به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) روز گذشته یکم اردیبهشت‌ماه روز سعدی‌ بود و به رسم سنت سال‌های پیشین، امسال نیز مرکز سعدی‌شناسی با همراهی مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و بنیاد فارس‌شناسی نشستی علمی به پاسداشت شیخ اجل برگزار کرد.

در این نشست کوروش کمالی سروستانی، جعفر موید شیرازی، اصغر دادبه، مصطفی ملکیان، محمد شمس‌لنگرودی، محمدرضا خالصی، بهرام گرامی، محمدجواد ادبی و عبدالرضا مدرس‌زاده به ایراد سخنرانی درباره سعدی شیراز پرداختند و در حاشیه نشست علمی، موزه فرهنگ فارس نیز در طبقه همکف ساختمان مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس نیز گشایش یافت.

همچنین نمایشگاه عکس و سند سعدیه و نمایشگاه خوشنویسی با عنوان «گفته‌ی سعدی» از کلیات سعدی به قلم اعضای انجمن خوشنویسی فارس نیز گشایش یافت و با حضور اشرف بروجردی از کتابخانه اهدایی منصور رستگار فسایی به مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس رونمایی شد.

رجعت به اخلاقِ دوستی سعدی یک ضرورت است
کوروش کمالی سروستانی سخنران نخست نشست علمی یادروز سعدی بود. مدیر مرکز سعدی‌شناسی در سخنرانی‌اش از «سعدی و اخلاقِ دوستی» گفت و دوستی را «یکی از مسائل اساسی برای سعدی» خواند.
به گفته کمالی شیخ اجل آن‌قدر بر «دوستی» تأکید داشته که «بیش از ۱۰۷۰بار در کلیات‌اش واژه‌ دوستی را به کار بسته است».
کمالی معتقد است سعدی شواهدی گوناگون برای نگاه به دوستی نشان می‌دهد؛ همان دوستی که به باور او راهکار اساسی «همدلی، آزادی و عدالت» است».
کمالی می‌گوید برای سعدی، دوستی آن‌قدر اهمیت دارد که به آن سوگند می‌خورد؛ «به دوستی که اگر زهر باشد از دستت/ چنان به ذوق ارادت خورم که حلوا را».

مدیر مرکز سعدی‌شناسی معتقد است در این روزگار ستیزه‌گر، پافشاری بر بازگشت به نگاه کلاسیک سعدی به «دوستی»، ضرورتی تاریخی است. «ز هر چه هست گزیرست و ناگزیر از دوست/ به قول هر که جهان مهر برمگیر از دوست». وی سپس به مفهوم «جان‌سپاری در پیشگاه دوست» در شعر شیخ اجل اشاره کرد، «گر برود جان ما در طلب وصل دوست/ حیف نباشد که دوست دوست‌تر از جان ماست».

  

سعدی سرچشمه نعمت الهی است
سخنران دوم نشست علمی یادروز سعدی جعفر مویدشیرازی بود، این استاد ادبیات شیخ اجل را «سرچشمه نعمت الهی» می‌خواند و سخنرانی خود را با عنوان «از کوچه تا بوستان» درباره «مسأله متن آثار» کلیات سعدی «ارزشمندترین متن ادب فارسی» ایراد کرد. موید شیرازی معتقد است چگونگی روبه‌روشدن با متونی که اصالت آنها مشکوک یا حتی اشتباه است، نیازمند دقت و موشکافی فراوان است.

وی ابهام بر سر واژه «سمیلان» در بیت مشهور «سمیلان چو بر می‌نگیرد قدم/ وجودی است بی‌منفعت چون عدم» را یکی از نمونه ابهام‌های چالش‌برانگیز در تصحیح متون سعدی می‌خواند و می‌گوید در اغلب تصحیح‌هایی که بر سعدی انجام شده، مفهوم این واژه به درستی دریافت نشده است، چراکه «من به این نتیجه رسیده‌ام که واژه صحیح این بیت، سلیمان است، پیامبری که بر آن عصا که موریانه آن را جویده تکیه داد و جان سپرد». 

