به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) هنوز درباره برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، به‌صورت فیزیکی یا مجازی بحث است، اما نمایشگاه کتاب فرانکفورت،‌ که مهم‌ترین نمایشگاه کتاب در جهان است، اعلام کرده با وجود بحران کرونا، طبق برنامه‌های قبلی از ۲۳ تا ۲۷ مهر در شهر فرانکفورت آلمان برگزار می‌شود.
به گزارش ایرنا، یورگن بوس، مدیر نمایشگاه کتاب فرانکفورت ضمن اعلام این خبر بیان کرد: اگرچه هنوز نمی‌توان گفت که هفتادودومین نمایشگاه کتاب فرانکفورت دقیقاً به چه شکلی برگزار خواهد شد، اما حفظ سلامت غرفه‌داران، بازدیدکنندگان و عموم مردم اولویت اصلی برگزارکنندگان است.
تصمیم برگزارکنندگان نمایشگاه فرانکفورت موافقان و مخالفان خود را دارد. پیتر کاکس، مدیر آژانس ادبی Redhammer Management در این‌باره گفت: ممکن است این ناقوس مرگ نمایشگاه فیزیکی کتاب باشد. باعث تأسف است، اما سال‌هاست که واقعاً لزومی برای برگزاری حضوری نمایشگاه نبوده است. جانی گلر، نماینده ادبی و مدیر آژانس Curtis Brown معتقد است نمایشگاه‌های کتاب لندن و فرانکفورت باید در مواجهه با این بحران خلاقانه‌تر عمل می‌کردند و برای اثبات مفید بودن خود به‌جای حفظ تماس فیزیکی، راه‌های هوشمندانه‌تری پیدا می‌کردند.
مسئولان نمایشگاه فرانکفورت به دلیل درآمد بالا سعی در برگزاری دارند
تأثیر برگزاری نمایشگاه کتاب بر صنعت نشر بر کسی پوشیده نیست، تا جایی که تعطیلی آن به‌عنوان ضربه‌ای به این صنعت در نظر گرفته می‌شود. مجید جعفری‌اقدم، مدیر آژانس ادبی و ترجمه پل، با اشاره به اینکه نمایشگاه‌های کتابی که در نیمه نخست سال برگزار می‌شدند، کنسل یا به‌صورت مجازی برگزار شدند، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: احتمال برگزاری نمایشگاه‌های نیمه دوم سال، مانند فرانکفورت وجود دارد. البته برگزاری آنها هنوز قطعی نیست و مسئول نمایشگاه فرانکفورت گفته که در حال بررسی این موضوع است.
پیش از این، نمایشگاه‌های کتاب ابوظبی و بلونیا به‌صورت مجازی برگزار شدند. جعفری‌اقدم درباره نحوه برگزاری این نمایشگاه‌ها توضیح داد: فقط بخش کپی‌رایت این نمایشگاه‌ها و نه بخش خرید و فروش کتاب، به‌صورت مجازی برگزار شد. نمایشگاه کتاب فرانکفورت درآمد بالایی دارد و مسئولان آن تلاش می‌کنند تا جایی که ممکن است این نمایشگاه را برگزار کنند؛ مگر اینکه پروتکل‌های بهداشتی مانع آن شوند. اگر مسئولان بتوانند بخش بهداشتی را توجیه کنند، نمایشگاه فرانکفورت برگزار خواهد شد.
نمایشگاه فرانکفورت دو بخش دارد؛ در یک بخش ناشران آلمانی فروش فیزیکی کتاب دارند و بخش‌ بین‌الملل که برای تبادل حق کپی‌رایت است. دو روز پایانی نمایشگاه کتاب، در بخش بین‌الملل هم کتاب فروخته می‌شود. مدیر آژانس ادبی پل درباره اینکه آیا جمعیت شرکت‌کنندگان در نمایشگاه فرانکفورت برای اجرای پروتکل‌های بهداشتی قابل کنترل هستند، بیان کرد: شاید امسال نمایشگاه کتاب فرانکفورت، خلوت‌تر از دوره‌های قبل برگزار شود. یا برای برگزاری، اقدامات بهداشتی انجام شود، شاید همه کشورها را قبول نکنند و شرایطی بگذارند تا بتوانند موضوع را کنترل کنند.
