به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، این موسسه در طول فعالیت خود همیشه از نقد استقبال و تلاش کرده تا برنامه‌های خود را بر اساس نقدهای منصفانه اصلاح کند. این میان متاسفانه برخی با روش غلط تحلیل داده‌ها و بر مبنای پیش‌فرض‌های ذهنی بجای نقد دست به تخریب می‌زنند. در تاریخ بیست‌وهشتم شهریور ۱۴۰۳ خبرگزاری محترم تسنیم در اقدامی عجیب و به دور از شأن حرفه‌ای یک رسانه رسمی؛ طی گزارشی با عنوان «آیا آمارهای سامانه بازار کتاب قابل اتکاست؟» به بازنشر یادداشتی پرداخت که انتشارِ بدون تحقیق آن در یک رسانه اسم و رسم‌دار بسیار تامل برانگیز است. انتشار این مطلب در صفحات شخصی افراد و گروه‌های مجازی هم با ملاحظاتی روبروست چه رسد به یک رسانه رسمی که اهداف خود را «آگاهی‌بخشی و بصیرت افزایی» اعلام کرده است آن را منتشر کند. به هر روی به دور از پرداختن به لحن نامناسب و غیرمنصفانه یادداشت مطروحه، توضیحات زیر برای تنویر افکار کتاب‌دوستان و علاقمندان به آمار صحیح تقدیم می‌شود. امید است رسانه‌های دیگری که خبر قبلی را به نقل از خبرگزاری تسنیم منتشر کردند در انتشار این پاسخ نیز اهتمام داشته باشند.
در گزارش فوق‌الاشاره چنین آمده است: «در این سامانه؛ ۲۶۱۴۲۰ عنوان کتاب عرضه شده، ۲۲۴ فروشنده، ۱۷۷۹۸ ناشر دارای کتاب در بازارکتاب و فروش نزدیک به ۱۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲. اگر تمام کتاب‌های موجود در این سامانه را بشماریم، خواهیم دید که این عدد مطابقت ندارد، چرا که تنها ۱۰۲ هزار عنوان کتاب در این سامانه ثبت شده است، ثبت بودن به معنای عرضه شدن هم نیست، چرا که تعداد قابل توجهی از این کتاب‌های ثبت شده غیرفعال است و امکان خرید ندارد.»
لازم است توجه شود کتاب‌های موجود در سامانه بازار کتاب بر اساس موجودی است که کتابفروشان بارگذاری می‌کنند و معنای آن این است که کتاب را در اختیار دارند و در صورت خرید به مشتری عرضه خواهند کرد. روش‌های کنترلی و جریمه‌ای مختلفی هم برای بارگذاری کتاب‌های بدون موجودی به کار گرفته شده که کمک می‌کند تا مخاطبان سامانه، خریدی کامیاب داشته باشند و با عدم موجودی مواجه نشوند. این روش‌ها توفیق قابل ملاحظه‌ای نیز داشته‌اند و میزان لغو سفارش به دلیل نداشتن موجودی در بازار کتاب بسیار اندک است. اینکه گزارش مذکور با چه ابزار و چه روشی به عدد ۱۰۲ هزار رسیده مشخص نیست ولی با ابزار کنترل این سامانه هم‌اکنون که این متن در حال نگارش است، حدود ۱۷۰ هزار عنوان به صورت یکتا (مطابق شابک اختصاصی هر کتاب) بر سامانه بازار کتاب دارای موجودی و در حال عرضه هستند. این رقم به صورت مستمر در حال کاهش و افزایش است.
عدد ۲۶۱۴۲۰ عنوان کتاب یکتا نیز مربوط به یک بازه یکساله است. ممکن است برخی عناوین در این بازه یکساله یکبار توسط یک کتابفروش بارگذاری شده و بعد به فروش رسیده و ناموجود شده باشند و برخی عناوین نیز ممکن است در مجموع کل سال هم در سامانه دارای موجودی بوده باشند که هر دو نوع این کتاب‌ها صرفاً یکبار شمرده شده‌اند. به عبارتی مجموع عناوینی که در سال ۱۴۰۲ حداقل یک بار و فارغ از اینکه چه مدت موجود مانده یا فروش رفته یا توسط خود کتابفروش به صورت حضوری فروش رفته و از سامانه حذف شده‌اند، ۲۶۱۴۲۰ عنوان بوده است. روشن است این تعبیر به معنای آن نیست که در پایان سال ۱۴۰۲ این تعداد موجودی یکتا در سامانه بوده است.
در گزارش خبرگزاری تسنیم آمده است: «در یک سال طلایی فعالیت این سامانه حدود ۲۴۰ هزار کتاب فروش رفته است. به گزارش‌های سامانه‌های دیگر این حوزه اگر مراجعه شود برای مثال دیجی کالا در سال ۹۹ بیش از ۴ میلیون جلد کتاب فروش داشته است که می‌شود با این مقایسه نتیجه عملکرد این سامانه و یک شرکت بخش خصوصی را متوجه شد.»
