دكتر مهدي عيلپور حافظي استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات و دکترای کتابداری و اطلاع‌رساني در گفت‌وگو با خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، دلايل عدم استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي را به دو بخش درون سيستمي و برون سيستمي تقسيم كرد و گفت: در ميان دلايل درون سيستمي كه به كتابخانه‌ها مرتبط مي‌شود، يكي از مسايل عدم توجه به نيازهاي مخاطبان و گردآوري مجموعه‌ها در كتابخانه‌ها است.
وي ادامه داد: مجموعه‌هايي كه اكنون در كتابخانه‌ها گردآوري مي‌شوند، به صورت يكپارچه از طريق نهاد مركزي صورت مي‌گيرد و به همين دليل نيازهاي افراد در مناطق مختلف و كتابخانه‌هاي آنان ناديده گرفته مي‌شود، بنابراين نيازهاي مخاطبان در منابع كتابخانه‌هاي عمومي يا وجود ندارد و يا اين‌كه ديده نمي‌شود.
وي با اشاره به سرويس‌هايي كه توسط كتابخانه‌هاي عمومي به افراد ارايه مي‌شود، گفت: اين سرويس‌ها نيز متناسب با نياز مخاطبان نيست. بيشترين استفاده مخاطبان از كتابخانه‌هاي عمومي از فضاي مطالعه و نيز منابع موجود در كتابخانه است و خدماتي فراتر از اين به مخاطبان ارايه نمي‌شود.
اين مدرس دانشگاه در تشريح بيشتر اين موضوع گفت: به طور مثال خدمات مرجع در بسياري از كتابخانه‌ها ارايه نمي‌شود مگر اين‌كه كتابخانه خود انگيزه‌اي براي اين كار داشته باشد.
اين دكتراي كتابداري افزود: آگاهي‌رساني به مخاطبان براي استفاده از منابع و آشنايي با آن از طريق كانال‌هاي مختلف مانند پيامك وجود ندارد.
عليپور حافظي در ادامه به خدمات گزينشي نيز اشاره كرد و افزود: اين نوع خدمات نيز در كتابخانه‌هاي عمومي وجود ندارد؛ كتابخانه‌ها مي‌توانند نيازهاي اطلاعاتي افراد و حوزه‌هاي علاقه‌مندي آنان را بيابند و يا حتي در ميان استفاده افراد از كتابخانه‌ها، اين اطلاعات را شناسايي كنند و بعد بر اساس اين نيازهاي اطلاعاتي به مخاطبان خاص خود خدمات دهند.
وي ادامه داد: به طور مثال مي‌توان به زنان خانه‌دار درباره منابع مورد نيازشان براي تربيت كودكان اطلاعات داده شود تا بتوانند از منابع مفيد اين حوزه استفاده كنند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، نبود نيروي متخصص در كتابخانه‌هاي عمومي را از جمله عوامل درون سيستمي دانست كه در استفاده مردم از كتابخانه‌هاي عمومي تاثيرگذار است و گفت: از آنجايي كه اكثر نيروهايي كه در كتابخانه‌ها كار مي‌كنند متخصص كتابداري نيستند، نمي‌توانند به خوبي در اين بخش كار كنند و در واقع مشكلاتي را كه من در بخش قبلي درباره آن‌ها صحبت كردم مانند عدم خدمات رساني مناسب و نيز شناسايي نيازهاي مخاطب به ضعف در اين بخش بر مي‌گردد.
وي با انتقاد از روند جذب نيرو در نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور گفت: متاسفانه نيروهايي كه استخدام مي‌شوند، كتابدار نيستند و در رشته‌هاي متفرقه مانند حقوق، ادبيات و تاريخ تخصص دارند و به طور مثال از هر هزار نفر شايد 20 نفر كتابدار باشند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات تأكيد كرد: همين موضوع موجب شده تا افرادي كه در كتابخانه‌هاي عمومي كار مي‌كنند با اين محيط آشنا نباشند، بنابراين نمي‌توانند خدمات مناسب ارايه كرده و يا منابع جديد به مخاطب ارايه دهند.
