به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، شیخ آقابزرگ تهرانی پنجشنبه، ۱۸ فروردین ۱۲۵۵ هجري شمسي(۱۱ ربیع‌الاول ۱۲۹۳ هجری قمری) در محله قدیمی پامنار تهران به دنیا آمد و ۱۲ اسفند ۱۳۴۸ هجري شمسي (۱۳ ذی‌الحجه ۱۳۸۹ هجری قمری) در نجف درگذشت. 

نام اصلی او محمدمحسن بود و بعدها «منزوی» لقب گرفت. اهالي تحقيق و پژوهش از وي به عنوان «صاحب الذریعه» ياد مي‌كنند.

خاندانی که وی در آن به دنیا آمد اهل تجارت و علم بودند. پدرش «ملاعلی تهرانی» و مادرش «بیگم» دختر حاج سیدعطار، از سادات علویه و صالحه آن روزگار به شمار مي‌آمد.

روحانی 10 ساله
محمدمحسن در 10 سالگي استعداد نهفته خود را آشکار ساخت و ذهن خلاقش در یادگیری علوم و معارف او را در میان دیگر همسالان خود ممتاز کرد و پدر را واداشت تا برای ترغیب بیش از پیش فرزند به تحصیل علم و کمال، مجلسی ترتیب دهد و آقابزرگ را به لباس دانش و دین ملبس سازد. «محمّدرضا حکیمی» درباره این محفل نوشته است: «وی چون ده ساله شد پدرش مجلسی ترتیب داد، با حضور جمعی از روحانیون آن روزگار تهران، و در این محفل معنوی، وی لباس روحانیت پوشید و عمامه بر سر گذارد ... پس از پوشیدن لباس روحانی با افزودن کلمه شیخ (کلمه‌ای که برای روحانیون، هم عنوان است و هم احترام) بر سر نامش [او را] «شیخ آقا بزرگ» خواندند.» 

شیخ آقا بزرگ در زندگینامه خود نوشته است: «... مرحوم آقاسید جمال اَفجه‌ای، عمامه بر سر من گذاشت.»

شیخ آقابزرگ تهرانی مقدمات علومی مانند ادبیات منطق، تجوید قرآن، فقه و اصول، خط نسخ و نستعلیق را در مدارس علمیه تهران گذراند. 

شیخ تهرانی بعد از فراگیری علم از سوي بسیاری از بزرگان وقت اجازه روایت دریافت کرد. شاگردان بسیاری زیر نظر او تربیت شدند که از آن ميان مي‌توان به سیدعبدالعزیز طباطبایی معروف به محقق طباطبایی، سید مرتضی نجومی، سیدمحمدحسن طالقانی، سیدمحمدصادق بحرالعلوم، مولانا رضا حسین‌خان رشیدی‌ترابی، سید محمدمحسن نقوی، شهید محراب سید محمدعلی قاضی طباطبایی و سید محمدحسین حسینی جلالی اشاره كرد.

اين انديشمند شيعي در طول هشتاد سال تلاش مستمر علمی و پژوهشی، علاوه بر تدریس، دو دوره کتاب ارزشمند به نام «الذریعه الی تصانیف الشیعه» و «طبقات اعلام الشیعه» را که كتاب نخست، درباره کتاب‌های شیعه و دیگری در زمينه معرفی زندگینامه علمای تشیع است، به همراه بالغ بر 30 عنوان کتاب دیگر به رشته تحریر درآورد.

ماجراي الذریعه
یکی از کتاب‌های بسیار ارزشمند و ماندگار شیخ آقا بزرگ تهرانی، کتاب گران سنگ «الذریعه» است که در آن نام آثار نویسندگان شیعه جمع آوری شده است. 

