به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، كتاب «يسنا و ويسپرد» به كوشش كتايون مزداپور و از سوي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، چاپ و منتشر شده است. اين كتاب كه متني كهن و بازمانده از روزگاران گذشته است، از ارزش متن‌شناسي بسياري برخوردار است. 

مزداپور، استاد پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي گفت: داستان پيدا شدن «يسنا و ويسپرد» شنيدني است و گواه آن است كه نسخه‌هاي خطي فراواني در كتابخانه‌هاي شخصي وجود دارد كه بسياري از دارندگان آنها، ارزش و اهميت نسخه‌شناسي چنان كتاب‌هايي را نمي‌شناسند يا در جست‌وجوي پژوهشگراني هستند كه توان علمي چاپ و انتشار آن متن‌ها را داشته باشند. 

وي افزود:‌ چندي پيش،‌ جمشيد سروش سروشيان به ديدارمان آمد. با ديگران سخن درباره موضوع‌هاي گوناگوني حرف مي‌زديم كه صحبت كشيده شد به كتاب‌هاي خطي و دست آخر هم كتاب يسنا و ويسپرد. صحبت با سروشيان به اينجا كه رسيد كه وي عنوان كرد، من دستنويسي كهن در خانه دارم. با هم قراري براي هفته‌ آينده كه روز دوشنبه بود گذاشتيم و قرار شد تا آن روز، كتاب‌ها به دست من برسد. اما سروشيان، يكشنبه از دنيا رفت. گفت كه اين كتاب را دارد و رفت. حرفش را زد و رفت. 

مزداپور درباره چگونگي به دست آوردن نسخه كهن سروشيان اضافه كرد: چندي پس از آن، براي فرزندان روانشاد،‌ ماجرا را گفتم. آنها به دنبال كتاب تاريخي پدرشان گشتند، پيدايش كردند و آن را در اختيار من گذاشتند. 

وي افزود: چاپ عكسي «يسنا و ويسپرد» همان كتاب خطي است كه ممكن است بسياري، با خط يا درون‌مايه‌اش آشنا نباشند. يسنا مهم‌ترين جزو اوستاي موجود است. سرودهاي «گاتها» (سرودهاي اشوزرتشت) كه قديمي‌ترين قسمت اوستا است.
 
مزداپور تصريح كرد: اين كتاب را نخستين بار «اشپيگل» در سال 1858 ميلادي در وين چاپ كرد و در سال 1893 ميلادي متن اوستايي و ترجمه پهلوي آن در دانشگاه آكسفورد منتشر شد. ترجمه فارسي از يسنا توسط ابراهيم پورداوود در فاصله سال‌هاي 1320 تا 1340 چاپ و منتشر شده است. 

اين نسخه‌شناس يادآور شد: «ويسپرد» نيز مجموعه‌اي از ملحقات «يسنا» است كه در زمان‌هاي مذهبي (گهنبارها: جشن‌هاي فصلي) خوانده مي‌شود. ويسپرد شامل 3300 كلمه است. متن آن را اشپيگل در سال 1858 ميلادي منتشر كرده است. ترجمه فارسي آن نيز توسط پورداوود در سال 1343 انتشار يافته است. 

مزداپور به دست‌نويس ديگري با نام «ونديداد» اشاره كرد و گفت: اين متن كهن که هم اکنون در کتابخانه دانشگاه تهران نگهداري مي‌شود، در زيرزمين منزل يکي از موبدان در يزد پيدا شد ولي به دليل اينكه اين متن كهن در يک غلاف فلزي نگهداري شده کاملا سالم مانده است. 

اين مدرس دانشگاه گفت: دانشگاه تهران پس از شناسايي متن توسط دکتر عبدالحسين حائري و قيمت‌گذاري آن به وسيله زنده‌ياد ايرج افشار آن را خريداري کرد و ما قول حق چاپ آن را گرفته‌ايم که با هزينه خانواده فريدون زرتشتي منتشر شود. 

اين شاهنامه‌پژوه به ونديداد نيز اشاره كرد و افزود: ونديداد نوزدهمين نسك اوستاست كه امروز تمام آن به دست ما رسيده است. اين نسك به 22 فرگرد بخش‌بندي مي‌شود. نوشته‌هاي فرگردها به گونه‌ پرسش و پاسخ است. نوشتن اين بخش از اوستا را به پس از دوره هخامنشيان نسبت مي‌دهند. بنابراين در متن ونديداد آثاري از قانون‌هاي كهن پيش زرتشتي را در كنار قانون‌هاي نو مي‌توان ديد. ونديداد داري شرح پهلوي (زند) نيز هست. 

وي گفت: فرگرد نخست ونديداد، تنها بخشي از اوستا است كه درباره خاستگاه ايرانيان آگاهي‌هاي سودمندي به دست مي‌دهد. اين فرگرد از 16 جايگاه كه سكونتگاه نخستين ايرانيان است، سخن گفته است. فرگرد دوم داستان جم است. فرگرد سوم درباره‌ نهادهاي كشاورزي و آباداني است. فرگرد چهارم دربردارنده دادها و نهاد و پاسداشت پيمان‌هاست. 

به گفته وي فرگرد پنجم تا پايان فرگرد دوازدهم، قانون‌هاي آلودگي‌ها و ناپاكي‌هاست. فرگرد سيزدهم درباره حيوانات سودمند، فرگرد چهاردهم درباره‌ پادافره‌ها، فرگرد پانزدهم درباره گناهان مرگ ارزان، فرگرد شانزدهم درباره‌ ناپاكي‌ها، فرگرد هفدهم قانون‌ها، فرگرد هجدهم درباره موبدان و سپندينگي پرنده ياور ايزد سروش، فرگرد نوزدهم درخواست اشو زرتشت از اورمزد و فرگرد بيستم تا بيست و دوم درباره‌ پزشكي است. 

وي به متن كهن ديگري با نام «خرده اوستا» نيز اشاره كرد كه چند سال پيش توسط پژوهشكده زبان‌شناسي، كتيبه‌ها و متون سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري منتشر شده است و افزود: خرده اوستا جزو نيايش‌هاي روزانه و در واقع يک متن فولکلور محسوب مي‌شود و از آخرين کتاب‌هايي است که به خط اوستايي نوشته شده است. اين متن نيز متعلق به نياكان سروشيان در کرمان بوده كه نه تنها اصيل بودن دست‌نويس خرده اوستا را نشان مي‌دهد، بلكه بر ارزش و اهميت آن مي‌افزايد. 

اين متخصص زبان‌هاي باستاني در پايان سخنانش تاكيد كرد: نسخه‌هاي باارزشي از اوستا و متون كهن در خانواده‌ها موجود است كه چه بسا ارزش آنها را به درستي نشناخته‌اند. بايد اين گنجينه‌ها را به دست متخصصان سپرد و دانش محتوايي آنها را كه همان فرهنگ و آيين پيشينيان ماست، استخراج كرد. چنين كاري به استواري و پايداري فرهنگ كهن ايران كمك مي‌كند.