به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا) در جلسه امروز (دوشنبه، 23 خرداد) فرهنگستان زبان و ادب فارسي كه در سالن شوراي اين مركز بر پا شد، در ابتدا غلامعلی حداد عادل، رییس این فرهنگستان، با اشاره به اينكه فرهنگستان زبان و ادب فارسی درصدد است تا فعاليت‌هاي بين‌المللي‌اش را توسعه دهد، ‌گفت: در قدم اول فعاليت‌هاي بين‌المللي فرهنگستان با كشورهايي خواهد بود كه با زبان و ادبيات فارسي ارتباطی بي‌واسطه دارند. نظير كشورهايي چون افغانستان، پاكستان، هند و در مجموع كشورهايي كه از حيث ادبيات تطبيقي به پيشرفت‌هايي دست يافته‌اند.
 
در ادامه اين برنامه محمد دبيرمقدم، به معرفي اعضاي فرهنگستان نزد ديويد دمراش، مهمان آمریکایی این جلسه و استاد دانشگاه هاروارد پرداخت. 

سپس دمراش، رييس گروه ادبيات تطبيقي دانشگاه هاروارد آمريكا، سخنانش را اين‌گونه آغاز كرد: در دنياي جهاني شده امروز، قلمرو ادبيات تطبيقي، دستخوش تغيير و تحول است و هر روز ديدگاه‌هاي جديدي در زمينه مطالعه آثار كلاسيك و معاصر، ‌ارتباطات بين ادبيات ملل مختلف و فرهنگ‌هاي بومي و روند انتشار آثار ادبي در حيطه گستره جهاني مطرح مي‌شود.

وي در ادامه با توضيحات مفصلي درباره وضعيت ادبيات تطبيقي در جهان، درباره كتاب «هزار و يک شب» و نقش آن در ادبيات جهان گفت: اين شاهكار ادبيات جهان نمونه بسيار خوبي است براي نشان دادن آنچه اثر ادبي هنگام ترجمه بدست مي‌آورد و آنچه از دست مي‌دهد. از زمان گوته در سال 1820 میلادی تا عصر حاضر، فرانكو مورتي و پاسكال كازانوا و بسياري ديگر از پژوهشگران تلاش كرده‌اند كه مرزهاي مفهومي و مواد ادبيات جهان را تبيين كنند. 

اين پژوهشگر افزود: اگر ادبيات جهان را ادبياتي بدانيم كه زندگي جديدي را بيرون از مرزهاي زادگاه خود آغاز مي‌كند، آن گاه به مرزهايي مشخص براي ادبيات جهان دست يافته‌ايم. بسياري از آثار ادبي فراسوي مرزهاي كشور اصلي خود خوانندگاني پيدا نمي‌كنند؛ بنابراين، ‌مجموعه ادبيات معتبر جهان، حتي در زمان ما، بسيار گزينشي است. بسياري از آثار در زبان اصلي خود گردش و سير گسترده‌اي پيدا مي‌كنند. مثلا آثار ويرژيل قرن‌ها در اروپا به زبان لاتين خوانده مي‌شد و آثار ادبي نويسندگاني كه به زبان‌هايي مثل انگليسي، اسپانيايي يا عربي مي‌نويسند، به صورت اصلي يا ترجمه خوانده مي‌شود. 

اين استاد ادبيات تطبيقي دانشگاه هاروارد آمريكا خاطرنشان كرد: آثار پل استر به 30 زبان مختلف دنيا ترجمه شده است و احتمال دارد كه فروش ترجمه‌هاي آثارش از فروش اصل اين آثار در زبان انگليسي بيشتر باشد. 

نويسنده كتاب «ادبيات جهان چيست» با اشاره به نقش ترجمه در هدايت ادبيات تطبيقي تاكيد كرد: بسياري از ويژگي‌هاي سبكي آثار ادبي در ترجمه از دست مي‌رود، ،‌اما در مقابل چيزهايي به دست مي‌آيند كه تنها به خوانندگان محدود نمي‌شوند، بلكه به حوزه شناخت و ايجاد ارتباط فرهنگي نيز گسترش مي‌يابند.
 
