به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، در نخستين جلسه درس‌گفتارهايي درباره عطار كه عصر چهارشنبه (15 تيرماه) در مركز فرهنگي شهر كتاب برگزار شد، دكتر غلامحسين ابراهيمي‌ديناني درباره «جايگاه عطار در عرفان و تفکر ايران» و دکتر مجدالدين کيواني درباره «زمان و چگونگي آشنايي غرب با عطار» سخن گفتند. همچنين در اين جلسه، عليرضا وکيلي‌منش قطعه آوازي «نيايش» را همراه با بالابان‌نوازي صادق چراغي اجرا کرد.
عطار نيشابوري، شاعري است که پس از سنايي شايسته توجه خاص و در واقع از نخستين شاعراني است که عرفان را به طور مبسوط به شعر بيان کرد و از پرکارترين شاعران و نويسندگان قديم ايران است.
دكتر مجدالدين كيواني در ادامه سخنانش گفت: حوزه‌اي در جنب تاريخ ادبيات فارسي وجود دارد كه ناظر است به زمان و چگونگي معرفي نويسندگان و شاعران فارسي زبان به ديگر فرهنگ‌ها و كيفيت ارزش‌يابي سرمايه فكري و ادبي آن شخصيت‌ها به زبان‌هاي ديگر. اين معرفي به دو شكل روي مي‌دهد: يكي بيان شرح حال نويسندگان در كتاب‌هاي تاريخ ادبيات است و ديگري از راه ترجمه آثار آنها به ديگر زبان‌ها.
کیوانی ادامه داد: آنچه در كتاب‌هاي «تاريخ ادبيات» آمده است، مبتني است بر برداشت نويسندگان اين گونه كتاب‌ها از گويندگان فارسي زبان. اين برداشت‌ها برپايه ترجمه‌هايي از آثار ادبي فارسي است كه با ترجمه، به معناي متعارف آن، تفاوت دارد. با اين همه هنگام بررسي كتاب‌هايي كه غربيان درباره نويسندگان و شاعران ادب فارسي نوشته‌اند، پرسش‌هايي پيش مي‌آيد. از جمله آن كه كدام شخصيت ادبي ما تاكنون از طريق ترجمه آثارشان به ديگر ملت‌ها معرفي شده‌اند؟ آيا اين معرفي با رعايت پاره‌اي از ملاك‌ها بوده است يا برحسب اتفاق؟ در چه تاريخي اثر شاعری به زبان ديگر ترجمه شده است و با چه انگيزه‌اي؟ كيفيت اين ترجمه‌ها چيست و مترجمان تا چه اندازه راوي صادق آنان بوده‌اند؟ و آيا تصويري كه مترجمان آثار آنان از نويسندگان و شاعران ترسيم كرده‌اند، با اصل اثر قابل تطبيق است؟
نخستين آشنايي اروپاييان با عطار
وي افزود: قرائن نشان مي‌دهد كه آشنايي غربيان با عطار به طور تصادفي و از طريق ترجمه منظومه‌اي منسوب به عطار، به نام «پند نامه» يا «نصيحت نامه»، بوده است. اين منظومه با اين بيت آغاز مي‌شود: «حمد بي حد آن خداي پاك را/ آن كه ايمان داد مشتي خاك را». سعيد نفيسي ترديد ندارد كه «پند نامه» جزء آثار اصيل عطار است.
اين استاد دانشگاه يادآور شد: «هرمان اته» بدون هيچ اظهار عقيده‌اي راجع به اصالت «پند نامه»، آن را در زمره آثار عطار مي‌آورد و حتي تصريح مي‌كند كه اين منظومه نسبت به «منطق الطير» مقبوليت بيشتري دارد؛ اگر چه زبان آن به پاي «منطق الطير» نمي‌رسد. در مقدمه چاپي از «پند نامه» كه در سال 1381 منتشر شد، فرشيد اقبال مي‌نويسد كه «پند نامه» از مثنويات معروف عطار است و بي ترديد از اوست اما استاد شفيعي كدكني اين كتاب را مطلقا از عطار نمي‌داند.
