خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)–ساره گودرزی: خیابان ۳۰ تیر یکی از پررفت و آمدترین گذرگاه‌های تهران است، جایی که مردم زیادی در طول شبانه‌روز برای انجام کارهای مختلف به آن می‌آیند، اما در کنار موزه‌های مختلفی که در حوالی میدان امام خمینی (ره) قرار دارد، موزه کتابت و چاپ ایران یکی از دیدنی‌ترین و جذاب‌ترین مکان‌هایی است که می‌توانی ساعتی در آن سپری کنی.
 
بودن در میان دستگاه‌هایی که روزگاری کارگران زحمتکش چاپخانه‌ها پای آن می‌ایستادند و ساعت‌های طولانی حروف را در کنار هم قرار می‌دادند تا خورشید کلاس‌های درس و نور دیده مردمانی شود که کتابخوانی یکی از بزرگترین تفریحات فرهنگی آن‌ها در ادوار گذشته بوده است، این یکی از تصوراتی است که بعد از دیدن حجم گسترده این ماشین‌‌آلات به ذهنت متبادر می‌شود.

این موزه به عنوان زیرمجموعه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی ایران و در ساختمانی برای کتابخانه ملی قرار دارد و گوشه گوشه آن از دوره قاجاریه و دستگاه‌های چاپ آن زمان یادگاری‌های مختلف دارد.
 
امین‌علی جهانی؛ مدیرموزه کتابت و چاپ درباره تشکیل و راه‌اندازی این موزه می‌گوید: چاپخانه مجلس قدیمی‌ترین چاپخانه بزرگ کشور در عصر خود به شمار می‌آید و در آن کارنامه‌ای درخشان از انتشار کتاب و نشریات مختلف همچنین دستگاه‌ها و ماشین‌آلان آن دوره قرار دارد و با حضور در این موزه می‌توان از سیر تحولات در حوزه چاپ به خوبی مطلع شد.
 
او ادامه می‌دهد: بخش‌های این موزه به هفت گالری یا هفت بخش تقسیم شده است: پیشینه کتاب در ایران، آغاز چاپ در ایران، ماشین‌های چاپ، چاپخانه، چاپ عکس، صحافی و کتابسازی و کتابت و چاپ در عصر دیجیتال و دوران معاصر که در دل هر یک از این بخش‌ها قدیمی‌ترین ماشین‌آلات موجود قرار دارد.
 
گام اول؛ پیشینه
می‌توان اولین فضای نمایشگاهی موزه را پیشینه کتابت در ایران معرفی کرد که به آغاز دوران نگارش در ایران، حدود سه هزار سال قبل از میلاد مسیح تا اختصاص سبک کتابسازی و کتاب‌آرایی سنتی ایران می‌پردازد.
 
در این بخش تابلت‌های گلی و مهرهای گلی از نوشتارهای پروتو ایلامی، نوشتار خط ایلامی، خطوط میخی ایلامی و نوشتار میخی پارسی، کتبیه‌های خط و زبان پارسی میانه یعنی کتیبه‌های پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی و نیز خط اوستایی است.
 

​
 
اما ویترین اول موزه هم که در همین قسمت قرار دارد به نمونه‌هایی از اثر مهرهای باستانی همچنین ابزار و ادوات نگارش برای تابلت‌های گلی تعلق دارد و نیمه دوم این فضا به بخش دوران اسلامی تعلق دارد.
 
مکاتب تاریخی کتابت و کتاب‌آرایی سنتی ایران در دوران اسلامی با آثاری مثل کتابت قرون اولیه اسلامی (قرآن‌های خط کوفی)، کتاب‌های علمی عصر سلجوقی، مکاتب نگارگری و خوشنویسی ایرانی با آثاری از مکتب تبریز ایلخانی، مکتب هرات تیموری، مکتب تبریز صفوی، مکتب اصفهان صفوی و مکتب قاجاری در این بخش معرفی شد‌ه‌اند.


 
گام دوم؛ چاپ در ایران
سومین فضای این موزه درباره آغاز چاپ در ایران است و در قسمت شرقی ورودی موزه قرار دارد که به معرفی قدیمی‌ترین آثار موجود مربوط به چاپ همچنین چگونگی ورود صنعت چاپ به ایران و شیوه‌های چاپ سنگی در ایران می‌پردازد. چندین ویترین در این بخش قرار داده شده است که نمونه‌هایی از کتاب‌های چاپ سنگی و تصاویر مربوط به هنر گرافیک اولیه ایران که در مطبوعات چاپ سنگی این دوران را می‌توان در آن مشاهده کرد.
 
از جمله آثار این بخش  آثار هنرمندانی مثل صنیع‌الملک غفاری نقاش‌باشی، ابوتراب غفاری و میرزارضای کلهر خوشنویس مشهور این دوران در آثاری مثل روزنامه دولت علیه ایران و روزنامه‌های شرف و شرافت و نیز نخستین نمونه‌های چاپ در ایران است.