حجم مبادلات کپی‌رایت کمتر شده است
آژانس‌های ادبی بیشتر فعالیت‌های خود را برای تبادل رایت به‌صورت مجازی انجام می‌دهند، اگرچه نمایشگاه‌های کتاب، مکانی برای مذاکرات رودررو است. جعفری‌اقدم با بیان اینکه همه آژانس‌های ادبی و ناشرانی که در حوزه کپی‌رایت فعال هستند، بعد از شیوع کرونا با مشکلاتی مواجه و از آن متأثر شده‌اند، گفت: به این دلیل که عمده فعالیت ما در حوزه تبادل رایت است و با کتاب به‌صورت فیزیکی کمتر ارتباط داریم، تأثیر کمتری نسبت به ناشرانی که عمده توجه آنها روی فیزیک کتاب است،‌ دیده‌ایم.
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، این صفت را به یدک می‌کشد
برگزاری مجازی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران یکی از گزینه‌های پیش رو برای مسئولان موسسه نمایشگاه‌ها است. مدیر آژانس ادبی پل درباره امکان انجام مبادلات کپی‌رایت کتاب در این نمایشگاه توضیح داد: نمایشگاه کتاب تهران، صفت بین‌المللی را یدک می‌کشد ولی بین‌المللی نیست. برای اینکه یک نمایشگاه بین‌المللی باشد، باید تبادل رایت داشته باشد، اما در نمایشگاه کتاب تهران چنین مسئله‌ای مطرح نیست. برگزاری بخش رایت نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی منطقی نخواهد بود، زیرا ایران عضو کنوانسیون برن نیست. اگر بخواهد نمایشگاهی مجازی برگزار کند، باید قسمت فروشگاهی‌اش را مجازی کند و برای همین نیاز به زیرساخت قوی دارد که بعید می‌دانم بتوانند این کار را کنند.
او در شرح دلایل غیرممکن بودن برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به‌صورت مجازی، افزود: ناشران ما و افرادی که بخواهند کتاب بخرند، به ساز و کار فضای مجازی آشنا نیستند. بسیاری از ناشران قدیمی پلتفرم‌هایی ایجاد کرده‌اند و کتاب‌هایشان را در فضای مجازی به فروش می‌رسانند برخی موفق‌اند و برخی موفق نیستند؛ اما نمایشگاه کتاب بیشتر سنتی است و بعید می‌دانم برگزاری آن به‌صورت مجازی نتیجه‌بخش باشد. با توجه به مشکلاتی که ناشران برای برگزار نشدن نمایشگاه کتاب دارند باید فکری شود و بخشی از طریق فضای مجازی و بخشی از طریق حمایت‌های دولت، به ناشران کمک شود وگرنه این بازار نحیف و ظریف، ضعیف‌تر از این خواهد شد.
تعداد بازدیدکنندگان نمایشگاه تهران بسیار بیشتر از نمایشگاه فرانکفورت است
ایران هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته است، برای همین برخی از آژانس‌های ادبی و ناشران به‌صورت خودخواسته از حق مؤلف حمایت و برای تبادل حق‌رایت تلاش می‌کنند. انتشارات هزاره ققنوس یکی از ناشرانی است که در نمایشگاه کتاب تهران در بخش «رایت سنتر» میزی برای این فعالیت دارد.
رضا حاجی‌آبادی، مدیر انتشارات هزاره ققنوس با بیان اینکه فرم شرکت در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را پر کرده است، به خبرنگار ایرناپلاس گفت: فرم را پر کردم و برای نمایشگاه کتاب فرانکفورت فرستادم. این درخواست فلوشیپ است، بررسی می‌شود و پاسخش به ما خواهد رسید. زمان این نمایشگاه چیزی حدود پنج ماه دیگر است. شاید تا آن زمان اوضاع بهتر از امروز باشد.
بر اساس اطلاعاتی که سایت نمایشگاه فرانکفورت ارائه داده است، در سال ۲۰۱۹ تعداد بازدیدکنندگان از این نمایشگاه ۳۰۲ هزار و ۲۶۷ نفر بود که نسبت به سال گذشته با تعداد ۲۸۵ هزار و ۲۴ نفر، افزایش چشمگیری داشت. این در حالی است که سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی به پایان رسید که آمارهای منتشر شده از سوی دستگاه‌های خدمت‌رسان از قبیل مترو، اتوبوسرانی، و سایر دستگاه‌ها و همچنین اعلام مسئولان نمایشگاه، بازدید مردم از نمایشگاه سی و دوم با رشد ۱۰درصدی نسبت به دوره قبل، بیش از پنج و نیم میلیون نفر تخمین زده شده است.
