به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «به‌کارگیری روش‌های فیزیک در رازگشایی شناسه‌های شاهنامه فردوسی» عصر دیروز(5 دی) از ساعت 17 تا 19 در سرای اهل قلم با حضور یاسر موحدفرد، دبیرکل بنیاد فردوسی و دبیر نشست، ابوالفضل ورمزیار، نقال و شاهنامه‌خوان، فرهاد وداد، کارشناس فیزیک و شاهنامه‌پژوه و دیگر علاقه‌مندان این حوزه برگزار شد.

در ابتدای این نشست ورمزیار بخش‌ آغازین شاهنامه و بخشی از داستان کی‌خسرو را برخوانی کرد. در ادامه نیز موحدفرد به معرفی «وداد» و توضیح ضرورت ارائه نگاه‌های نوین در حوزه شاهنامه‌پژوهی پرداخت.

وداد در آغاز سخنانش با تاکید بر این امر که باید با روش‌های گوناگون شاهنامه را بشناسیم گفت: نمی‌خواهم بگویم فردوسی فیزیکدان و یا ریاض‌دان بوده است اما با استفاده از این روش‌ها می‌توانیم شاهنامه را رازگشایی کنیم. برهمین اساس در ابتدا باید دید دانش چیست و براساس دانش چگونه می‌توانیم به بررسی شاهنامه بپردازیم.

وی ادامه داد: طبق نظر آلبرت انیشتین علم چیزی جز پالایش افکار روزانه نیست. از سوی دیگر تفکر انتقادی فیزیکدان نمی‌تواند به بررسی مفاهیم رشته ویژه‌ای محدود شود. بر همین اساس می‌توانیم با روش‌های فیزیکی به بررسی شاهنامه بپردازیم؛ چراکه در حقیقت سرشت تفکر را بررسی می‌کنیم. این همان استفاده از روش‌های دانش است.

این پژوهش‌گر شاهنامه را گردآوری بزرگی از نهاده‌های گوناگون برشمرد و اظهار داشت: می‌توانیم بگوییم شاهنامه یک دستگاه «ماکروسکوپیک» است که از بخش‌های گوناگون مردم‌شناسی، افسانه‌ها و اسطوره‌ها، حماسه‌ها، جنگ‌ها و لشکرکشی‌ها، جغرافیای سیاسی، آیین‌های دینی، جانو‌شناسی، (تندی)سرعت میانگین کاروان‌ها و کشتیرانی، آتشفشان‌ها و شناسه‌های دیگر همچون شعر و ادبیات تشکیل شده است.

وی به چگونگی بررسی دستگاه‌های «ماکروسکوپیک» پرداخت و تشریح کرد: این امر نیازمند ساماندهی داشته‌های نویی است که بی‌گمان بر شناخت بنیادین قوانین میان آن اجزاء استوار است. بررسی قوانین میان اجزای شاهنامه فردوسی به عنوان یک دستگاه «ماکروسکوپیک» به دو شالوده‌ «مکان» و «زمان» بستگی دارد.

وداد در بررسی عناصر «مکانی» توضیح داد: به عنوان نمونه به بررسی مکان «فم‌الاسد» در داستان پادشاهی کی‌خسرو پرداخته‌ام. «فم‌الاسد» به معنای جای خطرناکی در دریا‌ست. اما باتوجه به بررسی این داستان، کشتیرانی و تندی میانگین کشتیرانی از دوران مصر باستان تا روزگار کریستف کلمب را بررسی کرده‌ام. آن‌گاه با نقطه‌یابی این تندی‌ها و رسم نمودار بهینه آن توانستم مکان «فم‌الاسد» را در شمال دریای سرخ و در جنوب خلیج عقبه بدست آورم.

وی با اشاره به این موضوع که برخی معتقدند این ابیات شاهنامه نشان می‌دهد فردوسی تا چه اندازه از آب و دریا دور بوده که حیوانات دریا را هم نمی‌شناخته است، گفت: پاسخ من به این افراد این است که هنگامی که مکان «فم‌الاسد» را شناسایی می‌کنیم متوجه می‌شویم فردوسی داستان‌ها و افسانه‌های این منطقه را بیان کرده است. به عبارت دیگر فردوسی گزارشی درباره افسانه‌های مربوط به سرزمین‌های شمالی دریای سرخ را در اشعارش ارائه کرده است.

این شاهنامه‌پژوه در بخش دیگر از سخنانش به بررسی عنصر «زمان» پرداخت و توضیح داد: به عنوان نمونه در این بخش نگاهی به کتاب «رازگونه‌های داستان بیژن و منیژه در شاهنامه فردوسی» پرداخته‌ام. در این داستان با به‌کارگیری مفاهیم سرآغاز داستان و اطلاعات بدست آمده توسط ناسا توانستم تاریخ دقیق سرایش این داستان را پیدا کنم.

وی به بیت آغازین این داستان «شبی چون شبه روی شسته به قیر/ نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر» اشاره و تشریح کرد: بهرام سمبل جنگ‌جویی، کیوان نماد نحسی و تیر نگارنده فلک است. اما در این داستان سخن از جنگ و نحسی به میان نیامده و داستان نیز نگاشته شده است. پس فردوسی در این‌جا به سه سیاره‌ای اشاره دارد که در آسمان آن شب دیده نمی‌شدند.

وداد ادامه داد: در ابیات بعدی فردوسی به این موضوع که سه چهارم ماه به رنگ نارنجی و قرمز در آمده و تیره شده اشاره کرده است. در تصاویر ناسا که پیک ماه‌گرفتگی را نشان می‌دهد می‌بینیم که در زمان پیک ماه‌گرفتگی به دلیل غبارهای موجود در اتمسفر رنگ ماه قرمز و نارنجی می‌شود. همچنین فردوسی از «باد سرد» صحبت می کند که نشان می‌دهد این اتفاق در فصل‌های سرد سال رخ داده است.

وی بازه زمانی September تا December را برای این بررسی در نظر گرفته است و درباره اطلاعاتی که از ناسا بدست آمده اظهار داشت: ناسا تصاویر ماه‌گرفتگی 500 سال پیش از میلاد تا 2000 سال پس از میلاد را در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است. من تصاویر ماه‌گرفتگی‌هایی که در سن 19 تا 60 سالگی فردوسی رخ داده است را بررسی کردم. همچنین این نکته مدنظر بود که ماه‌گرفتگی از ساعت 18 تا 5 صبح در توس دیده شود.

این پژوهش‌گر در ادامه توضیح داد: در بررسی تصاویر ماه‌گرفتگی با استفاده از نرم‌افزار کامپیوتری دو شب را پیدا کردم که این سه سیاره دیده نمی‌شدند. در نهایت متوجه شدم ساعت 19 و 27 دقیقه روز پنج‌شنبه(16 مهر 351 خورشیدی) مطابق با (14 ذی‌حجه 361 هجری قمری) ماه‌گرفتگی نیم‌سایه و پس از گذشت یک ساعت در 20 و 27 دقیقه ماه‌گرفتگی ناقص به آرامی آغاز شده است. این همان تاریخی است که فردوسی سرایش داستان «بیژن و منیژه» را آغاز کرد.

وی در پایان افزود: این بررسی‌ها ما را با ضرورت به‌کارگیری روش‌های نوین شاهنامه‌پژوهی برای درک هرچه بیشتر و بهتر این شاهکار شگرف آشنا می‌کند.

در ادامه موحد‌فرد به طرح پرسشی درباره زادروز فردوسی و این‌که آیا زمان دقیق تولد فردوسی با روش‌های فیزیکی مشخص شده است پرداخت.

وداد در پاسخ به این پرسش تشریح کرد: در بررسی‌هایم یک بازه دو ماهه را برای تاریخ تولد فردوسی بدست آوردم. اما به تاریخ دقیقی که بتوانم آن‌‌را براساس دلایل و شواهد موجود ثابت ‌کنم نرسیدم اما در نهایت با اصرار میرجلال‌الدین کزازی برای اعلام یک تاریخ دقیق بر اساس شواهد معتبرتر تاریخی را اعلام کردم.

وی درباره این تاریخ گفت: 9 روز پیش از آغاز سال 329 هجری قمری تاریخی بود که برای تولد فردوسی در نظر گرفتم. البته روی این تاریخ اصراری ندارم. اما بر روی بازه زمانی دو ماهه‌ای که بدست آورده‌ام اصرار دارم. این بازه دو ماهه از نیمه‌های شهریور 319 خورشیدی تا نیمه آبان است.

این شاهنامه‌پژوه در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر این‌که هدف از استفاده دانش ریاضی و فیزیک در ادبیات چیست اظهار داشت: اگرچه شاهنامه فردوسی سند هویت ما ایرانیان است، اما برای من یک نمونه آزمایش و نه هدف بود. این مسئله که عطار معتقد است فردوسی شاهنامه را در 25 سال سرود و برخی دیگر می‌گویند طی 30 و یا 35 سال، برای من سوال بود و تنها می‌خواستم با استفاده از روش‌های فیزیک پاسخ حقیقی را درباره زمان‌ها و مکان‌های شاهنامه پیدا کنم.

نشست «شناسایی مکان‌های جهان شاهنامه با به‌کارگیری روش‌های دانش فیزیک» یک‌شنبه(5 دی) از ساعت 17 تا 19 در سرای اهل قلم واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره 2 برگزار ‌شد.