به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا) به نقل از ستاد خبري بيست و سومين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران، اين نشست با حضور حجت‌الاسلام دكتر محمدعلي مهدوي‌راد، عضو هيات علمي دانشگاه تهران و كارشناس حوزه تفسير، استاد عبدالرزاق حرزالدين، نويسنده و گردآورنده كتاب «تفسيرالقرآن كريم به روايت عطيه عوفي» و دكتر علي معموري، منتقد و عضو هيات علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي برگزار شد.

در ابتدا، حجت‌الاسلام مهدوي‌راد با اشاره به ويژگي‌هاي استثنايي اين نوشتار، عنوان كرد: «تفسيرالقران كريم به روايت عوفي» جمع‌آوري و تفسير شده از ميراث كهن و باقي‌مانده ميراث عطيه بن سعد از عالمان و چهره‌هاي برجسته دوره تابعي‌ است. براساس باور شيعه تفسير با شخص رسول‌الله(ص) آغاز مي‌شود، بنابراين نخستين مفسر كتاب‌الله شخص پيامبر اكرم(ص)‌اند، ايشان علاوه بر مسووليت ابلاغ آيات، رسالت تبيين كتاب خدا را نيز برعهده داشتند.

وي «سعيد بن جبير» را نخستين مدون تفسير قرآن كريم دانست و بيان داشت: آنچه معروف به علي‌(ع) با عنوان «مصحف» تفسير شده مشتمل بر تفاسير و توضيحاتي درباره آيات قرآن كريم است. آيات قرآن كريم به دو صورت وحي قرآني و بياني تفسير مي‌شود، وحي قرآني آياتي‌ است كه بر پيغمبر اكرم(ص) نازل و كاتبان آنرا نگاشته‌اند. قرآن كريم به سبك كنوني در دوران پيغمبر (ص) جمع و ترتيب يافته و توسط علي‌(ع) تبيين، تفسير و توضيح داده شده است.

حجت‌الاسلام مهدوي‌راد با تاكيد بر اين كه مصحف علي‌(ع) براساس نزول نگاشته نشده است، يادآور شد: «عطيه‌بن سعد بن جناد بن عوفي كوفي» متوفي 127 شهر كوفه چهره برجسته تفسير قرآن كريم ، اين نوشتار را در قرن اول هجري به خامه درآورده و در سه جلد تفسيري تدوين كرده‌ است.

وي با اشاره به اين كه نويسنده اين نوشتار زمان زيادي براي گردآوري منابع پراكنده و استواري نقل قول‌ها در پاورقي‌هاي كتاب صرف كرده‌اند، توضيح داد: يكي از مباحث مهم ميان متفكران اسلامي به ويژه علماي شيعي، استناد اسناد موجود كهن به كتاب‌ها يا خود اسناد است. براساس اين ديدگاه، دو جريان نسخه‌اي و سندي در ميان متفكران ايجاد شد. آيت‌الله بروجردي معتقد بودند كه اسناد موجود در جامعه شيعي براساس كتاب‌ها نگاشته شده‌اند كه با اثبات اين نكته، اسنادي كه در كتاب عوفي نقل شده به كتاب عطيه ارجاع داده مي‌شوند.

در ادامه، دكتر معموري، منتقد اثر درباره اهميت جمع‌آوري اين نوشتار در بازسازي ميراث پيشينيان، گفت:‌ در رابطه با تاريخ اسلام در هر فرهنگي با فاصله تاريخي و پراكندگي ميراث روبه رو هستيم. بسياري از اين ميراث در برابر تهاجمات، آتش‌سوزي‌ها و بي‌مبالاتي‌ها از ميان رفته و تنها نقل‌قول‌هايي از آنها در منابع بعدي آورده شده كه آنها نيز به به دليل پراكندگي، نگاه دقيق علمي درباره اشخاص به دست نمي‌دهند.

وي اهميت اين تفسير را در روشن شدن ويژگي‌هاي يك تفسير مناسب و منابع تفسير پيشينيان دانست و يادآور شد: يكي از اعتراضات وارد بر منابع شيعيان فقدان منابع تفسيري‌است،بنابراين براساس اطلاعات موجود اين اعتراض بر ما وارد است.

