كتاب «نقد برهانناپذيري وجود خدا» نوشته عسكري سليماني اميري، تهيه شده توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي و پژوهشكده فلسفه و كلام اسلامي، از سوي موسسه بوستان كتاب تجديد چاپ شد. اين اثر در تلاش است تا با ارايه دليل و برهان، وجود خداوند را اثبات و اين مساله مهم را نقد و بررسي كند.-
شناخت هستي از ديرباز مهمترين دغدغه بشر بوده، به گونهاي كه همواره براي پركردن خلاهايي در زندگي فردي و اجتماعي خود در جستوجوي ذاتي هستيبخش بوده است. يكي از اشتغالهاي فكري آدميان، همواره اين بوده و هست كه آيا جهاني با اين همه عظمت و شگفتي ميتواند ساخته و پرداخته موجودي متعالي نباشد؟
در اين ميان عده زيادي از انسانها، دل در گرو حق داشته و پيشاني خضوع بر آستانش ميساييدند و عده اندكي نيز در مقام انكار او برميآمدند، ولي با پيشرفت علوم تجربي و صنعت در مغربزمين از يكسو و پيدايي فلسفههايي خاص از سوي ديگر، گويي زمينه انكار خدا فراهمتر شد. در اين ميان، سهم «كانت» فيلسوف بزرگ آلماني از همه بيشتر بود، زيرا بر اساس ديدگاه او، آدمي در ساحت عقل نظري نميتواند هستي موجودي همه دان، همه توان و قادر مطلق را اثبات كند، حتي برخي تا آنجا پيش رفتند كه به طور كلي معناداري گزارههاي مابعدالطبيعي و گزارههاي ديني از جمله «خدا وجود دارد» را منكر شدند.
در نتيجه، يكي از مسائل مهمي كه در اين ميان بيشتر بروز و نمود پيدا كرد، اين بود كه آيا اساسا وجود خدا اثبات شدني است و آيا ميتوان برهان و دليلي بر وجود خدا اقامه كرد!؟ اين نوع پرسشها از سوي دو گروه مطرح شد؛ كساني كه به طور كلي منكر وجود خدا بودند و از اين طريق ميخواستند راه اثبات وجود خدا را سد كنند و كساني كه گرچه خود منكر وجود خدا نبودند، ولي اثبات چنين موجودي را از راه براهين عقلي انكار ميكردند. راه بديعي كه اينان مينمايانند، پذيرش خداوند از راه اخلاق يا شهودهاي عرفاني است. از اينرو، كتاب حاضر در تلاش است تا اين مساله مهم را نقد و بررسي كند.
تاملي در عنوان اين اثر، يعني «نقد برهان ناپذيري وجود خدا» آشكار ميسازد كه نگارنده، نقش قاطعي براي عقل در عرصه علم قائل است و ريشه انكار وجود خدا را در اين ميداند كه برخي موقعيت واقعي اين موهبت الهي را به درستي نشناختهاند، تا آنجا كه در اعتبار آن دچار ترديد شدهاند.
به نظر ميرسد اين تصور نادرست سبب بروز و پيدايش ناتواني و ضعف در قلمروي فلسفه دين شده و تنها راه علاج در اين است كه اعتبار و حجيت عقل را به آن برگردانيم و به اين نكته نيز توجه كنيم كه اعتبار عقل به خودش است. براي اثبات حجيت عقل به هيچ مدرك و دليل ديگري نميتوان توسل جست، چرا كه توسل جستن به هر دليل و مدركي، خود مبتني بر اعتبار عقل است. بنابراين، پيشفرض اين كتاب، رد شكاكيت مطلق است و تنها كساني ميتوانند همراهي كنند كه اين موضع را پذيرفته باشند.
تاريخ بشر گواهي ميدهد كه كساني بوده و هستند كه به وجود خدا اعتقاد نداشته و ندارند. اگرچه تعداد اين گروه نسبت به تعداد معتقدان به خدا كم است، ولي آيا اين گروه اندك از سر لجاجت سر به آستان الهي فرود نميآورند، يا آن كه قواي ادراكي آنها توان پذيرفتن وجود خدا را ندارد؟
به عقيده نويسنده، «امروزه يكي از مباحث جدي در فلسفه دين كه توجه مخالفان و موافقان را به خود جلب كرده، بحث اثبات وجود خدا است به گونهاي كه طرفين مباحثي جدي در اين باب مطرح كردهاند. موضع اين كتاب نقد نظريه كساني است كه گمان ميكنند وجود خداوند را نميتوان اثبات كرد.»
در اين كتاب بحث در اين نيست كه دلايل اثبات وجود خدا كه تاكنون اقامه شدهاند، معتبرند يا نه، بلكه بحث در مورد استدلالهايي است كه مخالفان آوردهاند، استدلالهايي كه وجود خدا را اثبات ناشدني جلوه ميدهند.
اين كتاب، در مجموع به نقد چهار دسته از ادلهاي كه بر نفي اثبات وجود خدا آوردهاند، ميپردازد؛ ادلهاي كه مدعياند هيچ نوع برهاني بر اثبات وجود خدا نميتوان اقامه كرد، ادلهاي كه اقامه برهانهاي وجودي و مفهومي را بر وجود خدا نفي ميكنند، ادلهاي كه مدعياند نميتوان هيچ نوع برهان صديقين بر وجود خدا اقامه كرد و ادلهاي كه برهان جهانشناختي بر وجود خدا را غيرممكن ميدانند.
البته اين اشكالات را به نوعي ديگر ميتوان به پنج دسته تقسيم كرد: اشكالات معرفتشناختي مانند اشكالات پوزيتيويستي، دستگاه معرفتي كانت. دستور زبان عمقي ويتگنشتاين؛ اشكالات هستيشناختي مانند انكار وجود محمولي و ضروري؛ اشكالات منطقي؛ اشكالات الاهياتي مانند مساله شر و مهرورزي خدا، علم خدا و اختيار انسان و اشكالات تحليل زباني، مانند اسم خاص بودن واژه «خدا».
اين اشكالات در دو فصل با عنوان اشكالات عامه و خاصه تنظيم و بررسي شدهاند. بعضي از اشكالات به دليل تفصيل زياد، فصلي مستقلي را به خود اختصاص دادهاند. از آنجا كه طرح اشكالات و نقد آنها نيازمند مبنايي است كه نميتوان همه آنها را در ذيل اشكالات آورد، بخش نخست كتاب را به طرح «مباني نقد برهانناپذيري» و بخش دوم آن را به بحث «نقد برهان ناپذيري» اختصاص داده و در مقدمه كتاب كه به منزله پيش فرض دو بخش است، بحث نقد شكاكيت مطلق و كاركرد عقل مطرح شده است.
چاپ دوم كتاب «نقد برهان ناپذيري وجود خدا» با شمارگان 800 نسخه، 360 صفحه و بهاي 65000 ريال راهي بازار نشر شد.
نظر شما