به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، در روز 21 فروردین 1392 نهالی به‌نام «گینگو بیلوبا» که در آلمان به «درخت گوته» معروف است، توسط هیئتی از شهر وایمار در این کشور که زادگاه گوته، شاعر و فیلسوف مطرح آلمانی است، به نشانه همبستگی دو شهر خواهرخوانده شیراز و وایمار، در آرامگاه حافظ کاشتند. اکنون پس از گذشت 7 سال اما، سرنوشت این نهال در هاله‌ای از ابهام قرار دارد؛ به عبارت دقیق‌تر و خیلی سرراست‌تر، معلوم نیست این نهال که اکنون باید برای خود درختی شده باشد، در کجای آرامگاه خواجه اهل راز قرار دارد؟!
گینگو بیلوبا؛ گیاهی کهن‌سال از سرزمین چین
درخت این گیاه با عنوان فسیل زنده معروف است و تنها گیاهی است که قدمت آن به 150 میلیون سال قبل بازمی‌گردد. اکثر درخت‌های این گیاه بیشتر از 2500 سال عمر دارند و در حقیقت این گیاه قدیمی‌ترین گونه گیاهی به‌جای مانده در جهان است و خصوصیت‌های منحصر به فردی دارد؛ قطر آن حدود یک متر است و ارتفاعش گاه به 200 متر هم می‌رسد. برگ‌های آن بسیار ظریف و زیبا و به شکل بادبزن هستند. میوه گینگو بیلوبا دارای قسمت گوشتی آبدار با بوی بد بوده و دانه‌ای در وسط آن است. این دانه شبیه دانه بادام است.
این درخت، بومی کشور چین بوده و البته در ژاپن نیز گسترش دارد؛ کشت گینگو بیلوبا در سال‌های اخیر در مناطق مختلفی از جمله ایران نیز معمول شده است. این درخت در میانه قرن 18 میلادی به اروپا برده شد. «گینگو بیلوبا» (Ginkgo biloba) همچنین عنوان شعری است از شاعر آلمانی، یوهان ولفگانگ فون گوته. این شعر در اثر وی دیوان غربی - شرقی چاپ شده است که اولین بار در سال 1819 منتشر شد.
گوته در نسخه اول «گینگو» به جای این عنوان، عبارت «جینکو» را به کار برد تا از به‌کارگیری صدای سخت حرف «k» خودداری کرده باشد.
اما اینکه چرا درخت گینگو بیلوبا از سوی آلمانی‌ها به‌عنوان نمادی برای دوستی حافظ و گوته انتخاب شد، اشاره به بخشی از دیوان غربی - شرقی این دانشمند، شاعر و فیلسوف دارد که آن را با الهام از اشعار لسان‌الغیب سروده است.
گینگو بیلوبا، اسطوره و سمبل پنهان وایمار
عنوان و خط اول این شعر، حاکی از «کتاب سولیکا» یا همان زلیخانامه دیوان غربی - شرقی است. این شعر گوته برآمده از نامه‌ای به «روزین استول» است که او آن را در سپتامبر 1815 از هایدلبرگ به فرانكفورت فرستاد. بنابراین می‌توان فرض کرد برگ‌های گینگو که همراه با نامه است، با شعری از هایدلبرگ آمده است. این نامه با شعر و برگ‌های گینگو اکنون در موزه گوته در دوسلدورف به نمایش گذاشته شده است؛ گوته این شعر را برای عشق دیرینه‌اش «ماریانن فون ویلمر» نوشت زیرا برگ گینگو به عنوان نمادی از عشق و دوستی توصیف شده است.
نکته جالب آنکه در شهر وایمار می‌توان انواع سوغاتی، سرامیک، چینی، منسوجات، لوازم آرایشی یا ترکیبات مختلف آن را درباره این درخت و برگ‌های آن یافت!
گینگو بیلوبا؛ گیاهی کهن‌سال از سرزمین چین
درخت این گیاه با عنوان فسیل زنده معروف است و تنها گیاهی است که قدمت آن به 150 میلیون سال قبل بازمی‌گردد. اکثر درخت‌های این گیاه بیشتر از 2500 سال عمر دارند و در حقیقت این گیاه قدیمی‌ترین گونه گیاهی به‌جای مانده در جهان است و خصوصیت‌های منحصر به فردی دارد؛ قطر آن حدود یک متر است و ارتفاعش گاه به 200 متر هم می‌رسد. برگ‌های آن بسیار ظریف و زیبا و به شکل بادبزن هستند. میوه گینگو بیلوبا دارای قسمت گوشتی آبدار با بوی بد بوده و دانه‌ای در وسط آن است. این دانه شبیه دانه بادام است.
این درخت، بومی کشور چین بوده و البته در ژاپن نیز گسترش دارد؛ کشت گینگو بیلوبا در سال‌های اخیر در مناطق مختلفی از جمله ایران نیز معمول شده است. این درخت در میانه قرن 18 میلادی به اروپا برده شد. «گینگو بیلوبا» (Ginkgo biloba) همچنین عنوان شعری است از شاعر آلمانی، یوهان ولفگانگ فون گوته. این شعر در اثر وی دیوان غربی - شرقی چاپ شده است که اولین بار در سال 1819 منتشر شد.
گوته در نسخه اول «گینگو» به جای این عنوان، عبارت «جینکو» را به کار برد تا از به‌کارگیری صدای سخت حرف «k» خودداری کرده باشد.
اما اینکه چرا درخت گینگو بیلوبا از سوی آلمانی‌ها به‌عنوان نمادی برای دوستی حافظ و گوته انتخاب شد، اشاره به بخشی از دیوان غربی - شرقی این دانشمند، شاعر و فیلسوف دارد که آن را با الهام از اشعار لسان‌الغیب سروده است.
گینگو بیلوبا، اسطوره و سمبل پنهان وایمار
عنوان و خط اول این شعر، حاکی از «کتاب سولیکا» یا همان زلیخانامه دیوان غربی - شرقی است. این شعر گوته برآمده از نامه‌ای به «روزین استول» است که او آن را در سپتامبر 1815 از هایدلبرگ به فرانكفورت فرستاد. بنابراین می‌توان فرض کرد برگ‌های گینگو که همراه با نامه است، با شعری از هایدلبرگ آمده است. این نامه با شعر و برگ‌های گینگو اکنون در موزه گوته در دوسلدورف به نمایش گذاشته شده است؛ گوته این شعر را برای عشق دیرینه‌اش «ماریانن فون ویلمر» نوشت زیرا برگ گینگو به عنوان نمادی از عشق و دوستی توصیف شده است.
نکته جالب آنکه در شهر وایمار می‌توان انواع سوغاتی، سرامیک، چینی، منسوجات، لوازم آرایشی یا ترکیبات مختلف آن را درباره این درخت و برگ‌های آن یافت!
دستخط گوته و قطعه زلیخانامه و برگ درخت گینگو بیلوبا
در فصلی که گوته به نام زلیخانامه سروده، قطعه شعری به نام گینگو بیلوبا به این مضمون با ترجمه کورش صفوی از نشر هرمس وجود دارد:
برگ درختی که از شرق آمده
و میان باغچه‌ام جا خوش کرده است
چه پر اسرار معنایی به خود دارد
تو گویی لز برای بخردان این گونه بار آید
وجودی زنده است آیا،
که خود در خود جدا سازد؟
آیا دو برگ است این چنین بینی
که یک برگش بخوانندش؟
از برای پرسشی چون این،
پاسخی دارم پر از معنی،
در نمی‌یابی که در هر نغمه‌ام آیا،
من یکی و همچو دو هستم؟
حال که دویستمین سالگرد نگارش دیوان غربی - شرقی را پشت سر می‌گذاریم و پیوندهای حافظ و گوته همواره از سوی دو کشور ایران و آلمان و شهرهای تاریخی شیراز و وایمار یادآوری می‌شود تا دیپلماسی فرهنگی به این خاطر برقرار باشد؛ آنچه بیش از همه به چشم می‌آید، گامی است که شیراز در این مسیر برداشته تا این دیپلماسی بیش از گذشته جلوه کند.
گذر گوته در کوی رندان
به همین خاطر است که رئیس کمیسیون گردشگری و زیارتی شورای شهر شیراز از بررسی نهایی طرح گذر گوته (کوچه رندان) خبر می‌دهد که توسط اداره زیباسازی سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز طراحی شده است.
سولماز دهقانی می‌گوید: این طرح که مورد تایید اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس نیز قرار گرفته، در کوچه مجاور آرامگاه حافظیه جانمایی و اجرای آن نیز به این سازمان محول شده است.
وی علت نامگذاری این کوچه به نام گوته شاعر شهیر آلمانی را تأثیرپذیری عمیق وی از حافظ در اشعارش و نگارش دیوان شرقی - غربی دانست که طی یک مصوبه در شورای شهر به نام «گذر گوته» نامگذاری شده است.
