدیمی در ابتدای این نشست درباره هدف انجمن ترویج علم از برگزاری این مراسم گفت: با توجه به پروژه طراحی الگوی ترویج علم در ایران خواهان آن هستیم که در ابتدا به وضعیت این موضوع در کشور بپردازیم. در این راستا از نهادهایی که در حوزه کتاب و ترویج علم فعالیت می‌کنند دعوت به عمل آمد تا در این مراسم شرکت کنند و از روند فعالیت‌هایشان معرفی کلی داشته باشند.

حجازی در ادامه گفت: با توجه به طرحی که ذکر شد، انجمن ترویج علم قصد دارد یک الگوی مفهومی و ارزیابی برای فعالیت‌های ترویجی ارایه دهد. اما با اشاره به شرایط فضای علمی کشور ترجیح دادیم در ابتدای کار با سازمان‌هایی که به نوعی به ترویج علم می‌پردازند تبادل اطلاعات داشته باشیم و در نهایت به یک الگوی بومی شده برسیم. نهادهای مرتبط با کتاب فعالیت‌های مشخص‌تر و بیشتری در زمینه ترویج علم انجام داده‌اند و به همین دلیل اولین تصمیم بر آن شد تا اولین نشست درباره این فرآیند را با نهادهای مرتبط با کتاب برگزار کنیم.
 

از حقوق کودکان تا محیط زیست
منیره همایونی درباره فعالیت‌های کانون توسعه فرهنگی کودکان گفت: بیشتر فعالیت‌های ما در حوزه تاسیس کتابخانه در نقاط محروم و مرزی کشور است. از نظر من کتابخانه یک پایگاه فرهنگی است و نزدیک به 11 هزار عضو در کتابخانه‌های وابسته به کانون داریم و میانگین کتاب در کتابخانه‌ها به 4هزار جلد و متوسط اعضا در کتابخانه‌ها به 350 تا 700 نفر می‌رسد.
 
همایونی گفت: مخاطبان ما کودک و نوجوانی هستند که در مناطق محروم و روستاها زندگی می‌کنند و کتابداران در این کتابخانه‌ها دوره‌های آموزشی سودمندی را گذرانده‌اند.  تمرکز ما روی کتاب و افزایش کتابخوانی است. طیف فعالیت‌های کانون گستردگی بسیاری دارد و از حقوق کودک تا محیط زیست را دربرمی‌گیرد.

وی ادامه داد: همچنین کارگاه‌های آموزشی برای والدین ایجاد کردیم که به صورت جمعی و فردی انجام می‌شود. به‌جز این با مدیران و معلمان مدارس روستایی نیز در ارتباط هستیم و با آموزش و پرورش استان‌ها همکاری موثری داریم تا نیازهای معلمان و مدارس را به آن‌ها انتقال می‌دهیم.

امکان صددرصدی ترویج علم با کتاب
همایونی درباره برخی دیگر از فعالیت‌های کانون گفت: شناخت هویت روستا برای بچه‌ها از وظایف کانون است توجه به مناسبت‌های تقویمی از اهم این فعالیت‌هاست. خواندن جمعی کتاب‌هایی که بچه‌ها انتخاب می‌کنند جزو فعالیت‌های ترویجی علم در کانون محسوب می‌شود.

وی ضمن انتقاد از امکانات مدارس در مقطع دبستان گفت: این مسئله که دبستان‌های ما آزمایشگاه ندارد تبدیل به معضل عدم ترویج علم شده است و به نظر من ایجاد آزمایشگاه پیشرفته یک تکلیف است؛ چراکه به درک مفهومی دانش‌آموزان می‌پردازد. به نظرمن ترویج علم باید با کتاب و آزمایشگاه صورت پذیرد.
 
رییس کانون توسعه فرهنگی کودکان خاطرنشان کرد: حدود هزار و 200 جلد کتاب سالانه از سوی کارشناسان کانون انتخاب می‌شود و خوشبختانه در این زمینه ناشران زیادی هستند که با ما همکاری می‌کنند. تعداد کتاب‌های داستانی کتابخانه‌های کانون بیشتر از کتاب‌های علمی است و خوشبختانه در سال‌های اخیر کتاب‌های محیط‌ زیستی جایگاه خود را در قفسه‌های کتابخانه‌ها پیدا کرده‌اند.
 
همایونی درباره تامین منابع مالی کانون توسعه فرهنگی کودکان گفت: باتوجه به اینکه کانون توسعه فرهنگی کودکان سازمان غیردولتی است، کمک‌های مالی از طریق مردم صورت می‌گیرد و هر سه ماه یکبار کتابخانه‌ها تجهیز می‌شوند و ناشران و مردم کمک بسیاری در تامین منابع کتابخانه‌ها به ما می‌کنند. مبلغی که سالانه برای این فرایند صرف می‌شود نزدیک به 200 میلیون تومان است.
 