سعدی زیبایی را علت و عشق را معلول می‌داند
اصغر دادبه سومین سخنران نشست علمی یادروز سعدی بود، و سخنرانی خود را با موضوع «عشق در عالم نبودی گر نبودی روی زیبا» و درباره «رابطه‌ی زیبایی و عشق در نگاه سعدی» ایراد کرد. دادبه ابتدا به ستایش از محمدعلی فروغی، پرداخت و در ادامه افزود: «نگاه سعدی به پیوند زیبایی و عشق کمتر از افلاطون نبوده است». دادبه سپس با طرح این پرسش که «آیا آن همه تأکیدی که سعدی بر دیدن جمال یار دارد، تنها معطوف به چشم چرانی است؟»، می‌گوید: سعدی در پی بیان متدولوژی عشق و زیبایی است و از همان تجربه‌ای می‌گوید که افلاطون و ارسطو بدان معتقدند.



دادبه معتقد است سعدی نیز همچون ارسطو و افلاطون معتقد است که زیبایی علت و عشق معلول است. «عشق در عالم نبودی گر نبودی روی زیبا/ گر نه گل بودی نخواندی بلبلی بر شاخساری».

به اخلاق سعدی بازگردیم
چهارمین سخنران نشست علمی یادرزو سعدی شیرازی در زادگاهِ شیخ اجل، مصطفی ملکیان بود، و استادِ اخلاق نیز در گفتار خود از «اخلاق سعدی» گفت.

ملکیان در ابتدا گفت: هر شاعری و از جمله سعدی از دو جنبه قابل بررسی و ارزیابی است: فرم و صورت، و محتوا. «فرم و صورت بیان می‌دارد که شاعر چگونه گفته است و محتوا نیز بیان می‌کند که شاعر چه گفته است». نویسنده‌ «مهر ماندگار» معتقد است: ما از فرم لذت می‌بریم و از محتوا می‌آموزیم چگونه می‌توان زیست.

استاد ملکیان در ادامه با برشمردن انواع چهارگانه اخلاق نقلی یا تعبدی (که به رابطه بین انسان و خدا می‌پردازد)، اخلاق عرفانی (که توجه‌اش به ارتباط انسان با خود است)، اخلاق فلسفی (که تمرکزش بر قوانین حاکم بر جهان هستی است)، و اخلاق مصلحت‌اندیشانه (که برای رسیدن به سلسله‌مطلوب‌های اجتماعی است)؛ اخلاقیاتی را که سعدی در بوستان، گلستان و نصیحه‌الملوک ارائه می‌کند، از نوعِ اخلاقِ مصلحت‌اندیشانه برمی‌شمرد.

نویسنده «راهی به رهایی» معتقد است «اخلاقِ پا بر زمین»ی که سعدی از آن می‌گوید، با فهم عرفیِ ما سازگار است و ازقضا «برای جامعه‌ی امروز ما نیز بسیار ضرورت دارد» و «هم ارباب قدرت به این اخلاق نیاز دارند و هم شهروندان».

مصطفی ملکیان در پایان گفت باید به جای «شعارها» به «اخلاق سعدی» التزام کنیم؛ چراکه «دست‌کم آزادی، امنیت، عدالت و نظم را برقرارتر خواهد ساخت». 



تاثیر سعدی بر جنبش‌های انقلابی فرانسه
شمس‌لنگرودی سخنرانی بعدی نشست علمی یادروز سعدی بود و از «شاعرانگی‌های سعدی» گفت. شمس معتقد است سعدی، نه‌تنها بر ادبیات و فرهنگ ایران، که بر جنبش‌های انقلابی جهان و شعر مدرن فرانسه و اروپا هم اثر گذاشته است. شاعر «قصیده لبخند چاک‌چاک» می‌گوید: بعد از رنسانس، در فرانسه نام سعدی را بر فرزندان خود می‌نهادند و به «ماری فرانسوا سعدی کارنو» پنجمین رئیس جمهوری سوم فرانسه (قرن نوزدهم) اشاره می‌کند. شمس سپس با اشاره به اینکه شعرش تحت‌تأثیر سعدی است، خود را «یک ماهی در دریای بی‌کران سعدی» می‌خواند و چند شعرِ خود از دفتر «پنجاه‌وسه ترانه عاشقانه»، «باغبان جهنم» و «ملاح خیابان‌ها» برای حاضران در سالن می‌خواند.