اين مدرس كتابداري همچنين با اشاره به ارايه خدمات به گروه‌هاي خاص گفت: يكي از وظايفي كه كتابخانه‌هاي عمومي دارند، ارايه خدمات به گروه‌هاي خاص زباني، فرهنگي، ناتوانان جسمي و فكري است.
وي افزود: به طور مثال اكنون خدماتي كه به نابينايان ارايه مي‌شود بسيار كم است و كتابخانه‌هاي محدودي اين كار را انجام مي‌دهند.
وي تاكيد كرد: اگرچه اين افراد بخش اعظمي از عامه مردم نيستند ولي نيازهاي آن‌ها نيز بايد در نظر گرفته شود و در بلند مدت بايد براي آن‌ها برنامه‌ريزي كرد.
عليپور حافظي در بخش دوم سخنان خود به دلايل برون سيستمي عدم استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي نيز اشاره كرد و گفت: مخاطبان ما نيز علاقه‌اي به استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي ندارند و كتابخانه‌ها را تنها مخازني مي‌دانند كه بايد از آن كتاب گرفت و پس داد! بنابراين عدم آشنايي افراد از كتابخانه و خدماتي كه ارايه مي‌كند مي‌تواند در حضور كمرنگ مردم در كتابخانه‌ها موثر باشد.
وي براي كتابخانه‌هاي عمومي دو هدف اصلي را عنوان كرد و افزود: كتابخانه‌هاي عمومي دو هدف ارتقا سطح دانش عامه مردم و نيز شناسايي و پاسخگويي به نيازهاي مخاطبان جامعه را دنبال مي‌كنند كه متاسفانه مردم با اين دو هدف آشنا نيستند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات با ارايه راهكار در اين باره ادامه داد: بايد با فرهنگ‌سازي اين شناخت را ايجاد كرد و مي‌توان از طريق برنامه‌هاي تلويزيوني و راديويي مردم را نسبت به رسالت كتابخانه‌ها و كاركرد آن‌ها آگاه كرد.
وي همچنين بر پايين بودن فرهنگ مطالعه در كشور تاكيد كرد و گفت: متاسفانه مردم در ايران وقت آزاد خود را با مطالعه پر نمي‌كنند و براي پاسخگويي به نيازهاي اطلاعاتي خود به كتابخانه مراجعه نمي‌كنند.
اين مدرس كتابداري افزود: ما به اين موضوع فكر نمي‌كنيم كه براي رفع نيازهاي اطلاعاتي خود بايد به كتابخانه مراجعه كنيم، بنابراين بايد اين موضوع در رسانه‌ها ديده شود.
وي با تأكيد بر نگاه «كلان‌نگر» گفت: اگر با اين نگاه، به اين 6 دليل درون و برون سيستمي نگاه كنيم متوجه نقش تأثيرگذار نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور مي‌شويم.
وي ادامه داد: هر چه اين نهاد در اين 6 حوزه سرمايه گذاري كند باز هم كم است؛ به عبارت ديگر اين نهاد بايد براي تأمين منابع اطلاعاتي مناسب براي مناطق مختلف و كتابخانه‌ها آن، تأمين نيروهاي متخصص، ارتقا سطح دانش عامه مردم، ارزشگذاري به ارتقا سطح مطالعه، آشنايي مردم با رسالت كتابخانه‌ها سرمايه گذاري كند و شرايط كنوني نشان مي‌دهد كه تاكنون اين موارد به صورت اصولي انجام نشده است.
اين دكتراي كتابداري تاكيد كرد: متولي اصلي نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور است و اين نهاد بايد در ارتباط با ساير نهادهاي فرهنگي ديگر برنامه‌هاي خود را مشخص و برنامه‌ريزي كند.
