به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، نگار مومني و سيروس عزيزي، نگارش كتاب «زبان‌شناسي حقوقي، درآمدي بر زبان، جرم و قانون» را بر عهده داشته‌اند. عزيزي در گفت‌وگو با ايبنا، ابتدا معنايي از زبان‌شناسی ارايه كرد و گفت: زبان‌شناسي به معنای بررسی علمی زبان است. وقتی می‌گوییم بررسی علمی، دیگر فرقی ندارد که شما به عنوان زبان‌شناس درباره چه زبانی تحقیق می‌کنید. زبان‌شناس با تکیه بر علوم و دانش مختلف مانند معنی‌شناسی، واج‌شناسی، نحو، گفتمان، ساخت‌واژه و آواشناسی این کار را انجام می‌دهد. هر کدام از این علوم مانند ابزاری در دست زبان‌شناس است. 

وي افزود: زبان‌شناسی نوین، مانند هر رشته علمی دیگري، به دو شاخه‌ نظری و کاربردی تقسیم می‌شود که در مسیر تکوین خود، پس از استوار ساختن بنیادهای نظری و پدید آوردن مکاتب و رویکرد‌های گوناگون، مرزهای نظری را درمي‌نوردد و پا به عرصه‌های کاربردی می‌گذارد. زبان‌‌‌شناسی کاربردی حوزه‌های متنوعی را مانند تحلیل گفتمان، آموزش زبان، دوزبانگی، چندزبانگی، برنامه‌ریزی زبان، زبان‌‌شناسی حقوقی، کاربردشناسی، ترجمه، ارتباط بین زبان و جنسیت، روش تدریس، تغییرات زبانی و حتی انتقال اطلاعات در رسانه را در برمی‌گیرد.

در ادامه، نگار مومني ديگر نويسنده كتاب، با اشاره به زبان‌شناسی کاربردی، درباره معناي آن گفت: در آغاز زبان‌شناسی کاربردی را بیشتر با آموزش زبان و زبان‌آموزی یکسان می‌شمردند، اما اکنون دیگر چنین نیست و دامنه آن به ‌اندازه‌ای گسترش یافته است که حتی برشمردن همه آن‌ها فرصتی جداگانه می‌خواهد. تنها اشاره به برخی از زمینه‌هایی که ‌اکنون زبان‌شناسی به ‌طور مستقیم و عملی در آن‌ها به ‌کار گرفته می‌شود، می‌تواند گوشه‌ای از این مجموعه پویا و فعال را پیش چشم ما تصویر کند. برخي از اين حوزه‌ها عبارتند از تحلیل‌های آزمایشگاهی و توصیف دقیق دستگاه گفتاری زبان‌ها و یافتن راه‌حل‌هایی برای مشکلات گفتاری و درمان بیماران زبان‌پریش، تدوین دستورهای کاربسته آموزشی و نیز عرضه روش‌ها و شیوه‌های نوین آموزش زبان، واکاوی متن و تجزیه و تحلیل معنایی و کاربردشناختی نمونه‌های واقعی زبان و روشن کردن جنبه‌های مبهم رفتارهای زبانی در موقعیت‌های گوناگون اجتماعی و حتی حقوقی و قانونی، بومی‌سازی، استانداردسازی و برنامه‌ريزي زبان، آموزش مهارت و رویکردهای نوین ترجمه، نقد و ارزیابی آن، ارزیابی، نقد، آموزش کاربرد و تدوین فرهنگ‌ها، بازخوانی و بازشناسی ادبیات، نقد ادبی و سبک‌شناسی، رمزگشایی خط‌ها و زبان‌های باستانی و ناشناخته و توصیف و رده‌بندی همه زبان‌ها و گویش‌های جهان و ترسیم نقشه جامعی از موقعیت و پیوندهای گذشته و حال آن‌ها.

مومني يادآوري كرد: فراتر از این، زبان‌شناسی به ‌دلیل ماهیت و ویژگی فراگیر پدیده مورد بررسی خود یعنی زبان، کارآیی گسترده‌تری نیز یافته‌ است. تعامل زبان‌شناسی با رشته‌های علمی دیگر پدیدآورنده حوزه‌های میان‌رشته‌ای‌ نظير زبان‌شناسی حقوقی، زبان‌شناسی اجتماعی، زبان‌شناسی روان‌شناختی، زبان‌شناسی پیکره‌ای و زبان‌شناسی رایانشی شده ‌است. البته در تمامي میان‌رشته‌ای‌های یادشده، زبان‌شناسی چه به ‌لحاظ محتوایی و موضوعی و چه به ‌لحاظ نامگذاری و ساخت‌واژی، هسته مجموعه را تشکیل می‌دهد. هدف از این یادآوری به‌ هیچ ‌روی اغراق در نقش زبان‌شناسی یا کم‌اهمیت جلوه ‌دادن رشته‌های دیگر نیست، چراکه در بسیاری از موارد نیز آن رشته‌ها هسته میان‌رشته‌ای‌های دیگر به‌شمار می‌روند.

