در یادداشتی که بر کتاب «فیلمنامهنویسی برای پر مشغله‌ها» نوشتید و در ابتدای اثر آمده سوالاتی را مطرح کرده و پاسخ آن را داده‌اید؛ من نیز می‌خواهم گفت‌وگو را با همان سوال آغاز کنم، اینکه چرا با وجود کتاب‌های گوناگونی که درباره چگونگی نوشتن فیلمنامه نوشته و منتشر شده بازهم سراغ ترجمه کتابی در این حوزه رفته‌اید؟
فیلمنامه نویسی را چه هنری مستقل بدانیم یا صرفا آن را زیرمجموعه‌ای از سینما تلقی کنیم مانند دیگر هنرها از سبک‌ها، روش‌ها و تکنیک‌های مختلفی برخوردار است. و بالطبع شیوه‌های آموزشی این‌ها هم متفاوت است. به همین دلیل است که هر ساله تعداد زیادی کتاب فیلمنامهنویسی نوشته می‌شود و تعداد معدودی از آن‌ها هم به زبان فارسی ترجمه می‌شود. زیرا همواره موارد جدید یا روش‌ها و تکنیک‌های جدید وجود دارد. البته که کتاب‌هایی با رویکردهای تکراری هم نوشته می‌شود که معمولا موفق نیستند. این کتاب به نظر من در چند حیطه موارد جدیدی را پیشنهاد می‌دهد که کتاب‌های دیگری که در این حوزه ترجمه شده فاقد آن هستند. یکی از این حیطه‌ها زمان نوشتن فیلمنامه است. تا جایی که من دیده‌ام هیچ‌کدام از کتاب‌های آموزش فیلمنامهنویسی برنامه‌ریزی زمانی برای نوشتن فیلمنامه در اختیار شما نمی‌‌گذارد و این کتاب این کار را به شکلی موثر انجام می‌دهد.
حیطه دیگر، شکل تدریس نویسنده است که با لحن خاص خود و پرسش‌هایی که طرح می‌کند حالتی کارگاه‌گونه به کتاب می‌دهد. انگار خواننده واقعا در کارگاه فیلمنامهنویسی شرکت کرده باشد. این مورد به‌ویژه برای نوآموزان بسیار مفید است هرچند که برای حرفه‌ای‌ها هم می‌تواند جالب باشد. در مجموع این کتاب فقط آموزش فیلمنامهنویسی نیست بلکه نوعی کتاب راهنما برای نوشتن هر فیلمنامه خاص است که نویسنده ـ چه تازه‌کار باشد و چه حرفه‌ای ـ می‌تواند برای نوشتن هر پروژه جاهای خالی پرسش‌ها را پر کند و ببیند که ساختار کلی فیلم‌نامه‌اش حاضر است.
پیلار آلساندرا
به نظر شما چرا در کشور ما با وجود این که تعداد زیادی کتاب در زمینه آموزش فیلمنامهنویسی نوشته و ترجمه می‌شود باز هم یک خلا بزرگی در این حوزه حس می‌شود و همچنان کم و کاستی‌هایی در آن دیده می‌شود و فیلمنامهها تا این اندازه ضعیف هستند؟
این موضوع که شما مطرح می‌کنید ـ یعنی ضعف فیلمنامهها ـ کاملا بحث دیگری است و مسئله‌ای نیست که با ترجمه چند کتاب فیلمنامهنویسی حل شود. البته که شیوه‌ها و ابزارهای آموزش نقش مهمی دارند اما به نظر من علت اصلی ضعف فیلمنامه را در جای دیگری باید جست‌وجو کرد.
مثلا در کجا؟
ببینید، اگر ضعف فیلمنامه را ناشی از ضعف آموزش فیلمنامهنویسی بدانیم نتیجه منطقی‌اش این می‌شود که نباید فیلمنامهنویس خوب چندانی داشته باشیم. ولی به نظرم این‌طور نیست. ما فیلم‌نامه‌نامه‌نویس‌های خوبی داریم، چه آن‌هایی که می‌شناسیم و چه خیلی‌ها که نمی‌شناسیم. موضوع این است که فیلمنامه بخشی از یک نظام تولیدی است که از‌قضا بسیار هم معیوب است. اما نتیجه همه عیب و نقص‌های این نظام تولید آخر سر در مواردی خودش را نشان می‌دهد که بیشتر پیش چشم هستند، مثل فیلمنامه و کارگردانی یا مثلا بازیگری. به عنوان نمونه وقتی حرف از ممیزی می‌شود کسی نمی‌گوید که ممیزی نابه‌جا فارغ از ضربه‌هایی که به فیلمنامه می‌زند چقدر می‌تواند یک فیلمنامهنویس را دلسرد و در پروژه‌های بعدی‌اش دچار خودسانسوری بکند. یا مثلا پایین بودن دستمزد فیلمنامهنویس در قیاس با بودجه کل پروژه را در نظر بگیرید خوب این نشان می‌دهد که نویسنده چه جایگاهی در فرایند تولید دارد. آیا این نظام تولید زحمت تربیت کردن یا پیدا کردن آدم‌هایی که دانش این کار را دارند به خود می‌دهد؟ خلاصه‌اش کنیم موضوع این است که این نظام تولیدی علی‌رغم شعارهایی که در این مورد سر می‌دهد اهمیت چندانی برای فیلمنامه قائل نیست. پس عجیب نیست که با ضعف فیلمنامهها مواجه باشیم. البته ضعف آموزش فیلمنامهنویسی هم در این میان دخیل است اما دلیل اصلی ضعف فیلمنامهها این نیست.