وي اضافه كرد: به طور مثال ما هيچ‌گاه در سريال‌هاي تلويزيوني نديديم كه افراد در خانه مطالعه كنند! يا به كتابخانه مراجعه كنند! نهاد بايد به عنوان متولي اصلي براي فرهنگ سازي در اين حوزه‌ها وارد ميدان شود.
وي ادامه داد: مجموعه‌هايي كه اكنون در كتابخانه‌ها گردآوري مي‌شوند، به صورت يكپارچه از طريق نهاد مركزي صورت مي‌گيرد و به همين دليل نيازهاي افراد در مناطق مختلف و كتابخانه‌هاي آنان ناديده گرفته مي‌شود، بنابراين نيازهاي مخاطبان در منابع كتابخانه‌هاي عمومي يا وجود ندارد و يا اين‌كه ديده نمي‌شود.
وي با اشاره به سرويس‌هايي كه توسط كتابخانه‌هاي عمومي به افراد ارايه مي‌شود، گفت: اين سرويس‌ها نيز متناسب با نياز مخاطبان نيست. بيشترين استفاده مخاطبان از كتابخانه‌هاي عمومي از فضاي مطالعه و نيز منابع موجود در كتابخانه است و خدماتي فراتر از اين به مخاطبان ارايه نمي‌شود.
اين مدرس دانشگاه در تشريح بيشتر اين موضوع گفت: به طور مثال خدمات مرجع در بسياري از كتابخانه‌ها ارايه نمي‌شود مگر اين‌كه كتابخانه خود انگيزه‌اي براي اين كار داشته باشد.
اين دكتراي كتابداري افزود: آگاهي‌رساني به مخاطبان براي استفاده از منابع و آشنايي با آن از طريق كانال‌هاي مختلف مانند پيامك وجود ندارد.
عليپور حافظي در ادامه به خدمات گزينشي نيز اشاره كرد و افزود: اين نوع خدمات نيز در كتابخانه‌هاي عمومي وجود ندارد؛ كتابخانه‌ها مي‌توانند نيازهاي اطلاعاتي افراد و حوزه‌هاي علاقه‌مندي آنان را بيابند و يا حتي در ميان استفاده افراد از كتابخانه‌ها، اين اطلاعات را شناسايي كنند و بعد بر اساس اين نيازهاي اطلاعاتي به مخاطبان خاص خود خدمات دهند.
وي ادامه داد: به طور مثال مي‌توان به زنان خانه‌دار درباره منابع مورد نيازشان براي تربيت كودكان اطلاعات داده شود تا بتوانند از منابع مفيد اين حوزه استفاده كنند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات، نبود نيروي متخصص در كتابخانه‌هاي عمومي را از جمله عوامل درون سيستمي دانست كه در استفاده مردم از كتابخانه‌هاي عمومي تاثيرگذار است و گفت: از آنجايي كه اكثر نيروهايي كه در كتابخانه‌ها كار مي‌كنند متخصص كتابداري نيستند، نمي‌توانند به خوبي در اين بخش كار كنند و در واقع مشكلاتي را كه من در بخش قبلي درباره آن‌ها صحبت كردم مانند عدم خدمات رساني مناسب و نيز شناسايي نيازهاي مخاطب به ضعف در اين بخش بر مي‌گردد.
وي با انتقاد از روند جذب نيرو در نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور گفت: متاسفانه نيروهايي كه استخدام مي‌شوند، كتابدار نيستند و در رشته‌هاي متفرقه مانند حقوق، ادبيات و تاريخ تخصص دارند و به طور مثال از هر هزار نفر شايد 20 نفر كتابدار باشند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات تأكيد كرد: همين موضوع موجب شده تا افرادي كه در كتابخانه‌هاي عمومي كار مي‌كنند با اين محيط آشنا نباشند، بنابراين نمي‌توانند خدمات مناسب ارايه كرده و يا منابع جديد به مخاطب ارايه دهند.
اين مدرس كتابداري همچنين با اشاره به ارايه خدمات به گروه‌هاي خاص گفت: يكي از وظايفي كه كتابخانه‌هاي عمومي دارند، ارايه خدمات به گروه‌هاي خاص زباني، فرهنگي، ناتوانان جسمي و فكري است.
