به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی دو مجموعه شعر محمدجواد آسمان با عنوان‌های «تجربه‌های تا حالا» و «باغ بی‌سایه» سه‌شنبه (4 مرداد) با حضور ابراهیم اسماعیلی، زهیر توکلی، فریبا یوسفی، دبیر نشست، شاعر این دو مجموعه و جمعی از علاقه‌مندان این حوزه در سرای اهل قلم برگزار شد.

آسمان: بخشی از کارهای من کتاب‌سازی اند!
یوسفی نشست را با قرائت نمونه شعری از سروده‌های آسمان و معرفی او و آثارش آغاز کرد. در ادامه آسمان توضیحی درباره علت چاپ آثار متعددش ارایه کرد و گفت: چندان شاعر پرکاری نیستم و بخشی از کارهای منتشر شده من کتاب‌سازی اند! البته به لحاظ فنی از این مجموعه‌ها دفاع می‌کنم. اما برای مثال مجموعه شعرهای موضوعی من به حساب می‌آیند.

وی ادامه داد: بیشتر سروده‌هایم در حوزه غزل اند البته از سال‌های آخر دبیرستان در حوزه شعر نو و چهارپاره نیز کارهایی داشته‌ام اما به‌نظرم در شعرهای کلاسیک موفق‌تر بوده‌ام.

این شاعر درباره غزل‌های مجموعه «تجربه‌های تاحالا» توضیح داد: در آن سال‌ها غزل فرم رواج داشت. اما من به عنوان شاعر چنین مساله‌ای را دنبال نمی‌کردم اما می‌دانستم که صدای زمانه را باید شنید و درک کرد. این درک کردن همراهی می‌آورد. بنابراین سعی کردم آن‌چه در بیرون می‌بینم درونی کنم.

وی اظهار داشت: توجه به روایت، فرم یا وجوه مختلف زبانی در کارهای مجموعه نخستینم دیده می‌شود. اما متاسفانه چندان نمی‌توانم چینش مناسبی برای شعرها در یک مجموعه در نظر بگیرم. به عبارت دیگر مجموعه ساز خوبی نیستم.

آسمان با تاکید بر اهمیت چینش شعر در یک مجموعه افزود: در مجموعه‌هایم متاسفانه نتوانسته‌ام نظم منطقی به آثار بدهم. اما به‌طور کلی بخشی از آثار من حدیث‌نفس، بخش دیگر دغدغه‌های فلسفی، بخشی دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی و بخشی نیز موضوع هاي عاطفی را شامل می‌شوند. برهمین اساس یک پریشانی در شعرهای این مجموعه می‌بینیم.

اسماعیلی: اشعار آسمان قابل دفاع اند
در ادامه نشست، اسماعیلی، از منتقدان حاضر در این جلسه به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: برای نقد و بررسی یک اثر نباید فراموش کنیم آن اثر در چه مقطع زمانی و تحت چه شرایطی سروده شده است. برای مثال مجموعه شعر «تجربه‌های تا حالا» که در سال 81 به چاپ رسید سروده‌های شاعری 20 ساله را شامل می‌شد و علاوه بر این‌که مجموعه‌ای قابل دفاع بود، در کلیت جریان شعر نیز قابلیت دفاع کردن را داشت.

وی با تاکید بر این موضوع که آسمان در برخی جاها از آن‌چه می‌اندیشد شعر است پا پس نمی‌کشد، ادامه داد: آسمان فراتر از انتظارات ادبی به شعر نگاه می‌کند. بر همین اساس در شعرهای او با مشکلات ساختاری جدی روبرو نیستیم. اما شعرهای آزادش تا حدی با آن‌چه مخاطب انتظار دارد فاصله گرفته است.

این شاعر توضیح داد: آسمان در مجموعه شعر «تجربه‌های تا حالا» پیشنهاداتی دارد که نه تنها برای خود شاعر جدی است بلکه در کلیت فضای آن زمان نیز قابل توجه است و شاعری را معرفی می‌کند که دغدغه دارد. در سال‌هایی که تجربه‌های مختلف در حوزه غزل در حال شکل‌گیری بود، عده‌ای غزلیت غزل را فراموش کردند اما شعرهای آسمان چنین ویژگی‌ را ندارند.

وی درباره مجموعه «باغ بی‌سایه» اظهار داشت: درباره این مجموعه اگر مخاطبی اهل باشید پس از یک یا دو بار خواندن آثار آسمان به این نتیجه می‌رسید که انتظار او از شعر پیش از آن‌که ظاهر گرایانه یا ژورنالیستی باشد ماهیتی و محتوایی است. البته با این توضیح که او ساخت را به ویژه در قالب کلاسیک خوب می‌شناسد.