ضمن تاکید بر این نکته که خانه کتاب و ادبیات ایران هیچگونه تصدیگری در این سامانه ندارد و خود را رقیب هیچ بخش خصوصی نمی‌داند، لازم است اشاره شود تا کنون و حسب بررسی‌ها هیچ «بازارگاه اختصاصی کتاب» که خودِ «سکو هیچ دخل و تصرف و انتفاعی از فروش کتاب نداشته باشد» و «آخرین حلقه زنجیره صنعت نشر یعنی کتابفروشی‌ها را به مخاطب نهایی متصل کند» به غیر از سامانه بازار کتاب وجود ندارد. در گزارش منتشره از سامانه نیز اشاره‌ای به سال طلایی نشده است. بلکه سال ۱۴۰۲ نخستین سالی بوده که بازار کتاب به صورت کامل (به‌جز در ایام سی و چهارمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران) فعال بوده است. طبیعتاً در اولین سال فعالیت توقع در اوج بودن و به اصطلاح طلایی بودن بیش از حد ژورنالیستی و بدون نسبت با کار حرفه‌ای است. طرفه آنکه مقایسه این سامانه با دیگر سکوهای فروش دیجیتال به دلایل زیر نادرست است.
۱. تنها کتاب‌هایی امکان بارگذاری و فروش در بازارکتاب را دارند که چرخه کامل مجوز اعم از مجوز پیش از انتشار و اعلام وصول وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را طی کرده باشند. این مهم، مطلبی است که بسیاری از سامانه‌ها خود را در چارچوب آن مقید نمی‌کنند و ضرورتاً اهتمامی به عرضه آثار معتبر و دارای مجوز ندارند. گزارش‌های خبرنگاران در رسانه‌های مختلف نیز به صورت مکرر حاکی از فروش کتاب قاچاق به بهایی بسیار کمتر از کتاب‌های تولیدی ناشران، در برخی سامانه‌هاست که لازم است در مقایسه به آن توجه شود. (اداره کل توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و خانه کتاب و ادبیات ایران حداقل دو نوبت در دولت سیزدهم برای اعتبارسنجی مستمر آثار سامانه‌های فروش دیجیتال اقدام به ایجاد دسترسی برای ایشان کرده و همچنان نیز برای این امر مهم سامان‌بخش و انتظام دهنده بازار ابراز آمادگی می‌کند.)
۲. بنا به هدف‌گذاری اولیه سامانه بازار کتاب، از ابتدا برای حمایت از کتابفروشان راه‌اندازی شد و ناشران، مراکز پخش، فروشگاه‌های اینترنتی و فروشندگان متفرقه علیرغم درخواست‌های مکرر امکان حضور در آن را نداشته‌اند. حفظ و حراست از کالبد مهم کتابفروشی در محله‌ها، روستاها و شهرها و افزایش گردش مالی آنها از طریق فروش کتاب -و نه سایر کالاها که هر روز جای کتاب را در کتابفروشی‌ها تنگ‌تر می‌کنند- هدفی است که با رونق هر چه بیشتر این سامانه امکان تحقق بهتری خواهد یافت. ذکر این نکته ضروری است که در تایید کتابفروشی‌های متقاضی فعالیت در سامانه نیز اطلاعات و مدارک ارسالی کاملاً مورد بررسی قرار گرفته و مبنای تایید کتابفروشی خواهند بود. برای مثال داشتن مدارک کسب معتبر، مطابقت اطلاعات مدیر فروشگاه با سامانه‌های احراز هویت و… بنابراین تا حد زیادی این چارچوب‌های معقول، انتظام‌بخش و تعمدی، فروش سامانه را در مقایسه با سامانه‌های به ظاهر مشابه نامدار حداقل در گام‌های ابتدایی و پیش از فراگیری کامل تحت تاثیر قرار می‌دهد.
۳. فروش در این سامانه عملاً خصوصی و توسط کتابفروشان است و سامانه تنها تسهیلاتی ایجاد کرده که هم کتابفروشان از هر نقطه کشور در آن فعالیت کنند و هم خریداران بدون محدودیت و البته با یارانه (خرید و ارسال) از طریق کتابفروشی به کتاب دسترسی داشته باشند. این مهم آنجا مورد توجه بیشتر قرار خواهد گرفت که بدانیم بسیاری از شهرها و روستاها فاقد کتابفروشی هستند و از طریق این سامانه است که عموم مردم به یارانه دولت به صورت شفاف و بدون احساس محرومیت دسترسی پیدا خواهند کرد.
