دوشنبه ۲۹ آبان ۱۴۰۲ - ۱۰:۲۱
منوچهر آتشی، متخیل‌ترین شاگرد نیما

بوشهر - منوچهر آتشی، بر این باور بود که توصیفِ طبیعت در شعر شاعران گذشته بیشتر از پشت عینکِ سنت بوده و ارتباطی میان طبیعت و شاعر وجود نداشته است. او از نیما آموخت که با چشمِ خودش و نه با چشمِ گذشتگان دنیا را نظاره کند.

سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - محسن میرکلایی، شاعر و پژوهشگر ادبی: منوچهر آتشی را می‎‌توان از جنبه‎‌های مختلف یکی از مهم‌‎ترین شاگردان نیما یوشیج دانست؛ هرچند که در طول حیات نیما دیداری بین آن دو حاصل نشد. اگر کوشش‌های مهدی اخوان ثالث را در کتاب «بدعت‎ها و بدایع نیما» به‎‌عنوان بسط دهنده و توجیه کننده اوزان نیمایی در برابر سنت شعر کلاسیک ایران قلمداد کنیم، از دیگر سو، آتشی با نوشتن مقالات و پروراندن ایده‌‎های نیما به‌‎طور نظری و هم‌زمان با سرودن اشعاری بر اساس بوطیقای نیما به‎‌طور عملی، سعی در گسترش اندیشه نیمایی داشته است.

منوچهر آتشی، بر این باور بود که توصیفِ طبیعت در شعر شاعران گذشته بیشتر از پشت عینکِ سنت بوده و ارتباطی میان طبیعت و شاعر وجود نداشته است؛ اما با ظهور نیما، طبیعت در شعر معاصر با زندگی و روح شاعران درآمیخته است. آتشی نیز این نکته را از نیما آموخت که با چشمِ خودش و نه با چشمِ گذشتگان دنیا را نظاره کند. رنگ، عطر و موسیقی خاص خود را در شعر بیابد و از کلیشه‌ها بگریزد. اما طبیعت در شعر آتشی با طبیعت در شعر دیگر شاعران تفاوت بارزی دارد، زیرا او به زبان بدوی باور داشت. این بدین معنی نیست که تخیل شاعر محدود به جغرافیا و تاریخ باشد.

اگر دفترهای شعر منوچهر آتشی را از ابتدا تا انتها بررسی کنیم، متوجه این نکته خواهیم شد که طبیعت و جهان شعر او دهه به دهه وسیع‎تر و پردامنه‎‌تر شده است. آتشی که در ابتدای دوران شاعری سوگوار قلعه‎‌های سوخته است، در پایان عمر خود «ناکجاآباد را شوخی خستگان» می‎‌داند و «سمفونی دهم» را از پشت پیانوی بتهوون می‎‌نوازد و نُت‎ها را قایق نجات می‎‌نامد. می‎‌بینیم که تخیل شاعری چون او محدود و تنها منحصر به عناصر جنوب نبوده است. ذهن آتشی پرسشگر بود و کارگاه خیال‎سازی‎‌اش هیچ زمان متوقف نشد. آتشی در گفت‎‌وگویی به تاریخ آذر ماه سال ۱۳۶۹ با مجله آرمان، «وجود انسان را جدایی‌‎ناپذیر از خیال و واقعیت می‎‌داند».

آتشی پذیرفته بود که شاعر در دنیای تکنولوژی و ارتباطات زندگی می‎‌کند. او پیشرفت علم را باور داشت، پس صمیمانه به استقبال و مشاهده روزگار تازه می‎‌رفت و تخیل خویش را به‌‎روز می‌‎کرد. زبان شعر او، با هر دیدار آبستن تحویلی تازه می‎‌شد. او شاعری بود که مخاطب خویش را دستِ کم نمی‎‌گرفت، پس دنبال آسان گرفتن شعر نبود، جایی در گفت‎‌وگو با سایر محمدی این نکته را بازگو می‎‌کند: «اگر می‌‎خواهیم دربارۀ سنگ و حجم و جایگاهش بنویسیم کار مهمی نکرده‌‎ایم، اگر سنگ را طوری به واژه بدل کنیم_ با اصطلاحی که از واژه داریم_ و در جایی واژه را به جای سنگ بنشانیم که تمام وجوه و منشور گوناگونش در معرض تماشا قرار بگیرد تا بتوانیم از دل آن به کشف نو و تازه‎ای برسیم…» (مکالمه با سورنا، ص ۱۴۶)

آتشی به دنبال ساخت مفهوم و تبلیغات در شعر نبود و شاعری را هنری زیباشناسانه تلقی می‎‌کرد. او هدف از سرودن شعر را عوض کردن جهان نمی‌دانست. و شعر را در وهلۀ نخست یک پدیده شخصی می‌دانست که محصول زیست و نگاه ویژه شاعر به جهان است. در پایان این یادداشت شما و خودم را دعوت به خواندن یکی از شعرهای متاخر این شاعر بزرگ معاصر می‌کنم:

نیما و من در شکارگاه

از نگاه گشادۀ نیما

نور

از خلال توسکاها سبز می‎‌چرخد

«کرکویج» زرد

لخته‌‎ای خورشید است

لای تور سبز سایه روشن‎ها

آهویی می‎رمد از ضربِ سُم قاطر

{شاعر و قاطر!

گر به دشتستان بودی اسب سفیدم را می‌‎دادم

تا که از متنِ درختان «بور_ابرش بگذری»}

نور_ مثل دشتِ «نور»

آری از چشمان حیرت نیمایی سبز می‌‎گذرد

و از این روست که ما در نیما

همه چیز را سبز می‌‎انگاریم:

سنگ را قرقاول

رنگ‎ها را طاووس

و به‎‌هم بافته می‌‎بینیم

واژگان و معنا را

و تصاویری که هنوز

گلِ خیس ریشه با آنهاست_ و گُل‎ها

«کرکویج» اند همه

و نمی‎‌گردند پژمرده در متن نگاه نیما

آشتن آهو و نیما؟

نه!

نیما

آهوی گمشده‌اش را می‌‎جوید / صفورا

آن صفورایی که شده حتماً هم‎رنگِ کرکویج و توسکا_ شاید هم آهوها

*

پوزۀ گرم دولولش می‎‌گردد در انبوه علف‎زار

قاطر

ناگهان رم_ جفتک می‎‌اندازد

و دولول و شلیک ناخواه...

ناگهان تکخ پیراهن زردی_ لخته خورشیدی

«کرکویج» آسا

سرِ شاخ توسکایی آویزان می‌‎ماند

*

نه گوزن و نه قرقاول و نه...

نه! نه! شاعر هرگز

نه به آهو نه صفورا نه به لاله و نه کرکویج نخواهد کرد

شلیک

دیرگاهی‎ست

کرکویج‎ها قبر صفورا و نیما را

در دو جا تنها دور از هم پوشانده‌‎اند.

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها