به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به همت اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی نشست نقد و بررسی کتاب رتوریک سیاسی در ایران  با حضور تینا چهارسوقی امین (مؤلف)، مهدی فدایی مهربانی، استادیار علوم سیاسی دانشگاه تهران، میثم سفیدخوش، استادیار فلسفه دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی و سید احمد حبیب نژاد، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و معاون علمی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی برگزار شد.

تینا چهارسوقی امین در این نشست گفت: وقتی در مورد سیاست صحبت می کنیم یا ساحتی عمل‌محور دارد یا ساحتی دانش‌محور. سیاست دانش محور به سیاست نظری منجر می شود و سیاست عمل محور به سیاست عملی. وقتی از رتوریک صحبت می کنیم مسلم است که برای رشته و ساحت سیاست عملی قرار گرفته است. اگر غایت انسانی که در مدینه زندگی می کند رسیدن به سعادت بدانیم، می دانیم که وضع سیاسی موجود آن انسان در مدینه باید او را به این غایت برساند، یعنی سیاست عملی باید به گونه ای تبیین شود تا بتواند انسان را در رسیدن به آن سعادتمندی کمک کند. امر سیاسی با همه فراز و نشیبهایی که دارد چگونه می تواند او را در این مسیر رهنمون کند؟ مگر اینکه در ذیل اخلاق و حقیقت تعریف شود. ما سیاست عملی را منوط به نطق می خواهیم بدانیم، البته نطقی که اقناع کننده باشد.

وی افزود: اگر رتوریک را در سه ساحت حقوقی، تشریفاتی و سیاسی بدانیم و این سه ساحت را در موازنه با قوای سه گانه کشورمان در نظر بگیریم می بینیم گفتمان خاص غالب در قوه قضائیه باید رتوریک قضایی و حقوقی استوار باشد که کلیدواژه های خود را دارد و سیر و گفتمان و نظام مندی گفتمانی مختص خود را دارد. این نگاه را در حوزه رتوریک تشریفاتی هم می توانیم در نظر بگیریم که گفتمان تبلیغاتی خودش را می طلبد. اما آنچه که برای ما مهم است نیروی جاری بر قوه مقننه است. این قوه یکی از ارکان بسیار مهم کشور ماست. امام خمینی(ره) در این باره می فرمایند: مجلس در رأس امور است و مجلس خوب، همه چیز را خوب می کند و مجلس بد همه چیز را بد. چطور ممکن است نهادی به این مهمی که می تواند نمایندگی رتوریکی سیاسی جامعه ما را داشته باشد برای اقناع از چه سازوکارهایی استفاده می کند و چطور ممکن است این اقناع بر پایه سفسطه ها باشد. 

این مدرس دانشگاه گفت: بنابراین ما رتوریک را امر قانونمند، برنامه ریزی شده و کاملا انسانی در نظر گرفتیم و ذیل آن رتوریک سیاسی قرار دادیم که به نمایندگی از کتاب رتوریک سیاسی برای رتوریک پارلمانی یک الگوی بیان در نظر گرفتیم. الگوی بیانی که باید متناسب با پیشرفت پارلمان به روز باشد و پیشرفت کند و متناسب با ارکان اولیه یک کشور که هم جمهوریت و هم اسلامیت دارد در برابر اینها بتواند ویژگی های قوه مقننه بودن خودش را نشان دهد. چون پیش فرضی که بر پایه سخنان مقام معظم رهبری داریم این است که یکی از شباهتهای دموکراسی پارلمانی ما با سایر دموکراسی های پارلمانی این است که همه آنها باید به حفظ نظام کمک کنند. کمک به حفظ نظام چگونه ممکن است که در وهله اول با یک اقناع همه گیر ولی کم عمق و همراه با سفسطه صورت بگیرد و در ادامه خروجی های مجلس را هم دیدید، چون خروجی قانونی که از صحن مجلس تصویب می شود و بیرون می آید متوجه قشر خاصی نیست بلکه متوجه همه افراد جامعه است و بلکه تاریخ جامعه را رقم می زند و مورد توجه قرار می دهد.

