حجت‌الاسلام  صدرايي‌خويي در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، اظهار كرد: پيش از حادثه كربلا كتاب‌هايي با عنوان مقتل اميرالمومنين علي(ع) به زبان عربي به رشته تحرير درآمده بودند اما اين شيوه تاريخ‌نگاري ديني پس از شهادت سومين پيشواي شيعيان، جايگاه و خاستگاه ويژه‌اي يافت. 

وي «مقتل ابومخنف» را از معروف‌ترين مقاتل اباعبدالله حسين(ع) ياد كرد كه منبعي براي تاليف ساير آثار و مقاتل اين حوزه و مورد مراجعه تاريخ‌نويسان بعدي شد و عنوان كرد: «مقتل‌نويسي» به معناي خاص آن از قرن دهم هجري قمري در زبان فارسي رواج يافت. البته نه به اين معنا كه پيش از اين در اين زبان مقاتلي نداشتيم، بلكه شاعران پارسي‌زبان از اين زمان سرودن مرثيه‌ها و اشعاري خاص را كه ويژه امام حسين(ع) و واقعه كربلا بودند، آغاز كردند. با تاليف «روضةالشهداء» اثر واعظ كاشفي‌سبزواري، مقتل‌نويسي از قرن دهم جايگاه اصلي خود را در زبان فارسي پيدا كرد.

صدرايي‌خويي افزود: از آن پس، اين اثر به شكل چشمگيري مورد توجه محققان، نويسندگان و عموم مردم قرار گرفت و مولفان مقاتل تا حد زيادي از آن الهام گرفتند. اين اثر در نوع خود شاهكاري بي‌نظير به شمار مي‌آمد.

محقق حوزه نسخه‌شناسي و نسخه‌پژوهي در پاسخ به اين سوال كه «جايگاه پيش از اين زمان مقتل‌نويسي در دايره زبان فارسي چگونه بوده است؟» گفت: در آثار و اشعار قبل از قرن دهم هجري نيز متون يا اشعار پراكنده‌اي در لابه‌لاي آثار ديگر وجود داشتند كه به اين واقعه عظيم تاريخي مي پرداختند اما از آن جهت كه به شكل ويژه به مصائب امام حسين(ع) و واقعه عاشورا اختصاص نداشتند، نمي‌توان از آن‌ها به عنوان مقتل‌نويسي ياد كرد. از جمله آثار اين حوزه مي‌توان به شعر «كجائيد اي شهيدان خدايي ...» سروده مولوي اشاره كرد كه در قرن هفتم هجري سروده شد و شهرت فراواني يافت اما به اين شكل نبود كه كتاب يا اثري خاص به اين موضوع معطوف شود. البته بايد از محتشم كاشاني نيز ياد كرد، زيرا آن‌چه كه وي سرود، در تحول مقتل‌نويسي فارسي و مرثيه‌سرايي نقش به‌سزايي داشت.

اين فهرست‌نگار نسخه‌هاي خطي در پاسخ به اين پرسش كه «وضعيت كنوني مقتل‌نويسي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟» عنوان كرد: با توجه به اين كه حادثه عاشورا و كربلا مورد توجه عموم مردم جامعه با طبقات، سنين و گرايشات گوناگون قرار دارد، امروزه در حوزه مقتل‌نويسي آن هم در عرصه‌هاي مختلف با تحول شگرفي مواجهيم. در حوزه «رسانه» «فيلم‌نامه‌هاي مقتل» نوشته مي‌شوند، در عرصه «مرثيه‌سرايي» با اشعاري ويژه ديوان‌هاي روضه‌خواني كه قابل اسفاده مرثيه‌خوان‌ها و مداحانند، مواجهيم و در زمينه آثار تاريخي نيز مكتوبات مختلفي نوشته شده‌اند كه اغلب مورد مراجعه محققان، طلاب و دانشجويانند.