اسماعیلی افزود: البته فارغ از قالب نیز این شاعر، بیشتر با جانش، جان شاعرانه‌اش و پس از آن با آگاهی‌ها و رندی‌هایش شاعری می‌کند.

وی به شعرهای نیمایی و سپید آسمان اشاره و تشریح کرد: آسمان در آثار سپید و نیمایی‌‌اش بیش از هر چیز به کشف‌هایی می‌پردازد که یا کشفی دیگرگونه را تجربه می‌کنند یا زاویه‌ای جدید برای کشف را پیش روی مخاطب قرار می‌دهند. همچنین او خوانش‌های فلسفی از هستی را در شعرهایش ارایه می‌کند.

این منتقد ادامه داد: البته این خوانش‌ها در نوع خود تا جایی که با اصول شعر برخورد نکنند، اشکالی ندارند. اصولی که تعدادی از آن سابقه فکری و تعدادی دیگر سابقه ادبی دارند. همچنین فراموش نکنیم که آسمان دغدغه اجتماعی- فرهنگی را پیش از شهود شاعرانه در شعرش نشان می‌دهد.

وی گفت: او در برخی از آثارش آرزوها و آرمان‌های شبه ایدئولوژیک را روی کاغذ آورده است. همچنین ذهنیت خیال شاعرانه نیز در شعرهای او دیده می‌شود و البته آن‌قدر شاعر است که در هر یک از آثارش دو یا سه سطر درخشان وجود دارد.

اسماعیلی به یکی از توانایی‌های ویژه و مهم آسمان اشاره و تصریح کرد: در آثار او لحظات بسیاری از لحظه‌های شاعر در اتمسفر شعر نفس می‌کشند. به همین دلیل در برخوردهای گوناگون و روزمره‌اش می‌تواند با شعر مواجه شود و سپس آن‌را بنویسد.

وی در بخش دیگری از سخنانش درباره بخش‌های مختلف مجموعه شعر «باغ بی‌سایه» توضیح داد: بخش نخست این مجموعه با عنوان «خواب‌های سلیمان» شعرهای سپید را در بر گرفته است. این بخش به شعرهای کوتاهی اختصاص دارد که مبنای اصلی سروده شدن آن‌ها شهود است. شهود تصویری، متنی، اندیشه‌ای و شنیداری انواع این شهودند و هر يك از این شهود اگر در ساخت به رستگاری نرسیده باشند، نمایان‌گر لحظه‌ای از لحظه‌های بسیار، شاعری کردن آسمان است.

اسماعیلی با تاکید بر این موضوع که حتی اگر مخاطب نتواند با شعر ارتباط برقرار کند آنی در آن را حس می‌کند درباره دفتر دوم این مجموعه گفت: دفتر دوم غزل‌های شاعر را شامل می‌شود و تجربه‌هایی اند که شاعر بیشتر با آن‌ها شناخته شده است. اما همان‌طور که خود شاعر هم یادآور شد مجموعه‌ساز خوبی نیست و چینش کارها یک‌دست نیست.

وی غزل‌های آسمان را از شنیدنی‌ترین نمونه‌های غزل امروز معرفی کرد و ادامه داد: آسمان شاعری مستقل و به دنبال شعر صمیمی ایرانی است که هنوز بودن انسان را پاس می‌دارد و تشویق می‌کند. او کار شاعری‌اش را حتی در شعر سپید به خوبی بلد است. تنها مساله کلی این‌که گاهی آسمان از دلبستگی‌هایش پا پس نمی‌‌کشد و در برخی جاها مطالبی غیر از شعر وارد نوشته‌های او می‌شوند.

این شاعر تاکید کرد: البته این مساله بیشتر شهودی است که هم مشکل به حساب می‌آید و هم گاهی نکته‌ای مثبت است. به عبارت دیگر دغدغه‌های شاعر فراتر از دغدغه‌های کلیشه‌ای است و مدیریت چنین دلبستگی‌هایی در شعرهای آسمان می‌تواند به راحتی تکلیف شعرهای او را مشخص کند.

توکلی: زبان شعرهای آسمان به زبان نثر معیار نزدیک است
توکلی دیگر شاعر و منتقد این نشست صحبت‌های خود را با خوانش دو غزل از محمدجواد آسمان آغاز کرد و یکی را غزلی بسیار قوی و دیگری را غزلی نه چندان قوی دانست. وی یکی از غزل‌ها را از نظر وزن و موسیقی بسیار روان توصیف کرد که بدون سکته‌های وزنی و همراه با تصاویر درشت شعری سروده شده‌اند و غزل دیگر را دارای وزن نامطبوع دانست که به دلیل علاقه شاعر به سکته‌های وزنی، سرشار از سکته‌های وزنی مجاز در شعر است.