برگ درختی که از شرق آمده
و میان باغچه‌ام جا خوش کرده است
چه پر اسرار معنایی به خود دارد
تو گویی لز برای بخردان این گونه بار آید
وجودی زنده است آیا،
که خود در خود جدا سازد؟
آیا دو برگ است این چنین بینی
که یک برگش بخوانندش؟
از برای پرسشی چون این،
پاسخی دارم پر از معنی،
در نمی‌یابی که در هر نغمه‌ام آیا،
من یکی و همچو دو هستم؟
حال که دویستمین سالگرد نگارش دیوان غربی - شرقی را پشت سر می‌گذاریم و پیوندهای حافظ و گوته همواره از سوی دو کشور ایران و آلمان و شهرهای تاریخی شیراز و وایمار یادآوری می‌شود تا دیپلماسی فرهنگی به این خاطر برقرار باشد؛ آنچه بیش از همه به چشم می‌آید، گامی است که شیراز در این مسیر برداشته تا این دیپلماسی بیش از گذشته جلوه کند.
گذر گوته در کوی رندان
به همین خاطر است که رئیس کمیسیون گردشگری و زیارتی شورای شهر شیراز از بررسی نهایی طرح گذر گوته (کوچه رندان) خبر می‌دهد که توسط اداره زیباسازی سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری شیراز طراحی شده است.
سولماز دهقانی می‌گوید: این طرح که مورد تایید اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس نیز قرار گرفته، در کوچه مجاور آرامگاه حافظیه جانمایی و اجرای آن نیز به این سازمان محول شده است.
وی علت نامگذاری این کوچه به نام گوته شاعر شهیر آلمانی را تأثیرپذیری عمیق وی از حافظ در اشعارش و نگارش دیوان شرقی - غربی دانست که طی یک مصوبه در شورای شهر به نام «گذر گوته» نامگذاری شده است.
فایبان رابش، طراح نماد دوستی گوته و حافظ در میدان بتهوون شهر وایمار
اما طرح تغییر کوی رندان به گذر گوته در مقابل آنچه در شهر وایمار برای این منظور سال‌هاست روی داده، به نظر کافی نمی‌رسد زیرا دست کم شهرداری وایمار نمادی از گفت‌وگو را در قالب اثری هنری به شکل دو صندلی سنگی روبه‌روی یکدیگر طراحی کرده است که بخشی از گردشگری ادبی این شهر کهن آلمان را رونق بخشیده است؛ درحالی‌که کوی رندان در مقام یک جاذبه گردشگری با وجود باغ ملی در نزدیکی آرامگاه حافظ شاید گزینه درخوری نباشد که ادای دینی به این دو شاعر اندیشمند کند، زیرا در میدان بتهوون، مکانی در حوالی خانه گوته در شهر وایمار، دو صندلی سنگی بر کتیبه‌ای با خطوط فارسی و نقوش ایرانی قرار گرفته‌اند که در وسط کتیبه غزلی از حافظ و در طرفین آن قطعه‌ای از دیوان شرقی - غربی گوته نوشته شده است.
غزلی از حافظ روی نماد دوستی گوته و این شاعر در شهر وایمار
با اینکه درخت گوته پیش‌تر به شیراز آمده است، اما یادمان وایمار در حمایت از ایده «گفت‌وگوی تمدن‌ها» توسط «فایبان رابش» و «ارنست تویس» (Ernst Thevis) هنرمندان آلمانی به‌عنوان هدیه یونسکو به این شهر در سال ۲۰۰۰ ساخته و رونمایی شد اما در شیراز، به جای غزل حافظ، چکامه‌ای از گوته قرار بود بر کتیبه حک شود که تاکنون انجام نشده است.
درخت گوته برای حافظ به‌بار ننشست
از سویی سرنوشت درخت گوته پس از گذشت 7 سال از سفر هیئت نمایندگی شهر وایمار به شیراز بر اساس آنچه «علی نیّری»، مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز به خبرنگار ایبنا می‌گوید، مشخص نیست و قرار بوده این نهال که در سال 1392 به شهرداری شیراز تحویل داده شد، پس از امکان‌سنجیِ کاشت و نگهداری، در محوطه آرامگاه حافظ کاشته شود.
وی عنوان می‌کند: حتی برای این منظور قرار شد یکی از درختان آرامگاه حافظ با هماهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس جابه‌جا شود تا این درخت به‌عنوان نمادی از پیوند حافظ و گوته جایگزین آن شود.