 
همچنین در ویترین دیگر این بخش نمونه‌های موجود از سنگ چاپ‌های مربوط به تکنیک چاپ سنگی نمایش داده‌ شده‌اند که در نوع خود جذاب و دیدنی‌ هستند و اگر تابحال درباره چاپ سنگی فقط شنیده‌اید اینجا می‌توانید به صورت عینی کمی بیشتر از شنیده‌ها را ببینید.
 
گام سوم؛ ماشین‌های چاپ
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های این موزه به فضاهای چهارم و پنجم موزه یعنی ماشین‌آلات چاپ اختصاص دارد که می‌توان ادعا کرد وسیع‌ترین بخش موزه را در اختیار دارد. اینجا می‌توان صدای نفس‌های کارگران چاپخانه‌ها را شنید و رد دست‌های قوی و توانمندشان را بر روی ماشین گراور مشاهده کرد.
 
دراین بخش ماشین‌های بزرگ چاپ طبق ترتیب تاریخی به نمایش گذاشته شده اند؛ ماشین‌های چاپ در سمت چپ این فضا قرار دارند و در طرف مقابل آن‌ها در سمت راست مسیر بازدید ویترین‌های دیواری اشیای کوچکتر مرتبط با صنعت چاپ را خواهید دید.


 
ماشین چاپ حروف و گراور PHOENIX، ماشین چاپ حروف و گراور اتوماتیک آلبرت ساخت کارخانه آلبرت فرانکتال ـ آلمان، ماشین ربعی چاپ دستی حروف و گراور KAHLE EMIL ساخت لایپزیک آلمان، ماشین چاپ حروف و گراور دستی ساخت سال ۱۹۲۶ آلمان و ماشین‌های اینترتایپ  مونوتایپ ساخت انگلستان از جمله ماشین‌های این بخش هستند.
 
همچنین نمونه‌های حروف و کلیشه‌ها و روش‌های حروفچینی مرتبط با دستگاه‌ها و نیز نمونه‌هایی از انواع ماشین‌های تایپ در ویترین‌های این بخش به نمایش گذاشته شده‌اند. آثاری مثل علامت‌ها و حاشیه‌هایی از جنس برنج که توسط تیزابکاری تهیه شده در مزین کردن بعضی از نقاط کتاب‌ها از جمله ابتدا، رئال حروف، ماتریس‌های تک‌ریز ساخت کارخانه منوتایپ انگلیس، ماتریس کیس منوفتو، ماتریس کیس منوتایپ قالب مخصوص حروفچینی ساخت کارخانه منوتایپ، ماتریس ماشین فتورونیک، ماتریس اشترتوپی، گوی قلم لاتین IBM، حروف سربی لاتین به خط رومی ساخت آلمان، حروف چوبی فارسی، حروف چاپی لاتین، اعداد مسی لاتین، حروف لاتین سایه‌دار نگاتیو کلیشه‌های پلاستیکی  از جمله وسایل این بخش است.
 
سالروز اختراع ماشین تحریر
امروز(سه‌شنبه 12 تیر) که روز اختراع اولین ماشین‌ تحریر است؛ خوب است بدانید که در این موزه یک ویترین به ماشین‌های تحریر اختصاص دارد. چهار ماشین تایپ یا ماشین تحریر در این ویترین قرار داده شده است. اما در بالای این ویترین آگهی فروش ماشین تحریر YOST خودنمایی می‌کند؛ با تصویری از مظفرالدین شاه. در این آگهی فروش که نوعی تبلیغ برای این شرکت به شمار می‌آید زیر عکس مظفرالدین شاه آمده است: خریداری شده توسط شاه ایران.


 
ماشین تحریر YOST سال ‍۱۸۸۷ میلادی توسط مظفرالدین‌شاه خریداری شده و اگرچه اصل این دستگاه در موزه نیست اما مدیر موزه اطلاعاتی درباره آن می‌دهد و می‌گوید: از ماشین‌های تحریر می‌توان به عنوان یکی از عوامل ترقی حکومت‌ها در گذشته نام برد و این ماشین‌ها در ترقی صنعت چاپ نیز تاثیر ویژه‌ای داشته‌اند.
 
او ادامه می‌دهد: بعد از خریداری این ماشین تحریر توسط مظفرالدین‌شاه از آن برای انجام کارهای تلگرافی و نظامی همچنین بخش عمده سیستم داخل دربار استفاده می کرده است.
 