حبیب نژاد هم در این نشست طی سخنانی گفت: رتوریک پارلمانی جزئی از مطالعات پارلمانی است و از آنجا که مطالعات پارلمانی مغفول و گمشده در نظام دانشی ماست به طریق اولی رتوریک پارلمانی هم مغفول واقع شده است یعنی اگر مطالعات پارلمانی را در نظر بگیریم به معنای مجموعه دانش مطالعه کننده ساختار، فرآیند یا نهاد قانونگذاری یا پارلمان، رتوریک پارلمانی جزئی از این دانش قرار می گیرد. کشورهای فنلاند، هند، اوگاندا، ایتالیا و ... مراکز مختلف و دوره های مختلف در حوزه مطالعات پارلمانی وجود دارد و حتی دوره های مطالعات خیلی جزئی تری در مورد پیش نویس نگاری هم در آنها برگزار شده است تا در مورد پیش نویسهای قانون هم مطالعات عمیق صورت گیرد. 

این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: در کشور ما رشته یا مطالعه ای در مورد حقوق پارلمانی نداشتیم، چند سالی است که با همکاری برخی از دوستان در حال تأسیس و راه اندازی مطالعات پارلمانی در دانشگاه تهران هستیم و مجوزهای ابتدایی را از دانشگاه گرفتیم و در طی مراحل بعدی هستیم. در این رشته یکی از درسهایی که طراحی شده بحث زبان شناسی قانون است. البته متوجه شدیم که دانشکده زبان و ادبیات دانشگاه تهران هم در صدد راه اندازی رشته زبان شناسی حقوق است. بنابراین مطالعات پارلمانی و زبان شناسی یا رتوریک پارلمانی و زبان و حقوق و زبان حقوقی به تدریج در حال رشد و توسعه است.

وی با اشاره به اینکه نخستین مواجهه با هر دانشی، زبان آن دانش است، اظهارکرد: این اصلی پذیرفته شده است، نمی توان دانشی را پیدا کرد که نخستین مواجهه با آن با زبان آن دانش نباشد. اولین مواجهه با حقوق، مواجهه با زبان حقوق است اگر زبان حقوق را بلد نباشیم به لایه های عمیق تر آن دانش نفوذ کنیم. در این میان هر چه مطالعه حقوقی دارای اهمیت بیشتری می شود زبان شناسی آن منبع هم مهمتر خواهد شد. قانون اساسی سرسلسله منابع حقوقی هر کشوری است و مبین و مشخص کننده ساختارهای کلان هر کشوری است. به طریق اولی در زبان حقوقی زبان قانون اساسی هم دارای اهمیت است و کلمات، نشانه ها و واژگانی که در آن استفاده می کنیم باید بسیار دقیق باشد، حتی نقطه در قانون اساسی می تواند مبین مفهوم بزرگی باشد.
  سفیدخوش در این نشست طی سخنانی گفت: بنده حقیقتا رتوریکی جز رتوریک سیاسی نمی شناسم. فکر نمی کنم رتوریکی وجود داشته باشد که سیاسی نباشد، به ویژه آنکه آنچه که ما تحت عنوان امر سیاسی تلقی می کنیم در معنای یونانی اش اگر درست ترجمه شود باید بگوئیم «شهری»، یعنی اگر می خواستیم جمله معروف ارسطو در مورد انسان را ترجمه کنیم انسان جانوری است شهری. 

وی افزود: چه شد که شهر به سیاست یعنی فن گوشمالی تبدیل شد خودش جای تأمل دارد و چنین شد که ما امروز به پولیتیک می گوئیم سیاست. رتوریک آن جایی شکل می گیرد که قرار نیست پهلوانان و زور بازو کاری انجام دهند. وقتی که پهلوانان به کنار گذاشته می شوند و زمان حماسه به سر می رسد و در شهر یکجا نشین می شویم و حتی کارهای معمول روزمره برای کار و تأمین معاش را به زور بازوی بردگان می سپاریم در آنجا فراغتی پیش می آید که یونانی ها به آن «اسکولا» یعنی موقعیت فراغت می گفتند. فراغت قدرت ما را از راه بدیل یعنی نیروی معنوی سخن، اعمال می کند. به این ترتیب هر رتوریکی شهری است. 