یکی از موضوعاتی که همیشه مطرح است بحث اقتباس در نوشتن فیلمنامه و نمایشنامه است. از دید شما اقتباس از ادبیات کهن و معاصر ما نمی‌‌تواند به سینما و فیلمنامههای ما غنا ببخشد؟ آیا جای خالی مباحثی چون اقتباس در میان کتاب‌های آموزشی برای نگارش فیلمنامه خالی نیست؟
البته کتاب‌هایی در این زمینه داریم ولی نه به تعداد زیاد. اقتباس نه فقط به لحاظ فنی بلکه از حیث فرهنگی هم موضوع مناقشه‌‌برانگیزی است که جای بحث آن اینجا نیست. ولی اگر بخواهم به سوال شما بپردازم باید بگویم که اقتباس از متون ادبی کهن یا معاصر ـ فارغ از نتیجه هر پروژه خاص ـ می‌تواند در مجموع هم برای سینما و هم ادبیات ما مفید باشد. که این کار دغدغه من هم هست.
به نظر شما کتاب «فیلمنامهنویسی برای پرمشغله‌ها» می‌تواند هم برای افراد مبتدی و هم افراد حرفه‌ای مناسب باشد؟ یعنی اطلاعات پایه‌ای تا تکمیلی را در اختیار افرادی قرار می‌دهد که تازه شروع به نوشتن کردند و همینطور موارد تازه‌ای برای اشخاص حرفه‌ای در این زمینه ارائه می‌دهد؟
همینطور است! در باب حرفه‌ای‌ها من اظهار نظر دوستان فیلم‌نامه‌نویسم را شاهد می‌آورم که (گذشته از تعارفات) گفتند که کتاب خیلی به دردشان خورده است. اما برای مبتدی‌ها باید بگویم که هرکسی که در روز چند فرصت ۱۰دقیقه‌ای داشته باشد و حوصله و توان ذهنی پاسخ دادن به سوالات نویسنده را داشته باشد می‌تواند با روش این کتاب فیلمنامه بنویسد. راستش همانطور که در یادداشت ابتدای کتاب نوشتم برای من این مورد جذاب‌ترین مسئله کتاب است. یکی از دوستانم که فیلمنامهنویس هم نیست گفت من می‌خواهم درباره نقص شخصیت خودم فیلمنامه بنویسم. می‌دانید این که فیلمنامه نوشتن از حیطه یک تعداد آدم مثلا «خاص» خارج بشود و آدم‌های به‌قول معروف «عادی» هم بتوانند درباره زندگی و نگاه خودشان فیلمنامه بنویسند ـ به‌شرط آنکه فیلمنامههای خوبی بنویسند ـ خیلی خیلی برای من جذاب است.
آیا پیلار آلساندرا در این کتاب یک الگوی کلی ارائه می‌دهد تا مخاطب در قالب آن الگو شروع به نگارش کند؟
هم بله و هم نه. آلساندرا یک ساختار کلی چهار پرده‌ای برای فیلمنامه در نظر می‌گیرد و نقاط مشخصی هم در این ساختار مطرح می‌کند که باید رویدادهای مهمی در آن نقاط اتفاق بیفتد، این یعنی بله. اما در عین حال همانطور که خودش می‌گوید هر نویسنده‌ای آزاد است آن‌طور که خودش می‌‌خواهد این ساختار را به‌هم بریزد و نگاه و لحن شخصی خودش را پیدا کند.
همانطور که روی جلد «فیلمنامهنویسی برای پر مشغله‌ها» آمده‌است نویسنده سعی در آموزش نگارش فیلمنامه در فرصت‌های 10 دقیقه‌ای دارد؛ پرداختن به یک فیلمنامه در این زمان کم در طول یک روز سطح کیفی کار را پایین نمی‌آورد؟
نشست‌های ۱۰ دقیقه‌ای برای کسانی طراحی شده که فرصت کافی در اختیار ندارند اما در هر نشست می‌توانند یک قدم در راه نوشتن فیلنامه‌شان به پیش بروند. بدیهی است که هرچه تعداد این نشست‌ها در روز یا هفته یا ماه یا سال بیشتر باشد می‌شود انتظار نتیجه بهتری داشت.
توصیه‌ام به عزیران مبتدی این است که اول یک‌بار کتاب را از اول تا به آخر بخوانند و در خوانش دوم شروع به کار کردن روی طرح خود کنند. و به دوستان فیلم‌نامه‌نویسم هم پیشنهاد می‌کنم که برای نوشتن هر پروژه سری به این کتاب بزنند معتقدم در منسجم‌تر شدن کارشان کمک خواهد کرد.
انتشارات بیدگل کتاب «فیلمنامهنویسی برای پرمشغله‌ها: فیلمنامه‌ات را در وقت‌های استراحت 10 دقیقه‌ای بنویس» اثر پیلار آلساندرا، با ترجمه نریمان افشاری را در 332 صفحه، 1000 نسخه و با قیمت 58000 تومان منتشر کرده است.
نظر شما