به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، دومین روز از همایش دو روزه «سعدی و پوشکین» عصر دیروز (30 فروردین) از ساعت 15 تا 18 و 30 دقیقه در تالار اجتماعات مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

در روز دوم این همایش کامران فانی «درباره پوشکین در ایران»، سعید حمیدیان با موضوع «بت‌های شکستنی در خواندن غزل‌های سعدی»، علیرضا دولتشاهی درباره «باغچه‌سرای، پیوندگاه ادب ایرانی و ادب اسلامی» و آبتین گلکار درباره موضوع «عناصر «درام مدرن» در نمایش‌نامه‌های پوشکین» سخنرانی کردند.

فانی: پوشکین بزر‌گترین شاعر روس است
در ابتدای این برنامه فانی از پوشکین به عنوان یکی از نویسندگان و شاعرانی، که به درستی شناخته نشده است یاد کرد و گفت: درباره اهمیت پوشکین، روس‌ها هرگز شک نداشته‌اند و بی‌تردید او را یکی از بزرگ‌ترین شاعران و نویسندگان روسیه می‌دانسته‌اند. هرچند شاید به تصور ما دیگر نویسندگان روس مانند فئودور داستایوفسکی برجسته‌تر باشند، اما پوشکین در تراز بالاتری قرار دارد.

وی درباره دلیل این امر توضیح داد: پوشکین بزرگ‌ترین شاعر یا نخستین شاعر روسیه بوده است. همچنین ادبیات روسیه به‌طور کلی از قرن 19 آغاز می‌شود و پوشکین بنیان‌گذار آن است. وی نخستین داستان‌نویس روسیه به حساب می‌‌آید و بسیاری از نویسندگان روس خود را مدیون او می‌دانند.

این نویسنده به دشواری‌های ترجمه شعر از فرهنگی به فرهنگ دیگر اشاره و تشریح کرد: نمی‌توان شعر را به راحتی از زبان مبدا به زبان دیگر ترجمه کرد و آن شعر همان تاثیر را در زبان مقصد داشته باشد. برهمین اساس به‌طور طبیعی شهرت و پذیرش عام را نمی‌تواند پیدا کند. برای پوشکین هم به همین صورت بوده است.

وی در ادامه بر اهمیت کشف پوشکین برای علاقه‌مندان به ادبیات داستانی تاکید کرد و همچنین اشاره‌ای به تنها ترجمه‌اش از رساله‌ای با عنوان «خطابه پوشکین» داشت. این رساله سخنرانی مفصل داستایوفسکی در سال 1883 و در پرده‌برداری از مجسمه پوشکین  است که درباره اهمیت پوشکین صحبت کرده است و او را هویت روسیه می‌داند که در برابر مدرنیته قرار می‌گیرد. این رساله سال‌ها پیش منتشر شده است.

فانی در بخش دیگر از سخنانش به ارایه توضیحاتی درباره سیر ترجمه آثار پوشکین در ایران پرداخت و اظهار کرد: نخستین‌بار  اثري از پوشكين در قالب کتابی با عنوان «چند داستان از پوشکین» در سال 1308 به زبان فارسی ترجمه شده است. دومین‌ اثر در سال 1309 به ترجمه یکی از معروف‌ترین داستان‌های پوشکین با عنوان «بی‌بی گلابی» توسط شرف‌الدین قهرمانی اختصاص دارد.

وی ادامه داد: سومین اثر ترجمه شده از پوشکین «دختر سلطان» نام دارد، که از سوی پرویز ناتل خانلری به فارسی برگردانده شده است. این اثر بعدها با نام «دختر سروان» بارها به فارسی ترجمه شد. همچنین در سال 1315 چند اثر به مناسبت یک‌صدمین سال درگذشت پوشکین به فارسی برگردانده شد.

این نسخه‌پژوه از سال‌های 1320 به عنوان دوره دوم ترجمه آثار پوشکین به فارسی یاد و تصریح کرد: در این دوره مترجمان معروفی مانند نفیسی و کشاورز به سراغ آثار پوشکین رفته‌اند.

وی در ادامه توضیح داد: کارهای پوشکین در چهار دسته می‌گنجند. یکی از آن‌ها اشعار غنایی و تغزلی اوست. پوشکین حدود 10 تا 15 هزار بیت شعر سروده و مهم‌ترین علت شهرت او در روسیه نیز همین است، اما تقریبا هیچ نمونه کامل یا جامعی از این اشعار به فارسی ترجمه و منتشر نشده‌اند.