کتابخانه پایگاه اختصاصی ترویج علم
نماینده شورای کتاب کودک در این نشست اظهار کرد: شورای کتاب کودک سازمانی مستقل برای پیشبرد ادبیات کودک پایه‌گزاری شده است و نزدیک به نیم قرن از فعالیت‌های مداوم این سازمان برای اعتلای فرهنگ کتابخوانی به‌ویژه برای کودکان، می‌گذرد. شورای کتاب کودک توانسته منبع اطلاعات استانداردی برای کودکان و نوجوانان باشد. از جمله این منابع فرهنگنامه‌هایی است که هرساله از سوی این شورا منتشر می‌شود.
 
تهیدست افزود: گروه‌های تخصصی موضوعی مطالعات زیادی بر مقالات مربوط به کودک و نوجوان دارند و شورای کتاب کودک با توجه به تجربه‌هایی که داشته است معتقد است اگر پایگاه‌های ثابت کتابخانه‌ای نباشد ترویج علم ناپایدار است به همین دلیل روی ایجاد کتابخانه‌های کوچک توجه ویژه‌ای دارد چرا که مخاطبان اصلی این شورا کودکان و نوجوانان هستند.
 

 ادبیات راهی برای ترویج علم
وی درباره بررسی کتاب‌های انتشار یافته در شورا خاطرنشان کرد: کتاب‌های انتشار یافته در 18 گروه بررسی می‌شوند و بعد از آن به دست مخاطبان می‌رسد و کتابخانه‌ها از این فهرست استفاده می‌کنند. ما معتقدیم که از راه ادبیات، علم را باید ترویج کنیم و اعتقاد داریم که فعالیت‌های شورا باید در این زمینه پیشرفت داشته باشد. شورا با دو گروه بزرگ همکاری دارد یکی موسسه مادران امروز؛ موسسه کودکان دنیا و دیگر موسسات و سازمان‌هایی که عمده فعالیت‌های آن‌ها در زمینه کودکان است که تعداد آن‌ها به 18 عدد می‌رسد و دومین گروه نهادهای دولتی هستند که با شورا همکاری زیادی دارند.
 
این نماینده شورای کتاب کودک از روش‌های این شورای برای ترویج علم گفت: بیشتر از کتاب‌‌ها برای ترویج علم استفاده می‌کنیم. علاوه بر آن با ایجاد فعالیت‌های علمی مانند بازی‌های علمی سعی داریم تا محتوای علمی کتاب‌ را در زندگی کودکان جاری کنیم.
 
وی درباره تامین منابع مالی شورای کتاب کودک گفت: حق عضویت اعضا و انتشار فرهنگنامه ناشران و کمک‌های مردمی از منابع تامین مالی شورای کتاب کودک است.
 
یک درصد از ایرانیان عضو فعال کتابخانه‌ها هستند
جوهرچی، در ادامه این نشست عنوان کرد: کتابخانه‌های عمومی کتابخانه‌هایی هستند که به صورت متمرکز در شهر و روستا فعالیت می‌کنند و توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی مدیریت می‌شوند. تعداد کتابخانه‌های نهادی در کل کشور به 2هزار و 500 عدد می‌رسد و 940 کتابخانه به صورت مشارکتی با نهاد فعالیت دارند. نکته قابل اشاره اینجاست که 70درصد جمعیت ایران از دسترسی به کتابخانه عمومی محروم هستند و در عین حال از بین 30 درصد حدود 10درصد مخاطبان کل کتابخانه‌های عمومی و حدود یک درصد جمعیت ایران خیلی فعال هستند.
 
نماینده نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: در مجموع عموم ایرانیان هنوز جذب کتابخانه‌های عمومی نشده‌اند. در ساختار سازمانی نهاد کتابخانه‌های عمومی، ترویج علم  برعهده اداره کل فرهنگ است. در وضعیت موجود عمدتا با برگزاری نشست‌های کتابخوانی با مولفان به ترویج علم می‌پردازیم؛ اما به لحاظ خاص در این راستا گزارشی ارائه نشده است. عمدتاً ترویج علم از طریق منابع مکتوب و برگزاری جلسات درباره آن. انجام می‌شود.

وی ادامه داد: مخاطبان اصلی ترویج علم در دو دسته معرفی می‌شوند. یکی کودکان و نوجوانان و دیگری کهنسالان هستند در بخش میانی جمعیت یعنی جوانان مخاطبان چندانی نداریم.
 
مدیرکل پژوهش و نوآوری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره همکاری با سازمان‌ها گفت: فعالیت‌های موردی بسیاری در زمینه ترویج کتاب داریم. عمده‌ترین موردی که در این راستا دنبال می‌کنیم همکاری با معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری برای ایجاد برخی از کتابخانه‌ها به عنوان مرکز نو‌آوری و استفاده از فناوری‌های نوین است.

وی افزود: تاکید نهاد کتابخانه‌های عمومی در فعالیت‌های علمی عمدتا براساس فعالیت‌های زیست‌محیطی و کتاب‌های پزشکی است و جلسات درباره متون نجوم آماتوری هم برگزار می‌شود. بخش عمده کامیابی‌ها در مناطق محروم و کمتر توسعه یافته است. تاکید اجرایی ما بیشتر برای این دسته از مردم است.