وي يادآور شد: «هزار و يك شب» مدت‌ها در دنياي عرب، اثري نيمه ادبي محسوب مي‌شد و آن را خيلي جدي نمي‌گرفتند. حتي اثري كه در زادگاه خود جايگاه رفيعي به دست آورده است، آن گاه كه به خارج از مرزهاي خود سفر مي‌كند، ابعاد جديدي مي‌يابد. مثلا شكسپير در كنار سوفوكل و برتولت برشت، بسيار متفاوت‌تر از شكسپيري است كه در كنار هموطنانش مثل مارلو و جانسن قرار مي‌گيرد.
 
دمراش همچنين گفت: تا به حال بسياري از مطالعات ادبيات تطبيقي در قرن بيستم به ادبيات اروپاي غربي و آمريكاي شمالي اختصاص داشت‌ و از ادبيات اروپاي شرقي غالبا غفلت مي‌شد. ادبيات بقيه دنيا نيز در كنار ادبيات غرب رنگ مي‌باخت. در واقع ادبيات جهان زير سلطه ادبيات غرب بود و يك نوع شوراي امنيت ادبي، كه اتفاقا با تركيب اعضاي شوراي امنيت سازمان ملل متحد همخواني داشت، ساير ادبيات جهان را تحت سيطره خود داشت.

وي تصريح كرد: در چند سال اخير، فهم ما از ادبيات جهان عوض شده است. بسياري از گلچين‌هاي ادبيات جهان كه ‌اكنون در آمريكا منتشر مي‌شوند، آثار قريب به 500 نويسنده از كشورهاي مختلف را در برمي‌گيرند. 

دمراش با ارايه توضيحات بيشتري  درباره موقعيت «هزار و يک شب» و نقش آن در شناساندن فرهنگ اسلامي توضيح داد: هزار و يك شب براي اروپاييان پنجره‌اي هر چند كوچك بود تا از طريق آن به جهان اسلام بنگرند. اين كتاب به سرعت به اثر ادبي و شاهكار تبديل شد و نويسندگان بسياي از جمله نجيب محفوظ، آسيه جبار و برخي ديگر را تحت تاثير قرار داد. 

وي اضافه كرد: وقتي اثري به حيطه ادبيات جهان وارد مي‌شود، تغييرات زيادي پيدا مي‌كند و وارد عرصه جديدي از ارتباطات با ساير متون و خوانندگان جديد مي‌شود. «هزار و يک شب» نمونه شگفت‌انگيزي است از اثري ادبي كه زندگي جديدي را در ترجمه آغاز كرده است. اكثر محققان بر اين عقيده‌اند كه اين اثر منشا فارسي دارد و عنوان نسخه اوليه آن «هزار افسان» بوده است.

اين نويسنده خاطرنشان كرد: نام شخصيت‌هاي هزار و يک شب مانند شهرزاد، ‌دنيازاد، شهريار شاه و شاه زمان، تاييدي بر اين موضوع است. اين كتاب در ترجمه اهميت بيشتري يافته است. نسخه اصلي آن مفقود شده و اين اثر در زبان عربي سير خود را از قرن سوم يا نهم در جهان آغاز كرده است. 

بررسي سير تحول و تطور «هزار و يك شب» در ترجمه‌هاي مختلف  و احياي ارزش متن در دنياي ادبيات ديجيتال، از ديگر بخش‌هاي سخنراني دمراش بود.

وي در اين بخش، بحث‌هايي درباره نمونه‌هايي از كاربردهاي امروزي هزار و يك شب را در ادبيات و هنر جهان مطرح كرد كه با پخش چند تصوير از اقتباس‌هاي جديد از اين كتاب در هنر معاصر همراه بود.

 بخش پاياني اين برنامه به پرسش و پاسخ ميان اعضاي فرهنگستان زبان و ادب فارسي با ديويد دمراش اختصاص يافت.