به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اثر حاضر پاسخي به اين پرسش است كه قرآن كريم به چه موضوعاتي پرداخته است و آيا تمام مسايل دنيوي و اخروي انسان در قلمروي قرآن جاي مي‌گيرند يا نه. 

پيش از هر سخني بايد گفت كه رسالت هر پيامبري، گرفتن وحي تشريعي است. اين وحي، متن پيام و گوهر رسالت او خواهد بود. نزول هر پيامي به اندازه ظرفيت وجودي گيرنده آن است. با توجه به اين كه پيامبر اكرم(ص) كامل‌ترين انسان‌ها و برترين پيامبران بوده و شريعت ايشان آخرين مرحله برنامه الهي براي بشر است، قرآن كريم در برابر ساير كتاب‌هاي آسماني، از جامعيت برخوردار است.

يكي از ويژگي‌هايي كه قرآن براي خود مي‌شمارد، گستردگي امور مطرح شده در آن است. از جمله مي‌فرمايد: «و نزلنا عليك الكتاب تبيانا لكل شيء و هدي و رحمة و بشري للمسلمين؛ و اين كتاب را كه روشنگر هر چيزي است و براي مسلمانان رهنمود و رحمت و بشارتگري است، بر تو نازل كرديم(نحل، آيه 89).»

پيامبر اكرم(ص) در بيان آنچه خداوند از ميان پيامبران فقط به او داده است، مي‌فرمايد: «اوتيت جوامع الكلم؛ به من جوامع دانش [گنجينه‌هاي معرفت] داده شد.» از اين‌رو، بايد بررسي كنيم گستردگي احكام و معارف قرآن كريم چه اندازه است؛ چرا كه بهره‌مندي كامل از اين برنامه الهي و وفاداري به آن، در گرو تسليم علمي و عملي به معارف و دستورات آن است. اين مهم در صورتي ميسر خواهد بود كه مشخص شود قرآن چه وظايفي براي دين‌باوران بيان كرده است و دانشوران مومن در كدام بحث علمي، بايد به قرآن مراجعه كنند و داده‌هاي آن را محك داوري درباره درستي و نادرستي يافته‌هاي خود قرار دهند.

از گستره قرآن كريم به قلمروي موضوعي قرآن ياد شده، گاه از آن در زبان فارسي با واژه «جامعيت» و در زبان عربي با لفظ «شمولية» ياد مي‌شود. به كاربردن واژه «گستره» و «قلمرو» در اين‌باره، از واژه «جامعيت»، ممكن است به ذهن تداعي كند كه قضاوت پيشين كرده‌ايم كه قرآن همه چيز را در خود دارد.

مساله قلمرو موضوعي قرآن، قدمتي بسيار دارد و آيات و روايات متعدد در اين‌باره به چشم مي‌خورند. علاوه بر اين، به دليل نقش مهم قرآن در زندگي مسلمانان، انديشمندان مسلمان به قلمروي آن توجه كرده‌اند و اين مبحث در منابع پيشينيان آمده است؛ مانند مبحث اعجاز محتوايي قرآن در علوم قرآني و مباحث تفسيري مفسران در شرح آيات مربوط به گستره موضوعي قرآن.

ضرورت بحث از قلمروي موضوعي قرآن براي عصر و نسل امروز ما، با گذشته متفاوت است؛ به ويژه جنبه نفي آن و بحث از روش‌ها و توانايي آيات و روايات در تعيين قلمروي قرآن. شايد علت اين باشد كه مساله قلمروشناسي وحي به شكل كنوني آن، بيشتر براي حل تعارض عقل و وحي است. اين رويكرد در جوامع گذشته اسلامي چندان مطرح نبوده، چرا كه قرآن مشوق استفاده از عقل در كشف حقايق بوده است و در گذشته، تعارضي بين عقل و وحي احساس نمي‌كردند. همچنين علوم تجربي آنچنان وسعت و دقت نيافته بود كه در مقابل داده‌هاي وحياني قد علم كند.

مصطفي كريمي (نويسنده اين اثر) در بخشي از كتاب حاضر مي‌نويسد: «با تشكيل حكومت اسلامي در ايران بر اساس قوانين اسلام و قرآن، شبهاتي از غرب مسيحي توسط برخي روشنفكران وطني وارد شد. اين شبهات باعث شد مساله كشف قلمرو قرآن كريم را در كشور ما، جدي‌تر از گذشته مطرح كنند و كتاب‌ها و مقالاتي ارزشمند درباره جامعيت قرآن كريم و قلمرو دين بنويسند. با اين همه، نگاشته‌اي مستقل نيافتيم كه نخست از روش كشف قلمرو موضوعي قرآن كريم و سپس ادله عقلي و ادله قرآني و ادله روايي مربوط به اين موضوع، به تفصيل سخن بگويد و ما را از اين نوشته بي‌نياز كند.»

بر اساس مطالب كتاب، قلمروي موضوعي قرآن را از دو جهت مي‌توانيم بررسي كنيم. نخست اين كه قرآن كريم به چه موضوعاتي پرداخته است و آيا تمام مسايل دنيوي و اخروي انسان در قلمرو قرآن جاي مي‌گيرد؟ دوم اين كه قرآن كريم تا چه اندازه به اين مسايل پرداخته است؟ 

مقصود اصلي اين نوشته، بررسي مساله نخست است. در اين اثر تلاش شده كه بي‌هيچ پيش شرطي، تمام دلايل مرتبط را بررسي كرده و قلمروي موضوعي قرآن كريم را كه ظاهر و باطني دارد، به دست آورد.

نگاشته حاضر، افزون بر مقدمه، در دوازده فصل و يك «خاتمه» شكل گرفته است. فصل نخست از پيشينه و مفاهيم و مباني تشكيل شده است. فصل دوم، روش‌ها و ديدگاه‌ها را بررسي و فصل سوم، دلايل عقلي قلمروي موضوعي قرآن را بيان مي‌كند. فصل‌هاي چهارم و پنجم و ششم نيز به ترتيب، دلالت اوصاف قرآن كريم و اهداف قرآن و علم پيامبر(ص) بر گستره قلمرو قرآن را بيان مي‌كنند.

در فصل‌هاي هفتم و هشتم كتاب، دلايل قرآني و روايي قلمروي موضوعي قرآن بررسي مي‌شوند. فصل نهم با نگاهي دوباره به ادله مطرح شده در فصل‌هاي پيشين، جامعيت تام قرآن را در ظاهر و باطن آن و ويژه پيامبر اكرم(ص) و اهل‌بيت(عليهم‌السلام) اثبات مي‌كند. فصل دهم هم به نقد ديدگاه‌هاي ديگر درباره اين موضوع مي‌پردازد. فصل يازدهم به قلمروي موضوعي ظاهر قرآن اختصاص دارد كه از گستردگي نسبي برخوردار است. فصل دوازدهم، روش كشف مسايل ظاهر قرآن و دسته‌بندي آنها را آورده است.

در انتهاي اين اثر، علاوه بر نتايج و آثار اين 12 فصل، نمايه‌اي از آيات و روايات نيز درج شده است.

چاپ نخست كتاب «جامعيت قرآن كريم» با شمارگان 2500 نسخه، 384 صفحه و بهاي 60000 ريال راهي بازار نشر شد.