«پنجاه سال بعد، سووشون» کتابی انتقادی است که واقعگرایی رمان سووشون را به پرسش میکشد.
در وهله اول چنین تطبیقی عجیب و غیرضروری به نظر میرسد، اما، همانطور که نویسنده در این نقد نشان داده است، از آنجایی که هم سیمین دانشور و هم بسیاری از منتقدان ادبی دست به اینهمانی شخصیتهای رمان با اشخاص حقیقی دست زدهاند و نیز بارها گفته شده است رمان سووشون راوی تاریخ ایالت فارس در دهه بیست شمسی است، نویسنده مقایسه اسناد و متون تاریخی و بررسی کارنامۀ اشخاصی که با آنها اینهمانی صورت گرفته است را ضروری میداند.
به تعبیر افراد اثرگذاری همچون جمال میرصادقی، فرزانه میلانی، حسین سناپور و شمار زیادی از نویسندگان و منتقدان ادبی رمان سووشون تصویر جامعۀ ایران و بهخصوص ایالت فارس را در دهۀ بیست شمسی ترسیم میکند. حسن عابدینی سووشون را «مژثرترین گزارش ادبی از سالهای آغازین دهۀ بیست» میداند و به زعم محمد کشاورز «رمان سووشون بر بستر وقایع سیاسی و اجتماعی شکل گرفته است و بخشی از تاریخ یک شهر و مردمان آن در برهۀ حساس تاریخی» در آن نوشته شده است.
کتاب «پنجاه سال بعد، سووشون» با بررسی اسناد و مدارک تاریخی، بهخصوص تاریخهای محلی مربوط به روایاتی که در رمان سووشون به آنها اشاره شده است نشان میدهد این رمان لغزشها و تناقضهای اساسی دربارۀ اشخاص حقیقی و گروههای سیاسی و وقایع تاریخی دارد، دانشور طرفهای جنگ در نبرد سمیرم را برعکس تشخیص داده است و خردهروایتهای غیرواقعگرا در رمان فراوان است. این اولین باری نیست که چنین نقدی به رمان سووشون میشود. هوشنگ گلشیری در دهۀ هفتاد در «جدال نقش با نقاش» به عدم تشخیص طرفهای نبرد سمیرم در رمان سووشون اشاره کرد. کاوه بیات مورخ در کتاب «نبرد سمیرم» روایت سووشون از این نبرد را غیرواقعگرا و داستانپردازی میداند. اما کتاب «پنجاه سال بعد، سووشون» علاوه بر نبرد سمیرم موارد دیگری نیز طرح میکند و با مصادیق بیشتری ویژگی واقعگرایی یا راوی واقعیتبودنِ رمان سووشون را رد میکند.
«پنجاه سال بعد، سووشون» نوشتۀ شیرین کریمی است. او در رشته جامعهشناسی در دانشگاه تهران تحصیل کرده است، مترجم و پژوهشگر سیاسیاجتماعی است و اهل شیراز. او مقالهنویس و مترجم همکار با گروه نقد اقتصاد سیاسی است. کتاب «جوانی در سیاست فقط یک کلمه است» نوشته حمیدرضا جلائیپور و شیرین کریمی در سال 1396 از سوی نشر کویر منتشر شد که نویسندگان در آن به بررسی مفهوم «جوانی» در میدان سیاست ایران پس از انقلاب مشروطه میپردازند. کتاب جدید شیرین کریمی «پنجاه سال بعد، سووشون» در حوزه جامعهشناسی ادبیات و تاریخ سیاسی جای میگیرد.
به باور شیرین کریمی رمان سووشون علاوه بر تناقض در روایت نبرد سمیرم، آدرسها و نشانههای سرراست از اشخاص حقیقی و شناختهشده میدهد، اشخاصی که یافتن اطلاعات دربارۀ آنها اصلا دشوار نیست ولی روایتهایی ناراست و غیرواقعی و تخیّلی دربارۀ آنها مینگارد. او نشان میدهد دو شخصیت ملکرستم و ملکسهراب و شخصیتهای وابسته به این دو، از اشخاص حقیقی، فرزندان صولتالدوله قشقایی، ناصرخان و خسروخان اقتباس شده است و روایت رمان سووشون محدود به دهۀ بیست نمیشود، چراکه نویسنده وقایع مربوط به دهههای سی و چهل را هم وارد رمان میکند و همچنین سرنوشت ملکسهراب اقتباسی ناروا از سرنوشت بهمن بهادری قشقایی است و چنین نشانههای سرراست و چنان روایتهای ناراستی در رمان سووشون ویژگی واقعگراییِ این اثر را بهکلی منتفی میکند. کریمی نویسندۀ رمان سووشون را به چیزی متهم نمیکند و در سراسر کتاب با احترام از سیمین دانشور یاد میکند و ثبت روایتهای غیرواقعی در رمان سووشون را «ناآگاهانه» میداند چراکه اسناد و مدارک مربوط به نبرد سمیرم و اسناد فاششده از سوی سفارت آلمان و بریتانیا و نیز تاریخهای محلی، خاطرات و کتابهای پژوهشی مربوط به ایلات و عشایر فارس اغلب در دهههای هشتاد و نود شمسی منتشر شدند. بنابراین امیدوار است «این نقد تقلیل داده نشود به دفاعی تعصبآمیز از ایلات و عشایر ایران یا تعبیر نشود به سناریویی مخوف دربارۀ دعواهای خاندانی در ایالت فارس دهههای بیست، سی و چهل شمسی.» او ادبیات را در قبال جامعه و در قبال خود مسئول و نقد رادیکالِ آثار کلاسیک و مدرن را ضروری میداند.
«پنجاه سال بعد، سووشون» نوشتۀ شیرین کریمی، از سوی نشر نگاه معاصر، در تیر ماه 1399، در 244 صفحه با قیمت 44000 تومان منتشر شده است.
نظرات