خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا): نهج‌البلاغه را اخ‌ ‌القرآن يا وليد القرآن ناميده‌اند. كتابي كه شايد برترين كليد فهم قرآن كريم باشد. كتابي كه آن را برترين تفسير كلام‌الله دانسته‌اند. كتابي كه دست‌آورد دوران پنج‌ساله حكومت حضرت امير است. كتابي كه بي‌شك رهنمون آناني است كه در پي شناخت آرمان‌هاي حكومت ديني‌اند.

اين كتاب اساسي‌ترين راهنماي مذهب شيعه و دومين كتاب اسلام به باور شيعيان است. از اين رو در جهان تشيع با تعدد نسخ اين كتاب روبه‌رو هستيم. با آغاز سده پنجم هجري، اين مجموعه گرانقدر شيعي توسط سيد رضي تدوين شد. ساختاري كه وي براي اين كتاب در نظر گرفته تا امروز همچنان حفظ شده است. سيد رضي اين اثر را در سه بخش خطبه‌ها، نامه‌ها و پيمان‌ها تدوين كرده است.

شيعيان به اين كتاب در طول روزگار توجه خاصي داشته‌اند و به شرح آن همت نهاده‌اند. آورده‌اند كه راوندي در سفري به نجف اشرف دست‌نويس اصلي كتاب را ملاحظه كرده است و رونوشتي از آن براي خويش فراهم كرده است. رونوشتي كه در ربيع‌الاول سال 511 هجري قمري به فرجام رسيده است. 

پس از اين تاريخ است كه وي بر نسخه خود حواشي زده است. حاشيه وي شايد نخستين شرح و حاشيه‌اي است كه بر اين اثر زده شده است. هر چند به باور گروهي، احمدبن محمدالويري، نخستين شارح نهج‌البلاغه است.

قديمي‌ترين نسخه كامل نهج‌البلاغه كه تاكنون شناخته شده است به قلم محمد بن ابي قاسم بن موسي بن خليل است كه در رمضان سال 521 هجري قمري كتابت شده است. اين دست‌نويس، امروزه بخشي است از ميراث معنوي كشور و در سازمان اسناد و كتابخانه ملي جمهوري اسلامي ايران نگهداري مي‌شود.

كتابخانه و موزه ملي ملك به عنوان يكي از كتابخانه‌هاي داراي مجموعه خطي در جهان اسلام، نيز داراي نسخه‌هايي از نهج‌البلاغه است. در ميان مجموعه خطي كتابخانه ملي ملك قديمي‌ترين نسخه‌اي كه از نهج‌البلاغه مي‌توان به آن اشاره كرد، نسخه‌اي به خط نسخ سليمان بن محمودبن محمد قرابك بدري است كه در يازدهم شوال سال 566 هجري قمري كتابت شده است. اين نسخه نيم قرن جوان‌تر از نسخه كتابخانه ملي است. اما اين نسخه، نسخه‌اي كامل نيست و برگي از آغاز افتاده و مقدمه سيد شريف نيز ناقص است.

در ميان اين آثار مي‌توان نفايسي از نظر خط تجليد و كتاب‌آرايي يافت. اين نسخه به خط نسخ علي بن سلمان بن ابي‌الحسن بن ابي الفرج بن محمدبن ابي‌البركات بر كاغذ دولت‌آبادي و در ابعاد 3/26 در 17 كتابت شده است. در مجموعه خطي ملك، نسخه قديمي‌تري نيز از نهج‌البلاغه وجود دارد، از اين رو اهميت اين كتاب در تاريخ كتابت آن است. اما اين تاريخ، آن را صدرنشين مجموعه نهج‌البلاغه‌هاي موجود در مجموعه خطي نمي‌سازد.

نسخه ديگري كه از گنجينه كتابخانه و موزه ملي ملك مي‌توان به آن اشاره كرد،نسخه‌اي است كه با شماره 1159 در مخزن نام‌گذاري شده است، هر چند بر برگ نخست اين نسخه به خطي كه شايد خط مرحوم واقف، حاج حسين آقا باشد اشاره شده كه تاريخ كتابت اين نسخه سال چهارصد قمري است.

چيزي كه اگر درست مي‌بود شايد ما را با نسخه‌اي بي‌نظير از نظر قدمت روبه‌روي مي‌ساخت. تاريخ و كتابت اين نسخه محل اختلاف است. فهرست بر خط كتابخانه كتابت را به سده هفتم رسانده است و اين تاريخ از نظر فهرست‌نويسان داراي اعتبار است. اين نسخه داراي جلد مرمت شده و جديد است و به خط خوشنويسي بي نام بر كاغذ دولت‌آبادي كتابت شده است.


سيد مجتبي حسيني،مدير عامل مؤسسه كتابخانه و موزه ملي ملك