به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، «عرفات‌العاشقين و عرصات‌العارفين» تأليف تقي‌الدين محمد اوحدي حسيني دقاقي بليان اصفهاني شاعر، اديب و نويسنده نام‌آور دوره صفوي است. اين كتاب هشت جلدي يکي از بزرگترين و مهم‌ترين تذکره‌هاي فارسي است كه در سال‌هاي 1022 تا 1024 هجري قمري نوشته شده است.

تذکره «عرفات العاشقين و عرصات العارفين»، بزرگترين سرگذشت‌نامه شاعران فارسي‌گوي از آغاز سرايش شعر فارسي تا عصر مولف در اواسط قرن 11 هجري قمري است كه هم به لحاظ حجم و هم به لحاظ محتوا، از مهم‌ترين تذکره‌هاي شعر فارسي است، کتاب ارزشمندي که تا امروز بنا به دلايلي، هنوز چاپ منقحي از آن صورت نگرفته است.

مصحح اين کتاب، زنده‌ياد ذبيح‌الله صاحبکار است كه از همکاري آمنه فخراحمد و با نظارت استاد محمد قهرمان بهره برده است. صاحبكار سال‌ها در زمينه‌هاي فرهنگي، تحقيق و پژوهش و فعاليت داشته و آثاري چون شفق خونين، ديوان حزين لاهيجي، افسانه ناتمام و... را تصحيح كرده است.

مولف اين تذکره را پس از عزيمت به هند و در دربار جهانگيرشاه (1014 ـ 1037) نوشته است و در آن شرح حال و نمونه شعر بيش از سه‌هزار و 300 شاعر را از آغاز شعر فارسي تا روزگار خود در بيست و هشت «عرصه» و هر عرصه را در سه «غرفه» شامل غرفه متقدمين، غرفه متوسطين و غرفه متأخرين فراهم آورده است. 

گستردگي فضاي ادبي در روزگار صفويه

عضو هيات علمي دانشگاه اصفهان درباره «عرفات‌العاشقين و عرصات‌العارفين» به «ايبنا» گفت: «عرفات العاشقين و عرصات العارفين» اوحدي يکي از مهمترين مآخذي است که به طور آشکارا و محسوس فضاي ادبي گسترده روزگار صفويه را در معرض ديد خوانندگان خود قرار مي‌دهد. به جز آن اوحدي از شاعران و محلاتي در اصفهان سخن مي‌گويد که در منابع از آنها، کمتر و يا اصلا سخني به ميان نيامده است.

شفيعيون اظهار كرد: اصفهان با آنکه بسيار ديرتر از خراسان و حتي بعضي نقاط عراق عجم، مرجع ادب فارسي به‌ويژه نظم شد؛ در دوره صفوي و يک قرن پس از آن مشعل‌دار شعر فارسي بود و بسياري از جريان‌هاي ادبي را ايجاد و رهبري کرد.

وي افزود: صرف نظر از اعتبار ادبي آن به خصوص در قياس با دوره پيش از مغول، به جرات مي‌توان گفت که در هيچ زماني، شعر اين گونه وارد زندگي عموم مردم نشده بود. خوشبختانه به هر دليل، اسناد بسياري در اين باب از طريق دواوين و تذکره‌هاي ادبي و منابع تاريخي به دست ما رسيده است.

اصفهان شاهد از بين رفتن آثار ارزشمند خود بوده است 

وي ادامه داد: نخستين تذکره که صاحبش با نگاه طرزشناسانه و طرزمندانه، نگاه کرده و نوشته، طرزنامه اوحدي است. اوحدي بر اساس منابع و نوشته‌هايش معتقد بوده برخي شاعران از متوسطين بوده‌اند، اما شعرشان در متاخرين است و اصولا قبل از اوحدي نديده‌ام که تقسيم‌بندي بر اساس متقدمين، متوسطين و متاخران باشد.

عضو هيات علمي دانشگاه اصفهان افزود: برخلاف ساير کساني که تذکره نوشته‌اند، اوحدي اصفهاني نيست، ولي نگاه مثبت و معقولي به اصفهان دارد و اصفهان را ستوده است. در عرفات، اطلاعات خيلي خوبي در مورد اصفهان هست که در جاي ديگر نيست.

شفيعيون با اشاره به حجم زياد عرفات، ادامه داد: مقدمه اوحدي را که خواندم، خودش هم نگران بود که مبادا بعدها کاتبان مرتکب اشتباه کتابتي و تصحيح و خطي شوند و علت آن، حجم زياد اين تذکره است. به نظر من اوحدي هيچ‌وقت فرصت نکرده به اول و آخر اين کتاب وقوف داشته باشد و به کل ساختار تذکره نمي‌توانسته ورودي داشته باشد، چراکه حجم آن باعث شده بود که از حيطه مولف بيرون بيايد.

وي در پايان سخنانش تاكيد كرد: عرفات العاشقين، آرزوي خاک شده، بزرگان ماست. در عصر اجتماعي دوره صفوي که اوحدي در آن نگاه بسيار سبک شناسانه‌اي داشته، اطلاعاتي از اصفهان ارايه مي‌دهد که ديگر امروز اثري از آن نيست و متاسفانه اصفهان از گذشته دور، تحت عنوان آبادسازي، شاهد از بين رفتن آثار ارزشمند خود بوده است.