وي سپس به كاربردهاي زبان‌شناسی حقوقی اشاره كرد و گفت: زبان‌شناسی حقوقی زیرشاخه‌ای از زبان‌شناسی کاربردی است که عمر آن به دو دهه اخیر باز می‌گردد. این رشته نوین حاصل پیوند دو حوزه زبان‌شناسی و حقوق است که با استفاده از ابزارهای زبانی و شواهد زبان‌شناختی به تجزیه و تحلیل کارشناسانه متون گفتاری و نوشتاری می‌پردازد و به پلیس و نظام قضايی در کشف جرم در دعاوی حقوقی یا اثبات وقوع یا عدم وقوع جرم در دعاوی کیفری در محاکم کمک می‌کند. به همين دليل، زبان‌شناسي حقوقي مورد توجه نظام قضايی و پلیس کشورهای مختلف قرار گرفته است. با وجود اين،این علم نوپا در ایران چندان شناخته شده نیست.

مومني زبان‌شناسی حقوقی را به ‌عنوان حوزه‌ای میان‌رشته‌ای و ناآشنا در ایران نیازمند تحقیقات متعدد دانست تا بتواند در بین محاکم قضایی و پلیس کشور جای خود را تثبیت کند. عزيزي گفت: باید گفت آن‌چه در محاکم قضایی بین پلیس و دادگاه رد‌ و بدل می‌شود «شواهد» نام‌ دارد و برخی از این شواهد نیازمند تحلیل زبان‌شناختي است، بنابراين حضور زبان‌‌شناساني كه از قوانين آگاهي داشته باشند مي‌تواند در قضاوت عادلانه و تشخيص موثرتر جرايم به نظام قضايي و پليس كمك‌ كند. از ديگر كاربردهاي زبان‌شناسي حقوقي، شناسايي مجرماني است كه در فضاي سايبر با ارسال ايميل‌هاي توهين‌آميز و تهديدآميز امنيت كاربران را به خطر مي‌اندازند.

اين نويسنده، تفكيك نامه‌هاي واقعي خودكشي از نامه‌هاي جعلي را ديگر فعاليت زبان‌شناسان در اين عرصه دانست و گفت: ارايه ساختارهاي مفهومي براي جرایم در طبقه‌بندي علمي آن‌ها به هرچه غني‌تر كردن روند جرم‌يابي كمك مي‌كند. همه آن‌چه كه درباره زبان‌شناسي حقوقي و كاربرد آن گفته شد، گامي نوين براي ايجاد فضايي امن‌تر در سطح جامعه است. همان‌طور كه مي‌دانيم ايجاد اين فضاي امن به عهده نيروي انتظامي است.

سپس عزيزي در پاسخ به اين سوال كه زبان‌شناسي حقوقي را طي چه فرآيندهايي مي‌توان در خدمت ايجاد فضاي امن به كار گرفت، گفت: با توجه به اين‌كه زبان‌شناسي بررسي علمي زبان است و تحليل متون مختلف به يك كارشناس نياز دارد، پيشنهاد مي‌شود حضور زبان‌‌شناسان حقوقی به ‌عنوان كارشناسان خبره در دستگاه قضايي به لحاظ قانوني تایيد شود و نظام قضايي از زبان‌‌شناسان حقوقي به عنوان كارشناسان جديد دادگستري در حوزه جرم‌شناسي بهره‌ بگيرد.

وي حضور زبان‌‌شناسان حقوقي را به ‌عنوان كارشناسان خبره در بسياري موارد راهگشا دانست و گفت: شكايات‌ و مناقشات‌ درذ موارد سوءاستفاده‌ از علائم‌ تجاري‌ كالاها، تشخيص‌ گويش‌ و لهجه تهديدكننده‌ يا آدم‌رباها و همچنين معاني‌ و تفسير متن‌ قراردادها، به‌ويژه قراردادهاي بين‌المللي از جمله اين مواردند.

عزيزي يادآوري كرد: حتي از زبان‌‌شناسان حقوقي مي‌توان در عرصه سياست استفاده‌ كرد مانند آماده ‌كردن متن سخنراني سياستمداران. اين كاري است كه اكنون در بسياري از كشورها توسط معناشناسان صورت ‌مي‌گيرد.