فانی با تاکید بر آثار داستانی پوشکین ادامه داد: منظومه‌های پوشکین، که به داستان‌هایی بلند و منظوم اختصاص دارند و همچنین نمایشنامه‌های او دیگر آثار پوشکین هستند، اما آن‌چه سبب شهرت پوشکین در زبان فارسی و دیگر زبان‌ها شده است، به‌طور حتم آثار داستانی او هستند. داستان‌هایی مانند بی‌بی پیک، بوران و دختر سروان از این جمله‌اند.

وی افزود: به‌طور کلی از سال 1308 تا 1390 هر سال یک یا چند اثر از پوشکین به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. در حقیقت پوشکین نویسنده‌ای زنده در ایران به حساب می‌آید.

این عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در بخش پایانی سخنانش کتاب‌هایی را برای شناخت پوشکین معرفی کرد و گفت: تاریخ ادبیات روسیه با ترجمه ابراهیم یونسی و تاریخ ادبیات روسیه با ترجمه سعید نفیسی دو کتاب مفید در این حوزه هستند. همچنین «زندگی‌نامه الکساندر پوشکین» نوشته هانری تروایا با ترجمه حسین‌علی هروی نیز کتاب مفیدی در این حوزه به حساب می‌آید.

دولتشاهی: لهستان دریچه آشنایی غرب با شعر فارسی بود
در بخش بعدی این جلسه علیرضا دولتشاهی درباره موضوع «باغچه‌سرای، پیوندگاه ادب ایرانی و ادب اسلاوی» سخنرانی کرد و گفت: نخستین‌بار در سال 1610 آثار سعدی به زبان لهستانی ترجمه شد و لهستان به عنوان یک دریچه آشنایی غرب با ایران و شعر فارسی بوده است.

وی در ادامه اشاره‌ای به رمانتیزم و یکی شدن هویت ملی لهستان با جنبش رمانتیزم داشت و اظهار کرد: در جنبش رمانتیزم لهستان چهره‌های زیادی از جمله پوشکین و آدام میتسکویچ وجود داشتند. این دو ویژگی‌های مشترکی داشته‌اند، از جمله آن‌که هر دو مبارز بوده‌اند و تبعید شده‌ و هر دو از باغچه‌سرای دیدار کرده‌اند.

این پژوهشگر افزود: باغچه‌سرای بنای یادبودی بوده که به یاد دختر لهستانی اسیری ساخته شده است.

وی در ادامه پرسشی مطرح کرد و توضیح داد: حال باید دید باغچه‌سرای کجاست، البته منظور از این پرسش موقعیت جغرافیایی این بنای یادبود نیست، بلکه معنی معنایی آن است. افسانه‌ای می‌گوید در سده‌های پیش‌تر رودخانه‌ای از آن عبور می‌کرده یا این‌که مرز یا پیوندگاه میان دو تمدن یا اقلیم است.

دولتشاهی در ادامه به دستاورد میتسکویچ از تبعدیش اشاره کرد و یادآور شد: پس از این تبعید میتسکویچ کتابی شامل 18 غزل را منتشر می‌کند. در میان غزل‌های این کتاب دو غزل به‌طور مستقیم به باغچه‌سرای اشاره دارند.

وی در ادامه با تاکید بر وجود دو دیدگاه در زمینه باغچه‌سرای توضیح داد: یک دیدگاه به پوشکین اختصاص دارد و همدردی با دختر لهستانی خفته در گور است. نگاه دیگر نوستالژی و غم دوری از وطن و همذات پنداری شاعر با دختر خفته در گور را نشان می‌دهد، که از سوی میتسکویچ ارایه می‌‌شود.

این سخنران افزود: اگر در این سروده به تاثیرپذیری پوشکین از سعدی بازگردیم می‌توانیم این تاثیرپذیری را در آثار میتسکویچ نیز ببینیم.

وی در بخش دیگر از سخنانش به نخستین آشنایی روس‌ها با سعدی اشاره و تشریح کرد: نخستین آشنایی روس‌ها با سعدی در سال 1796 یعنی 186 سال پس از آشنایی لهستانی‌ها با سعدی صورت گرفته است. از سوی دیگر در سال 1826 غزل شماره پنج میتسکویچ از سوی میرزا جعفرخان توپچی‌باشی به فارسی ترجمه شد. هرچند مترجم تمامی تلاش او را برای استفاده از واژه‌‌های شرقی در شعرش از بین می‌برد و غزل را به فارسی سره بر می‌گرداند.

دولتشاهی در پایان سخنانش چند بیت شعر از میرزا فتحعلی‌ آخوندزاده، نمایشنامه‌نویس و شاعر، قرائت کرد که در رثای پوشکین سروده است.