وي افزود: به طور مثال اكنون خدماتي كه به نابينايان ارايه مي‌شود بسيار كم است و كتابخانه‌هاي محدودي اين كار را انجام مي‌دهند.
وي تاكيد كرد: اگرچه اين افراد بخش اعظمي از عامه مردم نيستند ولي نيازهاي آن‌ها نيز بايد در نظر گرفته شود و در بلند مدت بايد براي آن‌ها برنامه‌ريزي كرد.
عليپور حافظي در بخش دوم سخنان خود به دلايل برون سيستمي عدم استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي نيز اشاره كرد و گفت: مخاطبان ما نيز علاقه‌اي به استفاده از كتابخانه‌هاي عمومي ندارند و كتابخانه‌ها را تنها مخازني مي‌دانند كه بايد از آن كتاب گرفت و پس داد! بنابراين عدم آشنايي افراد از كتابخانه و خدماتي كه ارايه مي‌كند مي‌تواند در حضور كمرنگ مردم در كتابخانه‌ها موثر باشد.
وي براي كتابخانه‌هاي عمومي دو هدف اصلي را عنوان كرد و افزود: كتابخانه‌هاي عمومي دو هدف ارتقا سطح دانش عامه مردم و نيز شناسايي و پاسخگويي به نيازهاي مخاطبان جامعه را دنبال مي‌كنند كه متاسفانه مردم با اين دو هدف آشنا نيستند.
استادیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات با ارايه راهكار در اين باره ادامه داد: بايد با فرهنگ‌سازي اين شناخت را ايجاد كرد و مي‌توان از طريق برنامه‌هاي تلويزيوني و راديويي مردم را نسبت به رسالت كتابخانه‌ها و كاركرد آن‌ها آگاه كرد.
وي همچنين بر پايين بودن فرهنگ مطالعه در كشور تاكيد كرد و گفت: متاسفانه مردم در ايران وقت آزاد خود را با مطالعه پر نمي‌كنند و براي پاسخگويي به نيازهاي اطلاعاتي خود به كتابخانه مراجعه نمي‌كنند.
اين مدرس كتابداري افزود: ما به اين موضوع فكر نمي‌كنيم كه براي رفع نيازهاي اطلاعاتي خود بايد به كتابخانه مراجعه كنيم، بنابراين بايد اين موضوع در رسانه‌ها ديده شود.
وي با تأكيد بر نگاه «كلان‌نگر» گفت: اگر با اين نگاه، به اين 6 دليل درون و برون سيستمي نگاه كنيم متوجه نقش تأثيرگذار نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور مي‌شويم.
وي ادامه داد: هر چه اين نهاد در اين 6 حوزه سرمايه گذاري كند باز هم كم است؛ به عبارت ديگر اين نهاد بايد براي تأمين منابع اطلاعاتي مناسب براي مناطق مختلف و كتابخانه‌ها آن، تأمين نيروهاي متخصص، ارتقا سطح دانش عامه مردم، ارزشگذاري به ارتقا سطح مطالعه، آشنايي مردم با رسالت كتابخانه‌ها سرمايه گذاري كند و شرايط كنوني نشان مي‌دهد كه تاكنون اين موارد به صورت اصولي انجام نشده است.
اين دكتراي كتابداري تاكيد كرد: متولي اصلي نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور است و اين نهاد بايد در ارتباط با ساير نهادهاي فرهنگي ديگر برنامه‌هاي خود را مشخص و برنامه‌ريزي كند.
وي اضافه كرد: به طور مثال ما هيچ‌گاه در سريال‌هاي تلويزيوني نديديم كه افراد در خانه مطالعه كنند! يا به كتابخانه مراجعه كنند! نهاد بايد به عنوان متولي اصلي براي فرهنگ سازي در اين حوزه‌ها وارد ميدان شود.
نظر شما