به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نشست نقد و بررسي كتاب «اين سه تسخير ناپذير» با حضور مسعود دلخواه، روزبه حسيني و رامتين شهبازي از كارشناسان و پژوهشگران حوزه تئاتر برگزار شد. 

كتاب «اين سه تسخير ناپذير» درباره ساموئل بكت، اوژن يونسكو و ادوارد آلبي است و به كوشش و ويرايش روزبه حسيني منتشر شده. اين كتاب حاوي مجموعه مقالاتي از 15 نويسنده و مترجم درباره این سه نمایشنامه نویس است.

در ابتدای نشست نقد این کتاب، مسعود دلخواه درباره مفهوم و معادل‌سازی کلمه «ابزورد» توضيح داد: معادل‌سازی برای کلمه ابزورد در زبان فارسی کار بسیار دشواری است که به اعتقاد من هیچ يك از معانی و معادل‌هایی که تاکنون از آنها در زبان فارسی استفاده کرده‌ایم، مفهوم اصلی کلمه را انتقال نمی‌دهند.

وي تصريح كرد: در حال حاضر به جاي كلمه «ابزورد» از مفاهیمی چون پوچ گرایی، معنا باختگی و عبث‌گرایی استفاده می‌کنیم كه و این واژگان مفهوم واقعی «ابزورد» را نمی‌رسانند.

دلخواه افزود: این درحالی است که در زبان‌شناسی نوین این اصل پذیرفته شده که برخی از واژه‌ها، واژه‌های جهانی‌اند و نیازی به معادل‌سازی بومی برای آن نداریم و این مساله باید بیشتر مورد توجه فرهنگستان زبان و ادب فارسی قرار بگیرد. چرا که این واژه‌ها دارای جایگاهی تاریخی‌اند که نباید اصراری بر تغيير آن داشته باشیم و یکی از این واژه‌ها «ابزورد» است که به هیچ عنوان به معنای پوچ‌گرایی نیست، چرا که پوچ گرایی بیشتر نزدیک به مفاهیمی چون نهیلیسم است که نباید آن را به ابزورد نسبت داد.

وي با بررسي معنی کلمه «ابزورد» و ریشه‌های آن در تئاتر بعد از جنگ جهانی دوم، اظهار داشت: وقتی می‌گوییم چیزی ابزورد است یعنی یک مفهوم از توان ما خارج است و با منطق ما مطابقتی ندارد. در واقع ابزورد بودن به معنای خارج از منطق بودن است، منطقی که با اتفاق‌های مختلف مطابقتی ندارد و نمی‌توان در مورد آن توضیح داد.

دلخواه بيان داشت: برای لغت «ابزورد» بهترین معادل همان لغت ابزورد است و هیچ لغت دیگری نمی‌تواند این مفهوم را به طور کامل توضیح دهد. اگر چه جریان تئاتر ابزورد در دهه‌های 50 تا 70 به اوج خود رسید و تا دهه 80 این روند ادامه يافت ولي این جریان را می‌توان حتی در تئاتر یونان باستان و متون آریستوفان و اوریپید جستجو کرد.

وي اضافه كرد: ایجاد طنز و کمدی، یاس و ناامیدی و تلفیقی از این دو گونه، مفاهیمی است که در تئاتر ابزورد وجود دارد و ما می‌بینیم که در تئاتر یونان باستان جای پای این دو نگاه در آثار آریستوفان به شیوه طنز و در آثار اوریپید به شیوه‌ای تراژيک دیده می‌شود. حتی گفته مي‌شود شکسپیر هم از نخستين ابزورد نویس‌هاست که این جریان را می‌توان در نمایشنامه «لیر شاه» او مشاهده کرد. پس می‌بینید که تفکر ابزوردی را می‌توان در تاریخ ادبی تئاتر نیز دنبال کرد.

دلخواه درباره نویسندگانی که در دوران معاصر متاثر از مفهوم ابزورد بودند، توضيح داد: نویسندگانی چون آلبی، ژنه، پینتر، یونسکو و بکت از قوانین جامعه، شرایط نظام سرمایه‌داری و شرایط حاکم بر جهان و انسان‌ها انتقادهایی داشتند. 

وي با بیان اینکه تئاتر ابزورد یک ژانر نیست، تصریح کرد: نباید تئاتر ابزورد را به معنای تئاتر پوچی و بی‌محتوایی بدانيم. اگر نویسندگان ابزورد در مقابل بی‌معنایی جهان برخاستند به این دليل بود که در این بی‌ارتباطی، انسان‌ها در کره زمین معنایی را باز کنند. به همین دليل آثار آنها جنبه‌های انتقادی و اجتماعی زیادی دیده می‌شود.