استاد «محمد صحتی» درباره این کتاب نوشته است: «در نتیجه الذریعه برای همگان معلوم شد که شیعه با همه مظلومیت‌ها و محرومیت‌هایی که در طول تاریخ همیشه بر او تحمیل شده است باز در حرکت‌های علمی و فرهنگی پیشتاز بوده [و] در ستیغ سعی و صفا قرار داشته است.
در نتیجه الذریعه بود که همه فهمیدند مرزبانان عزت و استقلال کشورهای اسلامی، همیشه اندیشمندان و علمای دین باور و ولایت‌مدار بوده‌اند و... دانستیم دیدبانان دین و دانش بر چه اصل یا اصولی در طول تاریخ پای فشرده‌اند و بیشترین کتاب‌ها و منشورها را در چه مورد و یا مواردی نگاشته‌اند.» 

پاسخگوی شبهات زمانه
از آنجايي كه پاسخگویی به شبهات و سوالات روز، از وظایف سنگین اندیشمندان دینی است که در کنار ساير وظایف آنان مانند تبلیغ و تدریس ضرورت مهمي دارد، شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز که عالمی آگاه بود، در پی اظهار نظر غیرمنصفانه از سوي «حاجی خلیفه» نویسنده «دائرة المعارف کشف الظنون» که در آن شیعه را به نداشتن کتاب‌های سودمند متهم کرده و آنان را طفیلی دیگر مذاهب خوانده بود و همچنین «جرجی زیدان (1914. م)» مورخ و نویسنده نامدار مسیحی که معتقد بود شیعه در دنیا هیچ طرفداری ندارد، در مقام پاسخگویی برآمد و بيش از 29 جلد کتاب ارزشمند از جمله «الذریعه الی تصانیف الشیعه» را که فهرستی بر تالیفات شیعیان بود، تألیف کرد.

مجموعه آثار وي عبارتند از:
ـ الذریعة إلی تصانیف الشیعة
ـ طبقات أعلام الشیعة
ـ حیاة الشیخ الطوسی
ـ هدیة الرازی إلی المجدد الشیرازی
ـ مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال
ـ المشیخة
ـ النقد اللطیف فی نفی التحریف عن القرآن الشریف
ـ توضیح الرشاد فی تاریخ حصر الاجتهاد
ـ تفنید قول العوام بقدم الکلام
ـ ضیاء المفازات فی طُرق مشایخ الإجازات
ـ إجازات الروایة والوراثة فی القرون الأخیرة الثلاثة
ـ مستدرک کشف الظنون
ـ تعریف الأنام بحقیقة المدینة والإسلام
ـ تقریرات دروس أساتذته فی الفقه والأصول
ـ منظومة شعریة عقائدیة

شیخ آقابزرگ سال 1385 هجري قمري در سن 96 سالگی رحلت كرد. از آنجا که وي اهمیت زیادی به روایت و نقل حدیث می‌داد، از اکثر علمای بزرگ شیعه و سنی اجازه روایت داشت و بسیاری از علمای شیعه از او اجازه روایت داشتند. او پس از «محدث نوری» سرشناس‌ترین شیخ روایت است.

آیت‌اللّه مدنی (شهید محراب) پیکر پاک او را غسل داد و کفن کرد و آیت‌اللّه العظمی سیدابوالقاسم خویی از مراجع نجف در صحن شریف علوی بر پیکر پاکش نماز خواند. او را در آستانه کتابخانه‌اش دفن کردند.

آثار متعددي درباره انديشه‌ها و مكتوبات تحقيقي شیخ آقابزرگ تهرانی به رشته تحرير درآمده‌اند كه برخي از آنها عبارتند از:

ـ شیخ آقابزرگ تهرانی/ محمدرضا حکیمی/ دفتر نشر فرهنگ اسلامی/ ۱۳۵۴ 

ـ زندگی و آثار شیخ آقابزرگ تهرانی/ سید محمدحسین جلالی/ ترجمه محمدعلی ابهری/ کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی/ ۱۳۸۲ 

ـ زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم آیت‌الله شیخ آقابزرگ تهرانی/ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی/ ۱۳۸۷

ـ آقابزرگ تهرانی اقیانوس پژوهش/ محمد صحتی سردرودی/ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی/ ۱۳۷۶