وي افزود: اكنون مقتل‌نويسي حوزه شبكه فرهنگي بسيار وسيعي در جامعه ما ايجاد كرده و در تمامي عرصه‌ها تحولات خوبي را برجاي گذاشته است. در اين زمان مقاتل متعددي در عرصه‌ها، گويش‌ها و حتي زبان‌هاي گوناگون سروده يا تاليف مي‌شوند كه از اين ميان مي‌توان مقتل در حوزه اشعار تركي در عرصه فيلم‌هاي سينمايي و سريال‌هاي تلويزيوني را نام برد. در حوزه اشعار كودكان نيز اين مبحث تا حد زيادي تخصصي شده است. در مجموع، مقتل‌نويسي و تاريخ‌نگاري عاشورا در دوره‌هاي كنوني با تنوع فراواني روبه‌روست و هرسال ده‌ها كتاب و صدها مقاله در اين باب تدوين و تاليف مي‌شوند.

محقق آثار كهن ديني و مكتوبات علوم انساني در پاسخ به اين پرسش كه «با توسعه كمي و كيفي اين آثار چگونه مي‌توان از آسيب‌هايي مانند انحراف در مطالب، مبالغه يا خرافات پرهيز كرد؟» گفت: نويسندگان به ويژه افرادي كه با جبهه اجتماعي اين مقاتل سر و كار دارند، بايد بدانند اين موضوع نيازمند حفاظت فكري و محتوايي است. بايد مداحان، مرثيه‌سرايان و فيلم‌نامه‌نويسان را براي توليد محتوا در اين حوزه به مراجعه به منابع اصيل و مستند ارجاع دهيم. از آنجا كه در عرصه مرثيه، تهييج احساسات يك اصل به شمار مي‌آيد، مداحان نبايد با تكيه بر كنايه، خطابه، مبالغه و ... به دور از حقيقت و به صورت غيرمستند عمل كنند.

وي سر و كار داشتن معنا و رسالت عاشورا با عواطف عموم افراد جامعه را كاركرد اجتماعي آن دانست و گفت: متاسفانه در مواقعي توليدكنندگان فكري اجتماع مسايلي را عنوان مي‌كنند كه با حقيقت عاشورا ارتباطي ندارد، در حالي كه براي تهييج احساسات مردم نبايد متني را جعل كنيم يا نسبتي غيرواقعي به كسي بدهيم. نياز امروز ما اين است كه بايد منابع كهن اين حوزه را بازسازي كنيم و مضامين آن‌ها را به صورت امروزي ارايه دهيم. لازم است محققان، مولفان و مرثيه‌سرايان به‌گونه‌اي آموزش بينند كه با احساس ضرورت مراجعه به منابع اصيل، مطالب حقيقي را دست‌مايه اوليه توليد آثار خود قرار دهند.

حجت‌الاسلام صدرايي خويي با بيان اين كه رسوخ خرافات از جمله آسيب‌هاي مسايل مذهبي است كه از كاركرد اصلي اين توليدات مي‌كاهد، اظهار كرد: بايد بياموزيم كه افزون بر مراجعه به منابع اصيل، نام آن منبع و مرجع مورد استناد را نيز در آثار، سروده‌ها و تاليفاتمان قيد كنيم يا به زبان آوريم.

وي در پايان با تاكيد بر اين كه نهضت والاي عاشورا درس‌هاي معنوي فراواني دارد كه همچنان از آن‌ها غافليم، گفت: بايد از تكرار و تمركز بر موضوعات قبلي دست برداريم و مفاهيم و درس‌هايي از اين واقعه انساني را براي مردم بازگو كنيم كه بيش از هرچيز ديگري به آن‌ها احتياج دارند. به عنوان نمونه، ما در كمتر آثار و مجالسي بر مفاهيم متعالي مانند وفاي به عهد، جوانمردي، از خودگذشتگي در برابر هم‌نوع، احترام به ديگران و ايثار در واقعه كربلا تاكيد داريم. نقشي كه اقشار گوناگون جامعه، زنان و كودكان در نهضت كربلا داشتند، از ديگر مواردي است كه بايد به جامعه گوشزد كنيم. در اين مسير بايد بياموزيم كه ديگر به كليشه‌هاي سابق اكتفا نكنيم. حادثه عاشورا درس‌هاي بزرگي دارد كه هنوز از تمامي آن‌ها به درستي استفاده نكرده‌ايم.