دلخواه افزود: هر يك از این سه شخصیت كه در كتاب به آنها پرداخته شده به قدری بزرگ‌اند که تمام فعالیت‌های کاری آنها را نمی‌توان در یک کتاب جا داد و به طور طبیعی این جریان باعث ایجاد محدودیت‌هایی برای گردآورنده آن خواهد شد. در این اثر هم این نکته به خوبی مشهود بود ولي تلاش خوبی انجام گرفته است که می‌تواند مورد بررسی بیشتری قرار گیرد.

وی توضيح داد: انتخاب نام «این سه تسخیر ناپذیر»‌ برای کتاب مناسب است و به نظر بسیار سنجیده مي‌آيد. از سویی دیگر نکته‌ای که می‌تواند در انتشار چنین آثاری مورد توجه قرار گیرد، ژورنالیستی کار نکردن آنها است.

دلخواه گفت: با توجه به اینکه نسخه اصلی تعدادی از نوشتارهای ترجمه شده این آثار را در اختیار داشتم و هنگام مطالعه این ترجمه‌ها تعدادی از آنها را با نسخه اصلی تطابق می‌دادم، باید بگویم که ترجمه‌های خوبی را دیدم ولي در بخش مقالات نکته‌های ویرایشی وجود دارند که در تجدید چاپ این کتاب باید مورد بازنگری قرار بگیرد.

وی افزود: متاسفانه ما در تالیفات خود خالصانه کار نمی‌کنیم و من در طول این 8 سالی که به ایران بازگشتم، شاهد چاپ کتاب‌هایی بودم که بيشتر آنها ترجمه شده بوده و نویسنده آن را به نام خود در کتاب چاپ کرده بود. این یکی از بزرگترین معضلاتی است که بخش پژوهش ما به آن دچار است به همین جهت از تمام نویسندگان جوان می خواهم با دقت بیشتری نسبت به ذکر منبع آثار تالیفی خود تلاش کنند.

در ادامه نشست، حسینی درباره ایده اولیه جمع‌آوری مقالات کتاب «اين سه تسخير ناپذير» گفت: من هم با نظرات استاد دلخواه درباره واژه «ابزورد» موافقم و به دليل همین معادل‌سازی‌های نادرست بود که تصمیم گرفتم با همراهی دوستانم نسبت به جمع‌آوری مقالات و ترجمه‌های مرتبط با اوژن یونسکو، ادوارد آلبی و ساموئل بکت اقدام کنم و من هم موافق این مقوله‌ام که فرهنگستان زبان و ادب فارسی به این مقولات توجه بیشتری کند و به واژه‌هایی که مربوط به ما نیست دست نزنند و اجازه بدهند از واژه‌ها به درستی استفاده شود؛ چرا که این اقدام می‌تواند جلوی بسیاری از اشتباهات بعدی را بگیرد.

وی بيان داشت: اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 که نشریه «پرونده تئاتر» منتشر می‌شد، تصمیم گرفتم مقالاتی را درباره این سه نویسنده منتشر کنم. از همكاران و پژوهشگراني خواستم در اين باره نوشته‌هاي خود را در اختيارم بگذارند. پس از مدتي با بازنگری در این مقالات و با همکاری هنرمندان و پژوهشگرانی چون منصور ابراهیمی و امید روحانی تصمیم گرفته شد که با یک ترجمان جدید و حضور نسل سوم نسبت به جمع‌آوری و بازنویسی این مطالب اقدام کنم که در نهایت با مساعدت قطب‌الدین صادقی این کار توسط نشر  قطره منتشر شد.

حسيني کتاب «این سه تسخیر ناپذیر» را دارای مشکلات ویرایشی دانست و تصريح كرد: تمام مترجمانی که در این پروژه 9 ساله با من همکاری داشتند در اوایل دهه 80 مترجمان تازه کاری بودند که هم اکنون تبدیل به افراد صاحب نامی در عرصه تئاتر شده‌ اند. از این رو برای مرتب کردن و ویرایش مطالب با مشکلات بسیار زیادی روبرو بودم که کار را برای من دشوار کرد ولي در صورت تجدید چاپ نسبت به حل مشکلات اقدام خواهم کرد.

شهبازی که اجرای این مراسم را به عهده داشت، در پایان از برگزاری جلسات نقد وبررسی کتاب و فیلم تئاتر توسط انجمن منتقدان و نویسندگان خانه تئاتر خبر داد و گفت: جلسه بعدی ما به برگزاری نمایش یک فیلم تئاتر ایرانی در 23 مرداد اختصاص دارد و جزییات آن به زودی اعلام می‌شود. 6 شهریور نیز نقد و بررسي کتاب «تماشاخانه‌های تهران» نوشته ناصر حبیبیان و مهیا آقاحسینی در سالن کنفرانس مجموعه تئاتر شهر برگزار می شود.