نیّری در پاسخ به این سوال که آیا اکنون این درخت در آرامگاه حافظ قرار دارد، می‌گوید: چون این درخت با آب و هوای کشور آلمان پرورش یافته بود، جهت شبیه‌سازی محیط برای رشد آن به سازمان سیما و منظر شهرداری سپرده شد.
وی با این وجود می‌گوید: در همان زمان میراث فرهنگی اجازه چنین کاری را نداد و به نظر می‌رسد نزد سازمان سیما و منظر شهرداری شیراز به امانت گذاشته شده باشد.
کوی رندان محلی برای بزهکاری نباشد
مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز پیرامون طرح ایجاد گذر گوته در کوی رندان هم اعلام می‌کند: از سال 1387 که هفته شیراز را در گذر حافظیه برگزار کردیم، نظرم این بود که کوی رندان رویدادمحور باشد به همین خاطر سال گذشته در این کوچه دوره‌های پایتختی شیراز در طول قرون مرور شد زیرا این کوچه نباید مانند گذشته محلی برای بزهکاری باشد.
درخت گوته برای حافظ به‌بار ننشست
از سویی سرنوشت درخت گوته پس از گذشت 7 سال از سفر هیئت نمایندگی شهر وایمار به شیراز بر اساس آنچه «علی نیّری»، مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز به خبرنگار ایبنا می‌گوید، مشخص نیست و قرار بوده این نهال که در سال 1392 به شهرداری شیراز تحویل داده شد، پس از امکان‌سنجیِ کاشت و نگهداری، در محوطه آرامگاه حافظ کاشته شود.
وی عنوان می‌کند: حتی برای این منظور قرار شد یکی از درختان آرامگاه حافظ با هماهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان فارس جابه‌جا شود تا این درخت به‌عنوان نمادی از پیوند حافظ و گوته جایگزین آن شود.
نیّری در پاسخ به این سوال که آیا اکنون این درخت در آرامگاه حافظ قرار دارد، می‌گوید: چون این درخت با آب و هوای کشور آلمان پرورش یافته بود، جهت شبیه‌سازی محیط برای رشد آن به سازمان سیما و منظر شهرداری سپرده شد.
وی با این وجود می‌گوید: در همان زمان میراث فرهنگی اجازه چنین کاری را نداد و به نظر می‌رسد نزد سازمان سیما و منظر شهرداری شیراز به امانت گذاشته شده باشد.
کوی رندان محلی برای بزهکاری نباشد
مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز پیرامون طرح ایجاد گذر گوته در کوی رندان هم اعلام می‌کند: از سال 1387 که هفته شیراز را در گذر حافظیه برگزار کردیم، نظرم این بود که کوی رندان رویدادمحور باشد به همین خاطر سال گذشته در این کوچه دوره‌های پایتختی شیراز در طول قرون مرور شد زیرا این کوچه نباید مانند گذشته محلی برای بزهکاری باشد.
گذر تاریخی حافظیه به نام کوی رندان
وی قرابت گوته با شیراز را موجب برگزاری رویدادهای مختلفی دانسته و ادامه می‌دهد: کمیسیون گردشگری شورای شهر در دوره‌ای برای ایجاد یادمانی از گوته بوستان روبه‌روی دانشکده مهندسی شیراز را هم مورد نظر قرار داد تا مشابه نمادی که در وایمار قرار دارد، در این پارک گنجانده شود.
مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز، ایجاد گذر گوته را در شیراز به فال نیک گرفته و می‌افزاید: می‌توان به واسطه این گذر، گردشگری شبانه با محتوای ادبی، گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و فعالیت‌های فرهنگی را سامان بخشید.
در نهایت اینکه پیگیری خبرنگار ایبنا برای یافتن این درخت که قرار بود به‌شکلی نمادین پیوند میان دو شهر و دو شاعر فیلسوف مسلک باشد، به جایی نرسید و به گفته «علی نیّری» مدیر گردشگری و امور زیارتی سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری شیراز، گویا درخت گینگو بیلوبا به دلیل عدم تطبیق آب و هوایی خشک شده است.
این در حالی است که در ملاقات اشتفان ولف (شهردار وقت وایمار) و هیئت همراه با علیرضا پاک‌فطرت شهردار وقت شیراز، یک بار دیگر در اردیبهشت 1393 نهال گوته در آرامگاه سعدی کاشته شد!
نظر شما