به گفته حاجی‌آبادی شاید با در نظر گرفتن تعداد مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه فرانکفورت، پروتکل‌های بهداشتی در این نمایشگاه قابل اجرا باشد.
اگر شرایط مناسب نباشد، به نمایشگاه فرانکفورت نمی‌روم
روند کنترل بیماری کرونا در کشورهای مختلف، متفاوت است. البته هنوز مشخص نیست که آیا این بیماری بعد از کنترل و بازگشایی قرنطینه‌ها شیوع مجدد خواهد داشت یا نه. حاجی‌آبادی با اینکه در فلوشیپ نمایشگاه کتاب ترکیه انتخاب شده بود، با در نظر گرفتن شرایط بهداشتی، خود تصمیم بر حضور نداشتن در نمایشگاه ترکیه گرفت. او توضیح داد: اسفند جزو سه نفری بودم که از ایران برای فلوشیپ ترکیه انتخاب شدند. به دلیل شیوع کرونا در ایران، قبل از اینکه ترکیه اعلام کند، تصمیم گرفتم که در این نمایشگاه شرکت نکنم. حتی قرارهایی برای تبادل رایت تنظیم کرده بودم. از جمله با یک ناشر یونانی برای یک کتاب صحبت کرده بودیم، که او در این روزها در سامانه گرنت ایران ثبت‌نام کرده است. همچنین قرارهایی برای تبادل رایت با یک شاعر برزیلی، سه کتاب از ترکیه و یک رمان خیلی خوب از چین تنظیم کردیم که کتاب چینی را به فارسی ترجمه و چاپ کردیم.
حاجی‌آبادی با اشاره به اینکه اگر شرایط کنترل بیماری در ایران مناسب نباشد، حتی در صورت دعوت مسئولان نمایشگاه فرانکفورت به این نمایشگاه نخواهد رفت، ادامه داد: اگر در مهرماه امکان انتقال ویروس کرونا زیاد باشد، خودم رعایت می‌کنم و به نمایشگاه کتاب فرانکفورت نمی‌روم حتی اگر آنها از من دعوت کنند.
تبادل حق رایت و نشر به هم مرتبط هستند
مدیر انتشارات هزاره ققنوس درباره تأثیر شیوع بیماری کرونا بر فعالیت‌های این نشر توضیح داد: شاید در بحث تبادل رایت بتوان گفت تأثیر شیوع بیماری کرونا کمتر بود، اما در نشر فیزیکی، شاهد آسیب زیادی بودیم. باید توجه داشت تبادل حق رایت و نشر به هم مرتبط هستند. باید بتوانم کتاب ناشر چینی را در ایران بفروشم، اگر نتوانم بفروشم، رایت کتاب را نمی‌خرم. از طرفی، اگر بتوانم رایت کتابی را بفروشم، بعد از مدتی، به دلیل اینکه کتاب تازه‌ای چاپ نکرده‌ام، چیزی برای فروش نخواهم داشت. خیلی از همکاران، نصف کارمندان خود را به خانه فرستادند تا بعد از این اگر توانستند برای فروش اقدام کنند. ناشران در وضعیت سختی قرار گرفته‌اند.
به گفته این ناشر، نمایشگاه کتاب هر سال ۲۰ درصد از هزینه‌های نشر هزاره ققنوس را پوشش می‌داد، او در این‌باره گفت: نمایشگاه کتاب برگزار نشده است، اما هزینه‌های بیمه، اجاره، آب، برق و ... باید پرداخت شود.
حاجی‌آبادی برای بهبود وضعیت ناشران در دوران رکود پیشنهادهایی هم دارد: وزارت فرهنگ و ارشاد هزینه نمایشگاه را بین دو هزار ناشری که در دوره پیشین نمایشگاه کتاب شرکت کردند، تقسیم کند. به هر ناشر حدود ۱۰ میلیون تومان می‌رسد، شاید اقدام خوبی باشد، اما بعید می‌دانم که چنین اقدامی انجام شود. همچنین برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بهترین فرصت است تا مردم را با کتاب و کتاب‌خوانی در دوران قرنطینه آشنا کند تا بعد از آن مردم بیشتر کتاب بخوانند.