۴. طبیعی است برخی کتابفروشان کلان‌شهرها که گردش مالی بسیار بیشتری نسبت به همتایان خود در استان‌های دیگر داشته باشند، علاقه چندانی برای بروز کردن امکانات خود برای حضور در سامانه بازار کتاب نداشته باشند. بنابراین میزان فروش بیشتر برای کتابفروشان شهرستانی است که در طول سال شاید گردش مالی چندانی را تجربه نکنند.
در جای دیگری از یادداشت، حاصل ضرب تعداد خریداران در متوسط سبد خرید به مقدار فروش، متفاوت با عدد اعلام شده در گزارش ذکر شده است. در توضیح این مطلب باید گفت تمام فروش اعلامی فقط از طریق مجازی نبوده و در مناسبت‌هایی مثل هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران و دهه مبارک فجر طرح فروش حضوری نیز در کتابفروشی‌ها بر بستر همین سامانه اجرا شده که اتفاقاً فروش قابل توجهی هم داشته و به دلیل حضوری بودن در این مدل فروش، سبد خرید و متوسط تعداد سبد معنا نخواهد داشت.
نکته دیگر هم برخلاف اعداد غیرمستند و مندرج در این یادداشت با اطلاعاتی که از مبادی مختلف در دسترس هست تا کنون آمار دقیقی از تعداد کتابفروشان کشور به صورت مستند و دقیق منتشر نشده است و مشخص نیست منبع عدد اعلام شده کجاست. خاصه آنکه این اعداد باید به روز و به لحظه و با قابلیت و پذیرش فروش دیجیتال باشد. در هر حال یکی از دلایل اصلی عدم پیوستن کتابفروشان به طرح‌های فصلی قدیم و این سامانه فعالیت تعداد زیادی از آنان به صورت سنتی و بدون هر گونه نرم‌افزار فروش یا حسابداری برآورد می‌شود. این عامل طبیعتاً پیوستن به سامانه را دچار مشکل می‌کند.
در خصوص اتصال سامانه به صورت برخط به کتابفروشان نیز باید گفت موضوع آماده‌سازی مشترک از طرف سامانه و نرم‌افزارها مطابق وعده قبلی دنبال شده و تاکنون نرم افزار کوثر که مطابق آمار بیشترین استفاده در کتابفروشی‌ها را دارد اتصال برقرار کرده و در دو کتابفروشی کوچک و بزرگ در دو استان مختلف هم در حال طی کردن دوره آزمایشی است. کتابفروشانی که از این نرم‌افزار استفاده می‌کنند بعد از طی مرحله آزمایشی و اطلاع‌رسانی توسط بازارکتاب می‌توانند بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای از مسئولان نرم افزار کوثر درخواست اتصال کنند. نرم افزارهای ایده و رادین هم در حال نهایی کردن رفت و برگشت اطلاعات هستند که امیدواریم به زودی کار اتصال آنها نیز انجام شود.
خانه کتاب و ادبیات ایران صرفاً در مقام تسهیلگر و بدون هیچگونه اقدامی در جهت تصدیگری، با ایجاد سامانه بازار کتاب تلاش می‌کند به یاری صنعت نشر ایران بیاید تا هم یارانه‌های تخصیص گرفته در جای مناسب خود و به عدالت مصرف شود و هم ویترین کتابفروشی‌های سراسر کشور مرزهای نامحدودی را تجربه کنند. قطعاً بالا رفتن میزان فروش در این سامانه به بالاتر رفتن ثبت نام کتابفروشان در آن بستگی دارد که اگر چنین کنند برای خود از سراسر ایران مخاطب و خریدار کسب خواهند کرد. به یقین نمی‌توان کتابفروشی‌ها را مجبور به ثبت‌نام و حضور در این سامانه کرد، اما قطعاً اگر حضور پیدا کنند از مزایای آن منتفع خواهند شد. البته آمارهای سال جاری (۱۴۰۳) نیز نشان از استقبال گسترده‌تر کتابفروشان از این سامانه دارد که ان‌شاءالله گزارش آن منتشر خواهد شد.
به گزارش ایبنا؛ به نقل از روابط عمومی خانه کتاب و ادبیات ایران، مردم عزیز نیز از سراسر کشور از این سامانه استقبال کرده‌اند و تا کنون بیش از ۱۱۰ هزار نفر (به صورت یکتا براساس کد ملی) از آن خرید کرده‌اند و برخی نیز با چشیدن طعم خرید و تقویت کتابفروشی‌ها چندین نوبت مراجعه داشته‌اند. پس از نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۳ هم سامانه با ۲۵% یارانه تا سقف یک میلیون تومان خرید (۲۵۰ هزار تومان) به ازای هر کد ملی خریدار و ارسال رایگان در حال فعالیت است که امید است با شناخته‌تر شدن و اقدامات تبلیغی برای سامانه استفاده از آن در هر دو سوی عرضه‌کننده و خریدار گسترش یابد.
نظر شما