به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، پژوهشكده باستان‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري ايلام، به مدت 9 فصل كاوش‌ها و پژوهش‌هاي باستان‌شناسي را در محوطه «دره شهر» استان ايلام بين سال‌هاي 1374 تا 1382 به سرپرستي سيمين لك‌پور كارشناس ارشد آن پژوهشكده انجام داده و نتايج حاصل از اين تحقيقات به همت مديريت ميراث فرهنگي استان ايلام، در قالب كتاب كاوش‌ها و پژوهش‌هاي باستان‌شناسي «دره شهر» (سيمره) به چاپ رسيده است.

اين كتاب شامل سه بخش معماري، تزئينات معماري (گچبري‌ها) و سفالينه است كه در كاوش‌هاي باستان‌شناسي به دست آمده و معرفي شده‌اند. در بخش معماري اين كتاب، شهر كهن «دره شهر» با معرفي ويژگي‌هاي كلي شهرسازي اعم از بناي مذهبي (مسجد) مطرح شده است. بقاياي مسجد مكشوفه از كاوش‌هاي «دره شهر» يكي از كهن‌ترين مساجد ساخته شده در ايران محسوب مي‌شود كه بعضي از اجزاء تشكيل دهنده آن براي نخستين‌بار شناخته شده است. 

خانه اعياني، كاروانسرا، خانه‌هاي مسكوني عام، راه‌هاي ارتباطي (معابر شهري به صورت ساباط و معابر سرپوشيده)، شيوه‌هاي آبرساني و ... پلان و ويژگي‌هاي هر يك از بناها و معابر كاوش‌ شده به طور جداگانه ارايه و بررسي شده‌اند.

از ويژگي‌هاي قابل توجه «دره شهر كهن» كه در ديگر شهرهاي باستاني وجود ندارد، مسأله موقعيت جغرافيايي آن و قرار گرفتن بر روي خط زلزله است، چون پس از تخريب بر اثر زلزله، آن شهر متروك شده و بر روي آثار قديمي، شهر ديگري ساخته نشده و تركيب شهرسازي و بناهاي آن بدون تغيير شكل در دل خاك باقي مانده‌اند و به همين سبب اطلاعات دقيق‌تري را در اختيار خواننده قرار مي‌دهد.

در اين كتاب مجموعه يافته‌هاي معماري و تزئينات وابسته به آن در 6 نقطه شهر با آثار و بقاياي شناخته شده از دوره ساساني و بناهاي به دست آمده از سده‌هاي اوليه اسلامي در ايران و خارج از مرزهاي كنوني كشور مقايسه شده است. هنر «دره شهر» عامل انتقال شيوه‌هاي ساساني به دوره اسلامي و اتصال و پيوستگي بين هنر و معماري ايران پيش از اسلام، ايران اسلامي و نفوذ الگوهاي ساساني در هنر جهان اسلام محسوب مي‌شود.

با تطبيق شواهد و مدارك حاصل از كاوش‌هاي باستان‌شناسي با متون تاريخي و جغرافياي كهن، «دره شهر» يكي از شهرهاي گمشده سده‌هاي اوليه اسلامي است كه شرايط ايجاد و چگونگي انهدام اين شهر در اين كتاب به تصوير كشيده شده است.

در بخش تزئينات معماري، گچبري‌هايي كه زينت‌بخش مسجد «دره شهر» بوده معرفي شده است. كميت، كيفيت و تنوع نقش‌مايه‌هاي اين گچبري‌ها كه زينت‌بخش ديوارها، قوس‌ها و طاقچه‌ها بوده،‌ از اهميت خاصي برخوردار است و از اين روي تمامي گچبري‌ها در مقياس واقعي طراحي شده و جايگاه هر يك مشخص شده‌اند. از آنجا كه قطعات تخريب شده اين تزئينات بر اساس يافته‌هاي ضمن كاوش بازسازي شده است لذا براي مرمت اين بناي ارزشمند، از طرح‌هاي ارايه شده مي‌توان بهره گرفت.

معرفي و بررسي اين يافته‌ها افزون بر شناخت هويت فرهنگي آن، سندي قابل استناد براي تاريخ‌گذاري مسجد «دره شهر» و در نتيجه تعيين زمان ساخت و حيات شهر تاريخي «دره شهر» است، در اين مجموعه مطالعات بر اساس معرفي تك‌تك نقش‌مايه‌ها به صورت منفرد و در ارتباط با مجموعه نقوش هر يك از قطعات گچبري و محل اكتشاف هر يك از آنها انجام شده است.

همچنين سعي شده با يافته‌هاي ديگر محوطه‌هاي تاريخي كه داراي چنين آرايه‌هايي است مقايسه شوند. در ميان نقش‌مايه‌هاي گچبري‌ها، گياهاني به تصوير درآمده كه قبلا در محوطه‌هاي همدوره ديده نشده و براي نخستين‌بار در تزئينات معماري «دره شهر» معرفي مي‌شوند، مدارك حاصل از كاوش‌هاي «دره شهر» مشخص مي‌كند كه هنرمندان «دره شهر»، بومي محل بوده‌اند كه با آگاهي كامل از علوم و فنون و هنر زمان خود و با حفظ و پيروي از سنت‌هاي گذشته و متأثر از طبيعت منطقه عمل كرده‌اند.

در بخش سفالينه‌ها، قطعات سفالينه بر مبناي تنوع رنگ خميره، روش ساخت، شكل و تزئينات، طبقه‌بندي مورد بحث قرار گرفته است و براي تاريخ‌گذاري آن‌ها سعي بر آن است كه با نمونه‌هاي مشابه مكشوفه از كاوش‌هاي باستان‌شناسي در محوطه‌هاي ديگر مقايسه شود.

نتايج اين مطالعه حاكي از آن است كه دره شهر يكي از مراكز ساخت سفال بوده و هنر سفالگري «دره شهر» ضمن داشتن ويژگي‌هاي بومي خود، از يك سو با گونه‌هاي اواخر دوره ساساني وابستگي دارد و از سوي ديگر با سفال‌هاي مكشوفه از محوطه‌هاي باستاني با تاريخ سده‌هاي اوليه اسلامي قابل مقايسه است، از اين روي مي‌توان گفت كه شكل‌هاي ظروف سفالي اواخر دوره ساساني در «دره شهر» مدنظر سفالگران قرار گرفته و با ابداعاتي در شكل ظروف، شيوه‌هاي آرايه‌‌بندي و لعاب‌كاري آميخته‌اند و نقش مهم و تأثيرگذاري در هنر سفالگري دوره اسلامي ايفا كرده‌اند.

همچنين با مطالعه اين كتاب مي‌توان به اين نكته دست يافت كه اطلاعات تاريخي و باستان‌شناسي مربوط به سده اوليه اسلامي بسيار اندك است و انتشار اين كتاب مي‌تواند مرجعي براي شناسايي هنر و تمدن ايران در اين برهه مهم تاريخي قرار گيرد.

چاپ نخست «كاوش‌ها و پژوهش‌هاي باستان‌شناسي دره‌شهر (سيمره)» به سرپرستي سيمين لك‌پور، كارشناس ارشد پژوهشكده باستان‌شناسي سازمان ميراث فرهنگي در 670 صفحه، با شمارگان 2700 نسخه و بهاي 175000 ريال با همكاري سازمان ميراث فرهنگي، صنايع‌دستي و گردشگري ايلام و موسسه فرهنگي انتشاراتي پازينه منتشر شده است.