این محقق و نویسنده کشورمان با طرح این پرسش که پرسش این است که چگونه ممکن است که ما شهری داشته باشیم که «رتوریک اساس» نباشد؟ گفت: در این چند سده معاصر درباره اندیشه سیاسی یا کنش سیاسی فاقد این موضوع در کشور بودیم. شوربختانه فلاسفه نقش مخرب کمی نداشتند. فلسفه از جایی به بعد متمایز شد به اینکه رتوریک را تحت منطق در بیاورد. قرار دادن رتوریک تحت منطق از مجادله ای آب می خورد که بین افلاطون و سوکراتس در آتن شروع شده و افلاطون و سقراط در باب رتوریک هرگز اسطوره گرا نبودند ولی اتفاقا در برابر سوکراتس اسطوره گرا قد علم کرده بودند تا بگویند رتوریک بد است به خاطر اینکه حقیقت را پی گیری نمی کند. ارسطو که پیش از آشنایی با افلاطون سه سال در آکادمی سوکراتس تحصیل کرده بودند توانست نگاه مثبت تری به رتوریک بیاندازد. 

استادیار فلسفه دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: همان طور که به درستی خانم دکتر امین اشاره کردند و رویکرد ارسطویی به رتوریک به نسبت رویکرد افلاطونی، مهربان تر است، اما منطق گرایی تفکر ارسطویی آرام آرام در سده های سپسین خصوصا در میان فیلسوفان مسلمان و تحت تأثیر منطق اسکندریه منجر به این شد که رسما رتوریک زیرمجموعه علم منطق شناخته شود. ما باید در این مورد پژوهش کنیم وقتی که کتاب سترگ شفای ابن سینا را ملاحظه می کنید رتوریک بخشی از منطق شفا است، در حالی که مثلا خطابه در بخش منطق ارسطو نیست، خطابه جایی در ارگانون ندارد. دلالت این امر این است که از زمانی که خطابه ذیل منطق قرار گرفت ما چارچوب های قیاسی و استدلالی را به عنوان چارچوب های اصلی رتوریک به کار گرفتیم. همین امر کم اثر شدن و به تدریج مرگ آن را رقم زد. دکتر حبیب نژاد فرمودند ما دانش پارلمانی نداریم، من مصیبت را بزرگتر کنم ما دانش رتوریک را هم نداریم. 


فدایی مهربانی طی سخنانی در این نشست گفت: امروزه در ادبیات فلسفی وقتی از رتوریک صحبت می کنیم رتوریک را دانش یا علم در نظر نمی گیریم، اما سخنرانان محترم دائم تکرار می کردند دانش رتوریک یا علم رتوریک. رتوریک نوعی تکنیک است و ریشه در تخنه دارد.

وی افزود: رتوریک در طول تاریخ چه در دوره سوفسطائیان، چه در دوره رومی که رساله ها رتوریکی پررنگ است و چه در دوره اسلامی، رتوریک مورد سیاستمداران نادرست مورد استفاده قرار می گیرد. در عالم اسلام، مهدی جانشین منصور خلیفه عباسی اولین کسی است که به دستور او متون رتوریک ترجمه می شود. خطابه های دوران اسلامی منطق متفاوتی دارند، در واقع خطابه های دوران اسلامی بیشتر با نوعی بلاغت و فصاحت کلامی مواجه هستیم یعنی منطق رتوریک که منطق جایگزینی قدرت به جای حقیقت است مواجه نیستید. بنابراین اهل بلاغت ترین شخصیتهای تاریخ اسلام امام علی(ع) است که وقتی نهج البلاغه را می خوانید در اوج بلاغت است. تأثیرگذاری نهج البلاغه، تأثیرگذاری ادبی است. در پس آن اراده معطوف به قدرت نمی بینید. حقیقت به لحاظ عینی قابل شناسایی است، حقیقت دچار نسبیت نشده و سفسطه پردازی و سخن پردازی نشده است. در آخر در مورد کتاب عرض کنم که به زبان فارسی متنی مثل این کتاب ندیدم، فکر می کنم اولین کتابی باشد که در مورد رتوریک نوشته شده است. امیدوارم این کتاب جای خود را باز کند و فتح بابی باشد برای آثار دیگر.