وی اظهار کرد: نشر علمی کشور به ویژه در بخش علمی نشر لاغری است و بخش زیادی از کتاب‌های علمی یا کتاب‌های تخصصی دانشگاهی هستند یا کتاب‌های کمک‌درسی و کتابخانه‌های کشور تا حدود زیادی نیازمند ورود کتاب‌های علمی عامه فهم هستند.
 
بودجه عمده‌ترین مشکل کتابخانه ملی
در ادامه این نشست رییس پژوهشکده سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: سازمان اسناد و کتابخانه ملی حافظه ملی ایرانیان است و وظیفه جمع‌آوری هر آنچه که به زبان ایرانیان و فارسی منتشر می‌شود را باید جمع‌آوری کند..
 
وی درباره فعالیت‌های ترویج علمی کتابخانه ملی گفت: سازمان در کل پنج فصلنامه منتشر می‌کند که دو فصلنامه علمی‌پژوهشی و سه فصلنامه دیگر علمی تخصصی است. فعالیت‌هایی که در اندیشگاه و پژوهشکده سازمان انجام می‌شود با رویکرد ترویج علمی است. در تمام رشته‌ها و در تمام گرایش‌ها نشست‌های گوناگونی داریم.
 

عزیزی افزود: سازمان در تقویم استاندارهای ملی و بین‌المللی شرکت دارد. سازمان استاندارد جهانی سه استاندارد سازمان اسناد و کتابخانه ملی را پذیرفته است. از راه‌های ترویج علم در این سازمان مشارکت با انجمن‌های داخلی و خارجی است. بزرگترین مشکل کتابخانه ملی مسئله بودجه است. سازمان در دو شورای جهانی مشارکت می‌کند؛ مانند ایفلا و ایکا. هر آنچه که در کشور تولید می‌شود وظیفه سازمان است که جمع‌آوری کند. بیش از هزار مصاحبه با افراد در حوزه علمی سازمان تهیه کرده است.

خراسانی از فعالیت‌هایی که کتابخانه حسینیه ارشاد در راستای ترویج علم انجام داده است گفت: خوشبختانه در سال‌های اخیر با برنامه‌های کتابخوانی و امکاناتی که برای اعضا در نظر گرفته‌ایم توانستیم در این امر موفق ظاهر شویم.

وی افزود: با ارایه برنامه‌های فرهنگی به برخی مدارس تهران و راه‌اندازی بازی‌هایی که به دانش و آموزش فرهنگی دانش‌آموزان کمک می‌کرد، توانستیم به اهداف خود در این امر تا حدود بسیاری برسیم.

 در انتهای نشست ارائه و بررسی فعالیت‌های ترویجی نهادهای فرهنگی در حوزه کتاب قدیمی از تمام شرکت‌کنندگان خواست تا به نمایندگی از سازمان خود تعریف واحدی از ترویج علم ارایه دهند که در ادامه این تعریف‌ها را می‌خوانید.
 
همایونی در تعریف از مفهوم ترویج علم گفت: مخاطبان ما بسیار متفاوت هستند، بنابراین ترویج علم از نظر کانون سطح متفاوتی دارد. به همین دلیل به طور کلی نهایت سعی خود را داریم که جدیدترین داده‌های علمی را با زبانی ساده به بچه‌ها بیان کنیم. از نظر مادی هم شرایط سازمان‌ها گوناگون است. ترویج علم برای کانون یعنی انتقال ساده اطلاعات برای زندگی کردن است.
 
نماینده شوارای کتاب کودک گفت: باید قبول کنیم که ترویج علم یک فرایند فرارشته‌ای است و درک بچه‌ها را بالا می‌برد. کتاب‌هایی که بررسی می‌کنیم اگر تلنگری به ذهن کودک بزند، ترویج علم اتفاق افتاده است. همه ابعاد فعالیت‌های شورا در حوزه ترویج علم است و این عالم از طریق ادبیات رواج پیدا می‌کند.
 
جوهرچی در این باره یادآور شد: نمی‌توان گستره وسیعی برای ترویج علم پیدا کرد. ارتباط و برقرار کردن بین علم و زندگی، تعریف من از ترویج علم است. در نهاد کتابخانه‌های عمومی حدود 213 جلسه کتابخوانی به اشتراک گذاشته‌ایم و 4 جلسه نقد و بررسی کتاب در سال 96 داشته‌ایم. عنوان «ترویج علم» عبارت جوانی در ایران است و سیاست ترویج علم چندان در کتابخانه‌های عمومی رشد پیدا نکرده است.
 
عزیزی خاطر نشان کرد: در سازمان هرگونه اطلاعات ثبت‌شده در هر شکل به صورت یک واحد به نوعی به ترویج علم می‌انجامد. سازمان بحث ترویج علم را در کتابخانه تخصصی دیده است و ما دو کتابخانه تخصصی داریم که به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند.