پیش از انقلاب یکی، دو اثر از او به زبان فارسی ترجمه شد و اخیرا در ایران به ژنه و آثارش توجه بیشتری شده و آثار دیگری از او ترجمه شده است. تالیفات او شهرت جهانی دارد و به زبان‌های مختلفی ترجمه شده است؛ نمایش‌نامه‌هایش نیز که بیشتر به سبک ابزورد است در کشورهای گوناگون روی صحنه رفته است؛ از جمله در ایران نمایشنامه «کلفت‌ها» چندباری اجرا شده است.
به تازگی مجموعه مقالات و برخی نامه‌هایی که ژنه به کارگردانانی نوشته که آثارش را اجرا کرده‌اند، به دست مهتاب بلوکی با عنوان «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه، مجموعه مقالات، نامه‌ها و گفت‌وگو‌ها» جمع‌آوری و منتشر شده است.
صحنه‌ای از تاتر «کلفت‌ها»
مهتاب بلوکی نویسنده و مترجم، دکترای خود را در رشته ادبیات و تمدن فرانسه از دانشگاه سوربن اخذ کرده و پس از بازگشت از فرانسه در دانشگاه شهید بهشتی مشغول به تدریس شده است. او چندین اثر از ژنه را به فارسی ترجمه کرده و همچنین رساله دکترای او پژوهشی در زمینه آثار ژنه به زبان فرانسوی بود که در قالب کتابی به نام «ژان ژنه و معماری در خلا» به فارسی ترجمه شده است.
مهتاب بلوکی در گفت‌وگو با ایبنا درباره چگونگی انتخاب کتاب «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه، مجموعه مقالات، نامه‌ها و گفت‌وگو‌ها» بیان کرد: «این کتاب درواقع با کتاب قبلی که آن نیز مقالاتی درباره «زیبایی شناسی هنر» ژان ژنه است و نشر ققنوس آن را چاپ کرد مجموعه‌ای را با هم تشکیل می‌دانند، اما به علت این که انتشارات بیدگل به صورت تخصصی در حوزه نمایش کار می‌کند بنابراین آن چه که مربوط به نمایش، اجرا و حواشی نمایش بود را در کتابی جداگانه و به صورت مجزا در اختیار انتشارات بیدگل قرار داده تا آن را چاپ کنند و در دسترس کسانی که بیشتر در کار نمایش، اجرا و تمام حواشی نمایش هستند قرار گیرد.»
پیتر بروک از کارگردانانی که نمایشنامه کلفت‌ها را با موفقیت روی صحنه برد
او درباره کتاب «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه» گفت: «این کتاب درواقع گزیده‌ای از یک مقاله بسیار مهم به اسم «واژه غریب» است که ژنه در این مقاله در کل به مبحث شهرسازی می‌پردازد؛ شاید این مقاله مستقیم مربوط به نمایش نباشد اما به علت این که ژنه در آن از ساخت تماشاخانه‌هایی صحبت کرده است و اینکه باید تماشاخانه را در مرکز شهر و وسط آرامگاه‌ها ساخت این مقاله در این مجموعه گنجانده شده است.»
در قسمتی از کتاب که مربوط به مقاله «واژه غریب...» ژان ژنه می‌شود می‌خوانیم:
«در شهرهای کنونی، تنها مکانی که می‌توان در آن یک تماشاخانه ساخت، قبرستان است. این انتخاب به همان اندازه برای تماشاخانه مفید خواهد بود که برای قبرستان. مهندس معمارِ تماشاخانه تحمل بناهای احمقانه‌ای که خانواده‌ها مردگانشان را در آن دفن می‌کنند نخواهند داشت.» (صفحه 22)
نویسنده کتاب «ژان ژنه و معماری خلا» همچنین بیان کرد: «مقالات بعدی کتاب «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه» تمام توصیه‌هایی است که ژنه به کارگردان‌هایی که مورد تایید خودش بودند می‌کند؛ یعنی کارگردان‌هایی که برای روی صحنه بردن نمایش‌هایش به آنها اعتماد داشت. ژنه این توصیه‌ها را که توصیه‌های دقیقی هستند انجام می‌دهد، پیشنهاد‌هایی از قبیل این که چگونه نمایشنامه «بالکن» و نمایشنامه «کلفت‌ها» را اجرا کنید!
وی در ادامه افزود: «درواقع ژنه به همه مسائل درباره بازی روی صحنه، نورپردازی، لحن صدای بازیگران، لباس، دکور و هر آنچه که مربوط به اجرای نمایشنامه است می‌پردازد؛ در حال حاضر این‌ها می‌تواند برای آن‌هایی که دست‌اندرکاران اجرای نمایش هستند مفید باشد و ایده‌هایی به آنها بدهد؛ خصوصا از آن جهت که ژان ژنه از نمایشنامه‌نویسان تئاتر نو فرانسه بود اما در واقع هیچ وقت به طور مشخص در کوران تئاتر نو هم قرار نگرفت. فرض بفرمایید می‌توان برای اوژن یونسکو و ساموئل بکت یکسری ویژگی‌هایی را پیدا کرد که در هر دو مشترک باشد در حالی که این ویژگی‌ها را ژان ژنه نیز در خود دارا بود و هم ویژگی‌های دیگری نیز داشت که در واقع تاثیرات خیلی زیادی از شیوه‌های اجرایی آسیای شرق دور، چین و اجراهای آیینی برای فرهنگ‌های قدیمی‌تر بود.»
این مترجم همچنین مطرح کرد: «بنابراین تمام توصیه‌های ژنه برای اجرا روی صحنه می‌تواند به افرادی که می‌خواهند آثار او را روی صحنه ببرند کمک کند. ممکن است عده‌ای بگویند شیوه‌های اجرا در تئاتر نو فرانسه را خیلی‌ها می‌دانند و حال و هوای نمایشنامه‌های بکت و یونسکو را درک کرده‌اند و آثار آنها از سال‌ها پیش روی صحنه رفته است؛ اما ژنه هم در زمره نویسندگان تئاتر نو قرار می‌گیرد و هم این که تمام این تاثیرات دیگر را در خود دارد.»
صحنه‌ای از تئاتر «بالکن»
مهتاب بلوکی در پایان گفت: «این کتاب همچنین شامل چند مصاحبه کوتاه است با خانم و آقای آکار که طراح صحنه و لباس برخی از نمایش‌های مهم ژنه مانند «پاراوان‌ها» بودند و تمام خاطراتی که از ژنه و هنرپیشه‌هایی که با آنها کارکردند را جای داده‌ایم. یکی دو تا مصاحبه دیگر به این شکل نیز قرار دارد. همچنین در کتاب نامه‌هایی که ژنه به برنارد فرچمن نوشته نیز آمده است که به نظر من از این جهت جالب است، زیرا نشان می‌دهد یک نویسنده تا چه حد می‌تواند در کنار دغدغه‌های زیباشناسی، دغدغه‌های مالی هم داشته باشد.»
این کتاب پیچیدگی و اغراق را از ویژگی‌های آثار ژنه می‌داند و بازنمایی ناواقعیت در آثار او را بسیار مشهود می‌بیند. همان‌طور که در مقدمه کتاب در رابطه با نوع اجرای نمایشنامه «سیاهان» آمده است:
«همه هنرپیشه‌ها باید حتما سیاهپوست باشند. اگر تصادفا یک شب تمام تماشاچیان سیاهپوست بودند باید حتما یک عروسک سفیدپوست در میان جمعیت نشانده شود. نور صحنه و نور سالن هردو باید همزمان روشن شوند و باید نوری سفید و بسیار قوی باشد.» (صفحه 12)
آندره آکار صراح صحنه و لباس مورد پسند ژنه
در بخشی از کتاب نیز شاهد خلاصه‌ای تحلیل گونه از 5 نمایشنامه ژنه یعنی «بالکن»، «سیاهان»، «کلفت‌ها»، «مراقبت ویژه» و «پاراوان‌ها» هستیم. نثر کتاب «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه، مجموعه مقالات، نامه‌ها و گفت‌وکو‌ها»، همانند سایر آثار ژنه کمی دشوار و پیچیده است و علاوه بر جنبه تئوریک به جنبه اجرای تئاتر نیز پرداخته شده،
همچنین جنبه اقتصادی و فرهنگی در نامه‌های ژنه منعکس است.
گفتنی است کتاب «زیبایی‌شناسی نمایشی ژان ژنه، مجموعه مقالات، نامه‌ها و گفت‌وگو‌ها»، گزینش و ترجمه مهتاب بلوکی، در 1000 نسخه، 124 صفحه و با قیمت 17500تومان از سوی نشربیدگل منتشر شده است.
نظر شما