دكتر معموري در واكاوي ويژگي‌هاي روشي و شكلي تفسير عوفي اظهار داشت: با توجه به اين كه در كشورهاي عربي و ايران به ندرت تفسيري بدون غلط تاليف مي‌شود، با وجود نگاه غلط گيرم، اين نوشتار بدون غلط تدوين شده است. اعراب‌گذاري اين نوشتار نيز دومين ويژگي كتاب است كه براي غيرعرب‌ زبان‌ها با اهميت است.

وي درباره ديگر ويژگي‌هاي اين نوشتار توضيح داد: اطلاعات كامل درباره شخصيت، روش، نوع كار عوفي، زبان علمي، منصفانه و بدون جهت‌گيري شيعي يا منطقه‌اي نويسنده و قلم محققانه، سبك عالمانه و منصفانه امروزي اين اثر از ويژگي‌هاي با ارزش آن محسوب مي‌شود.

عضو هيات علمي پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي درباره شخص عطيه و شهر كوفه بيان داشت: وابستگي عوفي به شهر كوفه است، اين شهر نيز در اوايل قرن اول هجري داراي جغرافياي فرهنگي، تنوع مذهبي و قبايلي و همچنين وجود بقايايي از مجوس، مسيحيت و قبايل شمال و جنوب در كوفه است. نيمه قرن اول سه جريان فكري و اجتماعي اموي، مسعودي و علوي در شهر كوفه ايجاد شد كه عطيه در جريان اموي از شخصيت‌هاي مكتب مدينه و شام محسوب مي‌شود.

وي با اشاره به اين كه فعاليت‌هاي عطيه در مقايسه با تلاش‌هاي هم عصرانش جنبه نقلي محض ندارد، گفت: وي هنرمندي ويژه‌اي در تبيين و مونتاژ آرا داشته و در كنار آن به اجتهاد و اظهارنظر ديگران و ارايه آراء پرداخته‌ است. بنابراين، بسياري از مفسران اجتماعي و درايي نظير فخر رازي، شيخ طوسي و طبرسي به آراء او توجه ويژه داشته و نظرات عوفي را به راي ديگران ترجيح داده‌اند.

دكتر معموري از ويژگي‌هاي ديگر اين تفسير، خالي بودن از آراء قاليانه دانست و بيان داشت: يكي از ويژگي‌هاي تفاسير شيعه وجود آراء قاليانه است كه نمونه آن در تفسير عياشي نيز وجود دارد كه البته در اين نوشتار مشاهده نمي‌شود.

سپس عبدالرزاق حرزالدين، نويسنده و گردآوردنده «تفسير القرآن كريم به روايت عوفي» در پاسخ به سوال دكتر معموري مبني بر كافي نبودن استناد نويسنده در اين نوشتار درباره امامي بودن عطيه، پاسخ داد: براين اساس كه در ميان رجال طوسي و برقي نام عطيه مطرح شده، مي‌توان او را امامي تلقي كرد.

نويسنده اين نوشتار يادآور شد: چهار خاستگاه اساسي كتاب درباره «آراء ابن عباس، ابن سعد خزري، ديگر صحابه پيامبر و آراء شخصي عوفي و توقفات در آراء ديگران» است. عوفي جزو طبقه تابعين درجه دوم در كوفه و از نسل شاگردان ابن سعد خزري محسوب مي‌شد كه به نوعي به درك صحابه كبار و صغار پرداخته است.

وي درباره سوابق جهادي عوفي بيان داشت: مشاركت با ابن عباس و محمد بن حنيفه در شكستن محاصره عليه بني هاشم در دوران حكومت عبدالله بن زبيد و شركت در قيام قاريان قرآن كريم با همكاري محمد بن اشعث عليه حجاج بن يوسف نمونه فعاليت‌هاي جهادي عوفي‌است كه عاملي در متواري شدن او تا سن 65 سالگي شده است.

وي در مقام ارزشيابي از شخصيت عوفي گفت: عوفي در مقام توصيف عالمان اهل سنت و شيعه قرار گرفته و افراد زيادي از او نقل قول و حديث كرده‌اند. فقهاي مذاهب گوناگون نظير شافعي و حنبلي بر آراء فقهي او استناد كرده‌اند.

نشست بررسي كتاب «تفسير القرآن كريم به روايت عطيه عوفي» صبح پنج‌شنبه، 16 ارديبهشت ماه، با حضور كارشناسان اين حوزه در سراي اصلي بيست و سومين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران برگزار شد.