به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اين كتاب گزارشي از سمينار يادواره ولاديمير لوكونين است. كتاب حاضر براي دانشجويان رشته باستان‌شناسي در مقطع كارشناسي به‌عنوان منبع اصلي دروس «باستان‌شناسي پيش از تاريخ ايران» و «باستان‌شناسي و هنر پيش از تاريخ بين‌النهرين» به ارزش 4 واحد ترجمه شده است.

كتاب «بين‌النهرين و ايران در دوران باستان» گزارشي از سمينار يادواره ولاديمير لوكونين است و مقالات ارايه شده در اين سمينار عبارت از روابط ايران و بين‌النهرين از 3500ـ1600 ق. م ( پي‌ير آميه) است.

در اين كتاب آمده است كه آيا ايران به منزله الدورادوي سومريان بوده است؟ (پيتر راجر استيون موري)، مهرها و اشياء مربوطه از بين‌النهرين و ايران باستان (اديت پرادا) و زمينه ظهور نگارش در بين‌النهرين و ايران (هانس يورگ نيسن) بخشي ديگر از مقالات اين كتاب را دربردارد.

بين‌النهرين ـ شامل عراق امروزي و بخشي از سوريه و تركيه ـ و ايران دو سرزمين همجوارند، اما به‌رغم ويژگي‌هاي مشترك فراوان، اين دو سرزمين از ديگر جنبه‌ها بسيار تفاوت دارند. جغرافيا يكي از موارد بارز تفاوت بين اين دو سرزمين است. 

بين‌النهرين در دو سوي دره دجله و فرات گسترده شده و ايران بر فراز فلاتي بلند در شرق آن، موارد بارز در تفاوت اين دو سرزمين به‌شمار مي‌رود.

از اين روي، بين اين دو تفاوت‌هاي آب و هوايي، زمين‌شناختي و گياهي به چشم مي‌خورد كه بايد به آنها (دست‌كم امروزه و احتمالا در دوران باستان نيز) مؤلفه‌هاي نژادي و زباني را نيز بيفزاييم. از طرفي هم، شباهت‌هاي بسياري به چشم مي‌خورد، از جمله در زمينه‌ معماري، آثار فرهنگي، مذهب و رژيم غذايي.

بعضي از اين شباهت‌ها در دوره‌هاي جديد از رهگذر اختلاط جمعيت‌ها اتفاق افتاده اما احتمالا در دوران باستان نيز همين وضعيت ـ تماس و تعارض ـ تا حـدي وجود داشـته است. بخشي از ايران موقعيت خاصي دارد: سرزمين پستي در جنوب غرب ايران كه در واقع امتداد دشت آبرفتي دجله و فرات به شمار مي‌رود.

اين منطقه خوزستان نام دارد كه رود كارون در آن به اروندرود مي‌ريزد. اين سرزمين در دوران باستان بخشي از سرزمين عيلام بود و مركز مهم آن شوش، در آن قرار داشت اما عيلام در واقع به منطقه آبرفتي محدود نمي‌شد و صفحات كوهستاني جنوب شرق خوزستان در حول و حوش اَنشان باستاني (تل مليان) را در فارس نيز دربر مي‌گرفت.

عيلام در دوران باستان طبيعتا پيوند نزديك‌تري با بين‌النهرين داشت تا بخش‌هاي ديگر ايران اما حتي در اينجا نيز شاهد تاريخي هستيم پر فراز و نشيب از ارتباط و انزوا. اگرچه وضعيت عيلام بازتاب دقيق رويدادهايي نيست كه در ديگر نقاط فلات رخ داده، احتمالا وضعيت مشابهي در مقياسي كوچك‌تر در آنجا نيز حاكم بوده است.

پي‌ير آميه در بررسي ارتباطات بين‌النهرين و ايران بين 3500 تا 1600 ق.م تشريح كرد كه عيلام در اوايل دوران تاريخي چگونه در يك دوره به بين‌النهرين گرايش داشته و در دور‌ه‌اي ديگر با سرزمين‌هاي مرتفع فلات ايران. وقتي كه نواحي كوهستاني ضعيف و كم نفوذ بودند، بين‌النهرين بر قسمت‌هاي پست عيلام سلطه داشت اما با قدرت يافتن سرزمين‌هاي مرتفع آنها و قسمت‌هاي پست عيلام متحد شد و موجوديتي كاملا مستقل از بين‌النهرين را شكل مي‌دادند.

پيش از بنيان شوش، سفال‌هاي خوزستان از حدود 5000 ق.م شباهت نزديكي با سفال‌هاي محوطه‌هاي هم‌زمان در بين‌النهرين دارد. از دوره معروف به شوش تصوير بسيار متفاوتي ظاهر مي‌شود؛ در اين زمان منطقه شوش ظاهرا با نواحي مرتفع در ارتباط بوده و سفال‌ها تفاوت آشكاري با سفال هم‌زمانشان از دوره عبيد جديد در بين‌النهرين دارند. بدين ترتيب در دوره شوش شاهد نوعي همگرايي هستيم و تأثير بين‌النهرين باز به شكلي قوي به چشم مي‌خورد. 

طبق توصيف پروفسور نيسن در دوره اوروك جديد شاهد آغاز نگارش در بين‌النهرين هستيم. او نظر ما را به مساحت بزرگ شهر اوروك در اين زمان جلب مي‌كند، به ويژه در مقايسه با ديگر شهرهاي جهان باستان از جمله بيت‌المقدس و آتن. گذشته از وسعت خود شهر، در اين دوره ـ درست پيش از 3000 ق.م ـ جمعيت نواحي اطراف رشد عظيمي يافت.

اوروك بي‌ترديد به مركز اداري با منطقه كشاورزي ثروتمندي بدل شده بود كه جمعيت فراواني داشت. بنا به بحث نيسن، نياز به ذخيره اطلاعات اقتصادي پيچيده بود كه مستقيما منجر به پيدايش نگارش شد. شاهد بر اين مدعا اينكه تقريبا تمام متون اوليه جنبه اقتصادي دارند و بر روي آنها اعداد و علائم تصويري با هم تركيب شده‌اند، يا در كمي پيش از آن فقط شامل اعداد بودند.

پيش از آن، نظامي از ژتون‌ها با ارزش عددي خاص وجود داشت. نظام ابتدايي نگارش كه در بين‌النهرين پديد آمد به فلات ايران نيز راه يافت و گل‌نبشته‌هاي آغاز سومري در تپه سيلك و گودين‌تپه يافت شده است. در آن زمان در ايران نظام نگارشي مستقلي وجود نداشت.

نظام نگارشي بومي كه در ايران در دوره شوش پديدار شد، چيزي از نمونه بين‌النهريني وام نگرفته بود. طبق توضيح پروفسور نيسن در نگارش آغاز عيلامي كه در گل‌نبشته‌هاي مكشوفه از محوطه‌هايي چون شوش، تل ‌مليان و تپه يحيي به چشم مي‌خورد، نظام نشانه‌ها و همچنين ترتيب ارايه اطلاعات روي گل‌نبشته‌ها متفاوت است.

هنوز معلوم نيست كه چرا اين شيوه نگارش مستقل از شيوه نگارش بين‌النهريني و بسيار ديرتر از آن به وجود آمد. در هر صورت شوش در اين دوره با انشان در فلات ارتباط نزديكي داشت و تمدن آغاز عيلامي دست‌كم تا تپه‌ يحيي در جنوب كرمان گسترش داشت.

كتاب «بين‌النهرين و ايران در دوران باستان» در 156 صفحه و بهاي 20000 ريال در اختيار دانشجويان و علاقه‌مندان باستان شناسي و تاريخ قرار گرفته است.