وي درباره چرايي برگزيدن عنوان «زبان‌شناسي حقوقي» براي اين اثر و انتخاب نكردن عناويني مانند زبان‌شناسی قانونی، زبان‌شناسی قضایی یا زبان‌شناسی جزایی - جنایی به جاي آن، گفت: forensic linguistics عبارت انگليسي «زبان‌شناسي حقوقي» است. عبارت «جنايی» یا «جزايی» می‌تواند جزيی از زبان‌شناسی حقوقی قرار گیرد و شامل «کل» نمی‌شود. بسیاری از قوانین قضايی، جنايی نیستند، مانند قوانین مربوط به خانواده، قوانین مدنی، و جز آن. به ‌عبارت دیگر ما نمی‌توانیم یک رشته یا گرایش را با توجه به موضوعات خاصی که در درون خود دارد صد در صد به یکی از اجزا اختصاص داده و به آن تعمیم دهیم. بر این اساس به نظر می‌رسد واژه «زبان‌شناسی جنايی» یا «زبان‌شناسی جزايی» تعبیر مناسبی برای واژه‌ forensic linguistics نباشد. بنابراین با جمع‌بندی مطالب بهترین معادل برای واژه forensic linguistics واژه «زبان‌شناسی حقوقی» است و این عنوان در محیط‌های علمی و در بین محققان و پژوهشگران به صورت رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عزيزي «زبان‌شناسي حقوقي» را نخستين کتاب در حوزه زبان‌شناسی حقوقی در ایران دانست و گفت: اين اثر، اطلاعات مفيدي را درباره دو علم زبان‌شناسی و حقوق ارايه می‌کند. کتاب حاضر این مزیت را دارد که مولفان آن تنها به ارايه پاره‌ای از مطالب نظری اکتفا نکرده‌اند، بلکه با معرفی و ارايه پرونده‌های واقعی و عمدتا بومی به غنای کتاب افزوده‌اند و اثری کاربردی را به وجود آورده‌اند. در همین راستا برای نگارش این کتاب زمان زیادی صرف کردیم، به نحوی که تنها نزدیک به یک سال داده‌های بومی را در سطح اداره‌هاي آگاهی تهران بزرگ و دادسرا جمع‌آوری می‌کردیم. مشاهده بازجویی‌های واقعی از نزدیک و به صورت متوالی در تعداد و ابعاد گسترده چیزی نبود که بتوان آن را به‌راحتی به دست آورد؛ زيرا طبق قانون، حتی حضور وکیل در بازجویی غیرقانونی است. این فرصت در کنار مطالعات و تحقیقات گسترده و بهره‌گیری از سایر منابع باعث شد این کتاب وارد بازار شود. این نوشتار، یک اثر میان‌رشته‌ای است و بيشتر مخاطبان آن از دو گروه زبان‌شناسان و حقوقدانان خواهند بود، به همین دلیل در این اثر مطالب حقوقی و زبان‌شناختی با بیانی ساده معرفی می‌شوند.

سپس مومني در پاسخ به اين سوال كه «داده‌هاي به دست‌آمده در كتاب و تحلیل‌های نويسندگان چه سود و کاربردی مي‌تواند برای پلیس داشته باشند» گفت: بازجويي به عنوان يكي از فعاليت‌هاي مهم پليس است كه در آن اصول مختلف زبان‌شناسي از جمله اصول همكاري، طرح‌واره ذهني، قالب ذهني و طرح‌نوشته ذهني، بافت حقوقي، استلزام، تلويح و بسياري ديگر كاربرد دارد. استفاده از اصول زبان‌شناسي حقوقي مي‌تواند به ارايه بازجويي موفق كمك كند و اجازه ندهد بازجويي به بي‌راهه كشيده شود. بر این اساس دانستن راهبردهاي زبان‌شناسي در بازجويي و كشف جرم مي‌تواند موثر باشد، بنابراين به عنوان نويسندگان اين اثر، پيشنهاد‌ مي‌كنيم كه بازپرس‌های دادسراها و افسران پليس به‌ويژه دانشجویان دانشگاه علوم انتظامی با ابزارهاي زبان‌شناسي و كاربرد آن‌ها به ‌صورت گذراندن چند واحد‌ آموزشي در دانشگاه، آشنا شوند. در همین راستا کتابی ديگري با عنوان «کاربرد زبان‌شناسي حقوقی در بازجویی و مصاحبه» را آماده کرده‌ایم که قرارداد انتشار آن در سال 89 با ناجا امضا شد و اميدواريم به‌زودي منتشر شود.

وي درباره آینده زبان‌شناسی حقوقی در ایران گفت: هر علمی در ابتدای امر با ناملایماتی روبه‌رو می‌شود. براي مثال، درباره زبان‌شناسی حقوقی بسیاری از حقوقدانان در ابتدا سعی کردند روایی و پایایی آن را زیر سوال ببرند، اما به‌تدریج زبان‌شناسان با ارايه ادله در دادگاه به قضاوت بهتر کمک کردند و جای خود را در نظام قضایی تثبیت کردند. از آن‌جا که عمر این علم نوین به دو دهه اخیر برمی‌گردد، طبیعی است راه زیادی برای اثبات حضور خود در پيش دارد. در ایران نيز وضعیت همین گونه است، براي مثال ما برای گرفتن مجوز و حضور در بازجویی‌ها مشکلات بسیاری داشتیم که البته الان وضع بسیار بهتر شده است و در این راه بسیاری از دوستان در ناجا و دادگستری با ما همکاری می‌کنند که جا دارد از همه آن‌ها تشکر کنیم. امیدواریم با همکاری مراکز دانشگاهی و قضایی شاهد گسترش و بالندگی این علم جذاب و کاربردی باشیم. 

چاپ نخست كتاب «زبان‌شناسي حقوقي، درآمدي بر زبان، جرم و قانون» با شمارگان هزار نسخه، 412 صفحه و به بهاي 10 هزار تومان از سوي سازمان انتشارات جهاد دانشگاهي منتشر شده است.