وي افزود: در نيمه دوم سده هجده «فون اشتويمر» قطعاتي از اين اثر را به لاتين ترجمه كرد و در سال 1775 در وين منتشر كرد. در ديگر كشورهاي اروپايي نيز اين «پند نامه» بود كه عطار را به اروپاييان شناساند. در 1819 يك روحاني مسيحي به نام «هيندلي» ويرايشي از «پند نامه» را در لندن منتشر كرد. او بر ارزش عملي اين منظومه در كمک به مديران استعمارگر براي پي بردن به نظام ذهني مسلمانان، تاكيد داشت.
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: «سيلوستر دوساسي» نيز در نيمه دوم قرن 18 و اوايل قرن 19 ويرايش ديگري از «پند نامه» را منتشر كرد كه چندين بار چاپ شد. طبق «كتابشناسي عطار» كه علي مير انصاري بدست داده است، اولين ويرايش اين منظومه در 1878 و آخرين آن در 1819 در فرانسه صورت گرفته است. به هرحال، دومين ترجمه «پند نامه» توسط «گابريل لاتين» در هلسينكي صورت گرفت. در 1871 نيز در آلمان و در 1821 نيز در روسيه ترجمه‌هايي از اين منظومه عرضه شد.
وي افزود: نگاهي به انبوه چاپ‌هاي «پند نامه»، هم رونق استثنايي اين منظومه را در خارج از ايران نشان مي‌دهد، هم حكايت از آن دارد كه در گذشته به اصالت آن و شخصيت علمي عطار كاري نداشته‌اند. به احتمال زياد محتواي اخلاقي «پند نامه» بود كه علاقه افراد را به خود جلب مي‌كرد. متن «پند نامه» با سبب سبك ساده آن، مدت‌ها در هند و تركيه كتابي درسي به شمار مي‌رفت. اروپاييان كه نخست از طريق اين دو كشور با آثار زبان فارسي آشنا شدند، طبعا منظومه پُر هواخواه «پند نامه» را از نظر دور نداشتند و توجه آنها را جلب كرد.
كيواني خاطرنشان كرد: در جوامع بسته روزگار گذشته، ملاك خوبي و بدي كتاب‌ها، ارزش اخلاقي آنها بود و كمتر به ارزش هنري اثر توجه مي‌شد. اين است كه «پند نامه» كه ثابت شده است كه از عطار نيست و نمي‌تواند معرف تفكر او باشد، چنان مورد اقبال عام قرار گرفت كه هيچ نقدي از آن ضروري به نظر نمي‌رسد.
تحقيقات «هلموت ريتر» درباره عطار
وي افزود: «شتيد» نخستين كسي كه به كليت عطار پرداخت، «هلموت ريتر» خاور شناس برجسته آلماني بود كه حاصل پژوهش‌هاي خود را در كتاب ارزنده «درياي جان» منتشر كرد. ريتر «پند نامه» را از عطار نمي‌داند و در كتابش ساختار صوري «اسرار نامه»، «الهي نامه»، «مصيبت نامه» و «منطق الطير» را وصف مي‌كند و سپس به طبقه‌بندي مندرجات آنها مي‌پردازد. اين كتاب توسط استاد عباس زرياب‌خويي و مهرآفاق بايوردي به فارسي ترجمه شده است.
كيواني يادآور شد: كار سترگ ريتر نشان مي‌دهد كه در اويل سده 19 بود كه عطار به طور جدي مورد توجه غرب قرار گرفت. ترجمه‌هاي نيكلسون، آربري و جان بويل، همه دليل كشف بيشتر و اهميت عطار در جهان غرب است. تشكيل كنگره عطار در 1374 نيز خود دليل ديگر توجه به او در شرق و غرب عالم است. همايش 1381 (2002) درباره عطار در انگلستان نيز از ديگر دلايل نگاه تازه به عطار تواند بود.
شنبه ۱۸ تیر ۱۳۹۰ - ۱۳:۲۵
نظر شما