جهانی درباره رونق دستگاه‌های تحریر در اوایل سال‌های ۱۲۹۰ هم توضیح می‌دهد: بعد از ماشین‌های تحریر، ماشین‌های اینترتایپ، لاین‌تایپ و منوتایپ رشد زیادی پیدا کردند که ما سه مدل از این نوع ماشین‌ها را در موزه داریم که همگی ساخت کشور انگلستان هستند. البته ماشین‌های تایپ از سال ۱۸۷۰ تا سال ۲۰۰۰ رونق خوبی داشت و از ابزارهای جدانشدنی دفاتر و اداره‌های مرتبط با نوشتن بود و شاید جالب باشد بدانید گودرج و بویس، کارخانه‌ای در بمبئی، آخرین کارخانه‌ای در دنیا بود که ماشین تحریر می‌فروخت، تا سال ۲۰۰۹، این کارخانه هر سال بین ده هزار تا ۱۲ هزار ماشین تحریر می‌فروخت اما تعطیل شده است.
 
گام چهارم و پنجم؛ چاپخانه و چاپ عکس
ششمین فضای موزه کتابت و چاپ که در زیرزمین این مجموعه قرار دارد، به نمایش زنده یک چاپخانه قدیمی می‌پردازد که در آن دستگاه‌های چاپ که امکان راه‌اندازی دارند نصب و چیدمان شدن تا فضای یک چاپخانه و محیط کار آن را به نمایش بگذارند. البته دراین بخش کلاس‌هاس آموزشی برگزار می‌شود.
 
فضاهای شماره هفت تا نهم این موزه هم به شیوه‌ها و دستگاه‌های چاپ عکس در صنعت چاپ اختصاص دارد، این بخش هم به معرفی نمونه شیشه‌های عکاسی، دستگا‌ه‌های عکاسی شامل دوربین ذغالی (گراورسازی) ساخت آلمان و دوربین ریلی ساخت سال ۱۹۷۳ میلادی ساخت تویوتا ژاپن اختصاص دارد.


 
همچنین دستگاه کنتاکت ۴/۵ ورقی، دستگاه کنتاکت عمودی کارخانه اتوفوکس ایتالیا، دستگاه کپی ساخت کشور آلمان از کارخانه اسکرین، دستگاه قید کپی ذغالی، مدل کلیشمر آلمانی و دوربین عمودی عکاسی اگفا نیز از دیگر دستگاه‌های این بخش به شمار می‌آیند.
 
گام ششم؛ صحافی و کتابسازی
هنر صحافی، کتابسازی و جلدسازی از گذشته تا دوران معاصر را می‌توانید در ششمین گالری این موزه ببینید. در این بخش علاوه بر معرفی نمونه‌های مهم تاریخ هنر صحافی و جلدسازی هنرمندان این صنعت از جمله وسایل و دستگاه‌های موجود در این بخش نیز به نمایش گذاشته شده است.


 
ماشین برش دستی کروز مجلس ساخت آلمان، دستگاه طلاکوب نعلی، میز تمام چوب قید کتاب، برش فلکه‌ای، پرفراژ دستی رومیزی مدل کروز، دستگاه طلاکوب PAR GRANT عمودی، دستگاه چسب‌زن عطف (جلدسازی سخت)، قید کتاب، وارهای ۱۰ سانتی‌متری، مشکی ـ آبی ـ طلایی مخصوص طلاکوبی بر روی کاغذ/ مقوا/ گالینگور/ چرم، دستگاه دوسوراخ‌کن رومیزی، دستگاه پرس و طلاکوب، خط‌‌زن و پرفراژ دستی و پانچ‌کن زینگ.
 
گام هفتم؛ کتابت و چاپ در عصر دیجیتال
در فضاهای ۱۳ و ۱۴ که آخرین بخش نمایشگاه هستند، معرفی دوره معاصر و نمونه‌های آثار چاپ در دوران حاضر و عصر دیجیتال و تکنیک‌های رایانه‌ای در کتابت و چاپ و نیز انتشار متون در فضای اینترنت و فضای مجازی به صورت مختصر ارایه می‌شود تا سیر تکاملی موضوع کتابت را به سرانجام خود برساند.
 
در انتظار بازدیدکننده
شاید بتوان گفت هدف از ایجاد موزه صنعت چاپ در مرحله نخست ترتیب دادن یک نمایشگاه از ماشین‌آلات و آثار چاپی گذشتگان برای بازدید امروزیان یا آیندگان بود اما خلوتی و نبود بازدیدکننده اتفاق چندان خوشایندی برای این موزه چشم‌انتظار. موزه‌ای که امروز در میانه خیابان ۳۰ تیر تهران قرار دارد می‌تواند محل خوبی برای تجدید دیدار اهالی چاپ و نشر با هم باشد، می‌تواند کلاس درسی برای دانشجویان باشد، می‌تواند با کمک اهالی چاپ رونق بیشتری داشته و شاهد دستگاه‌های بیشتری باشد، فقط و فقط اگر کمی همت شود...