وی درباره علت علاقه آسمان به سکته‌های وزنی در شعر توضیح داد: به‌طور کلی زبان شعر آسمان به زبان نثر معیار فارسی نزدیک است و بنیاد زبان شعر را بر پایه استعاره، مجاز یا کنایه قرار نداده است. آسمان علاقه‌ دارد حالات جنونش در زندگی عادی حل شده باشد. برهمین اساس تا روی شعر او خیمه نزنید و به آن انس نگیرید کمتر می‌توانید حادثه‌ها را در شعر او دریابید.

این شاعر به ویژگی‌های کلی شعر آسمان اشاره و تشریح کرد: آسمان با زبان معیار، سکته‌های وزنی و با گریز از تصویرسازی‌های شگفت‌انگیز یا تکان‌های عاطفی شدید، شعرهایش را می‌سراید و البته اطناب را چاشنی آن کرده است. او با شعر زندگی می‌کند و در تمامی موقعیت‌ها با شعر روبرو می‌شود. این رویارویی گاهی شدیدتر است.

وی در ادامه به ارایه توضیحاتی درباره شعرهای عاطفی آسمان پرداخت و اظهار داشت: در غزل روایی، فرم و پست مدرن جریانی ضد عشق در شعر شکل گرفت و شاعران از پایان یافتن عشق، حرمت آن و مرگش بیشتر سخن گفتند. اما آسمان در غزل‌های عاطفی‌اش به این سمت نرفته است و شعر را به روایت اتفاقات عاطفی تبدیل می‌کند.

توکلی توضیح داد: آسمان در غزل‌های عاطفی‌اش وصف حال خود را البته نه براساس خودخواهی بیان می‌کند. شعرهای او معطوف به خویش و روایت‌گر حال خود است. مساله این شاعر مساله شناخت خود است. شاید رشته تحصیلی‌اش یعنی فلسفه نیز در این امر موثر باشد. به هر حال در این وصف حال تلاش برای شناخت واقعی به چشم می‌خورد.

وی در ادامه تشریح کرد: مساله این شاعر مساله کیفیت‌های نفسانی(البته نه به معنای بد آن) است که در زندگی برایش رخ می‌دهد. حتی شعرهای آزاد او نیز همین ویژگی را دارند. البته در شعرهای آزاد عنوان در درک مفهوم شعر مهم است. به بیان دیگر عنوان جزو مفهوم شعر قرار داد شده است.

این منتقد درباره دیگر ویژگی‌های شعرهای آسمان گفت: روایت‌ها درونی و متکی بر ذهن اند، شاعر درباره آن‌چه می‌خواهد بگوید می‌اندیشد. در شعرهای آزادش نیز بیش از آن‌که بر زبان شعر متکی باشد یا بر کارهای سوررئالیستی و تصویرسازی‌ها تکیه کند بر زبانی ساده تاکید دارد و دنبال موقعیت‌ها و چیدمان‌هایی است که برایش انگیزه شاعرانه دارند.

وی در پایان یادآور شد: از آن‌جا که شاعر در شعرهایش فکر می‌کند، شعر برایش سیر و سلوکی به حساب می‌آید که از رهگذر آن به شناخت خود می‌رسد. این موضوع در شعرهای عاطفی‌اش بیشتر به چشم می‌آید.

در بخش پایانی نشست، آسمان نمونه شعر دیگری از آثارش را قرائت کرد.

محمد جواد آسمان، متولد هشت تیر سال 1361، فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی رشته فلسفه و کارشناسی ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی است.

نخستین دفتر شعر او در سال 81 با عنوان «تجربه‌های تا حالا» توسط انتشارات منوچهری منتشر شد. در سال 87 مجموعه شعر دیگری از او با عنوان «لیالی مجنون» توسط نشر تکا روانه بازار کتاب شد. در سال 88 نیز سه کتاب با عنوان‌های «چهارده پرتره از ماه»(مجموعه شعرهای دینی)، «چه عشق‌ها» و «باغ بی سایه» از این شاعر به چاپ رسیدند.

این شاعر جوان در جشنواره‌های شعری مختلفی حضور داشته و در جشنواره شب‌های شهریور در سال 87 و سومین دوره جشنواره بین‌المللی شعر فجر به عنوان برگزیده انتخاب و معرفی شده است.

نشست نقد و بررسی دو مجموعه شعر محمدجواد آسمان سه‌شنبه (4 مرداد) از ساعت 17 تا 19 در سرای اهل قلم برگزار شد.