آیا سعدی از ابوحیان تاثیر پذیرفته؟
محمدرضا خالصی ششمین سخنران نشست علمی یادروز سعدی بود و درباره «تأثیرپذیری سعدی از ابوحیان توحیدی شیرازی» به سخنرانی پرداخت. خالصی ابتدا با اشاره به ویژگی‌های شعری سعدی مانند سهل‌وموجز و ممتنع‌بودن آن، اختصار، و توازن واژه‌ها، می‌گوید این ویژگی‌ها سخن سعدی را به اعجاز نزدیک کرده است. خالصی در ادامه با اشاره به آشنایی کامل و جامع سعدی با زبان تازی، می‌افزاید: ردپای شعر عرب به‌وفور در شعر سعدی هست. این پژوهشگر در ادامه با ذکر نقل‌قول‌هایی که ابوحیان توحیدی شیرازی را «بزرگ‌ترین اندیشمند و ادیب عرب» می‌خوانند، برخی ویژگی‌های نثر ابوحیان را برمی‌شمرد: هماهنگی بین صورت و معنا، دوری جستن از اطناب و درهم‌آمیختن اسلوب‌ها. محمدرضا خالصی در پایان با تأکید بر اینکه نثر سعدی به نثر ابوحیان نزدیک است، می‌افزاید: همان‌گونه که عبید زاکانی برخی از حکایات خود را از ابوحیان وام گرفته، احتمالاً سعدی نیز به سبب تحصیل در مدرسه نظامیه و با توجه به اینکه ابوحیان دوقرن پیش از او زیسته و کتابش نیز چندسال پیش از عزیمت سعدی به بغداد، منتشر شده بوده، سعدی نیز از این اندیشمند عرب، تأثیراتی پذیرفته است.




گل و گیاه در شعر سعدی
ششمین سخنران یادروز سعدی، بهرام گرامی بود. گرامی در سخنرانی‌اش به بررسی «گل و گیاه در شعر سعدی» پرداخت و با اشاره به بیت‌هایی از سعدی که در آنها گل‌ها و گیاهانی همچون سرو، شقایق، بنفشه، نرگس، سیب، و انار به کار رفته، به ارزیابی چراییِ تشبیه و استعاره از گل و گیاه در شعر سعدی پرداخت. 

عرفان سعدی کارکردگراست
هفتمین سخنران نشست علمی یادروز سعدی در شیراز، محمدجواد ادبی بود. ادبی در سخنرانی خود به بررسی «نگاه عرفانی سعدی در تطبیق با اندیشه‌های ابن عربی» پرداخت و عرفان سعدی را عرفانی کارکردگرا خواند که مختص خود اوست.

به باور این پژوهشگر اگرچه نمی‌توان سعدی را یک عارف طرازاول در نظر گرفت، اما به قوق ابن‌عربی: «عارف واقعی کسی است اثر عرفان در او مشاهده شود». محمدجواد ادبی از همین رو معتقد است اثر عرفان در کلام و شعر سعدی، با مادیت زندگی هماهنگ است.



خدمت سعدی به غزل عاشقانه
عبدالرضا مدرس‌زاده هشتمین و آخرین سخنران نشست علمی یادروز سعدی بود و به بررسی تاثیر سعدی بر تغییر توصیف و تشبیه عشق و معشوق در شعر فارسی پرداخت. مدرس‌زاده معتقد است سعدی به عنوان یک مبلّغ اخلاق و نماینده فرهنگ ایرانی، در برابر فرهنگ و زبان مغولی در توصیف زیبارویان و غلامان ایستاد و منظری اخلاقی به معشوق در شعر فارسی بخشید. مدرس‌زاده با اشاره به اینکه می‌توان تمام اشعار عاشقانه‌ سعدی را خطاب به خودش نیز خواند، می‌افزاید: سعدی با نگاه اخلاقی و تسلط‌اش بر فرهنگ ایرانی، موفق شد معشوق را از دربارهای سلجوقی و حرم‌سراها بیرون آورد و منظری اخلاقی به معشوق در شعر فارسی ببخشد و کار را به آنجا رساند که بگوید: «ندانم‌ات به حقیقت که در جهان به که مانی/ جهان و هر چه در او هست صورت‌اند و تو جانی».