به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، پنجمين نشست از سلسله نشست‌هاي تخصصي «چهارده روايت» كه بررسي 14 نسخه خطي قرآن كريم نگهداري شده در كتابخانه و موزه ملي ملك اختصاص دارد، امروز شنبه(7 مردادماه) با حضور سيدمجتبي حسيني،مديرعامل كتابخانه و موزه ملي ملك و مهدي مقيسه برگزار شد.

در ابتداي اين نشست، مقيسه با اشاره به قرآن خطي شماره 39 كه در گنجينه ملك نگهداري مي‌شود، گفت: اين قرآن متعلق به سال 980 هجري قمري بوده و آن‌گونه كه از شناسنامه آن برمي‌آيد به خط علاءالدين تبريزي كتابت شده است. تذهيب‌كار اين قرآن مشخص نيست و بنا دارم تا در سخنانم درباره هنر تذهيب به‌كار گرفته شده در اين نسخه خطي صحبت كنم.

وي در ادامه تاريخچه‌اي از هنر تذهيب را در ايران ارايه كرد و افزود: درباره منشاء اصلي هنر تذهيب تا حد زيادي اختلاف‌نظر وجود دارد. معجزه اسلام، كتابت است و هنر تذهيب در ايران به واسطه تزيين قرآن كريم و علامت‌گذاري سر سوره‌ها و سر آيه‌ها مقدس است.

وي ادامه داد: اگرچه سوابق هنر تذهيب در ايران به پيش از اسلام بر مي‌گردد و در همين زمينه نيز طومارهايي يافت شده است. پيش از اسلام نقوش اسليمي وجود داشته كه در تذكره‌ها ديده مي‌شود. البته همواره بين هنر نقاشي و نيز تذهيب و مفاهيم اسلامي تعارضاتي وجود داشته، چنانچه برخي مي‌گويند اسلام مخالف هنر نقاشي است و نقاشان به اندازه خوشنويسان كه كاتبان وحي بوده‌اند در اين دين جايگاه نداشته اند.

مقيسه با بيان اين‌كه برخي اختراع نقوش اسليمي متعلق به قرن 10 و 11 هجري را به امام علي(ع) نسبت داده‌اند، گفت: همين موضوع موجب شد تا تذهيب وجه قدسي پيدا كند.

وي اضافه كرد: نقوش اسليمي در دوران تطور خود تحولات بسياري داشته است؛ در ابتدا قرآن‌ها به خط حجازي نوشته ‌مي‌شده كه اين خط شكل هندسي داشته و شكيل بوده و روي پوست كتابت شده است. 

اين كارشناس تذهيب يادآور شد: از ديگر ويژگي اصلي اين قرآن‌ها اين است كه كاتب، خوشنويس و مُذَهِّب آن يك نفر بوده است؛ به‌طور مثال ابن بواب در قرن 4 هجري قرآني را كتابت كرده كه خود، مذهب و خوشنويس‌اش بوده است. در اين دوره نقوش اسليمي خيلي پيچيده نيست و تركيب‌بندي بسيار زيبايي بين خط و تذهيب وجود دارد چون يك نفر آن را انجام داده است.

وي با بيان اين‌كه در دوره‌هاي بعدي نقوش اسليمي پيچيده‌تر و كارها نيز تخصصي شد، افزود: به همين دليل در بسياري از قرآن‌هاي دوره صفويه فاصله بين خط و تذهيب زياد مي‌شود؛ به‌گونه‌اي كه تذهيب آن‌قدر باشكوه است كه سادگي خط را تحت‌تاثير خود قرار مي‌دهد.

مقيسه با تاكيد بر اين‌كه هنر ايراني كاربردي است، ادامه داد: هنر تذهيب به واسطه تزيين قرآن است كه جايگاه يافته و خوشنويسي نيز به دليل كتابت قرآن داراي ارزش است. البته بعدها تحت‌تاثير برخورد ما با هنر اروپايي هر يك از اين هنرها نيز جايگاه مجردي را براي خود يافتند.

وي در ادامه سخنانش با اشاره به اين كه در قرآن شماره 39 گنجينه ملك كه در سال 980 كتابت شده ‌تناسبي بين خط و تذهيب وجود ندارد، گفت: تذهيب در اين قرآن ظرافت و دقت خاصي ندارد و قرينه‌سازي در آن به‌خوبي صورت نگرفته است.
 
مقيسه تاكيد كرد: بررسي نقوش اسليمي و تذهيب اين قرآن نشان مي‌دهد كه اين تذهيب متناسب با قرآن كار نشده و شايد به اين علت باشد كه اين قرآن براي دربار يا پادشاهي كتابت نشده است؛ چراكه در دوره كتابت اين قرآن هنر تذهيب مورد بي‌توجهي طبقه حاكم بوده است.

وي ادامه داد:‌ اگرچه در دوره قاجار به نظر مي‌رسد تذهيب پركار باشد؛ اما به لحاظ تخصصي، حرفه‌اي‌ و با ظرافت نيست چراكه بيشتر قرآن‌ها براي طبقه پايين‌تر جامعه كتابت مي‌شد و به همين دلیل گل و مرغ در اين دوره جاي تذهيب را گرفت؛ هنر گل و مرغ در مقايسه با هنر تذهيب ملموس‌تر بود. 

در بخش ديگر اين مراسم محمدمهدي هراتي،ديگر كارشناس حاضر بايد سخن مي‌گفت كه به دليل حضور نداشتن او مقاله مفصلي از وي درباره «خط ياقوت» به‌كار رفته در قرآن‌هاي خطي قرائت شد.

مقيسه كه اين مقاله را قرائت مي‌كرد،در بخش ديگري از اين مراسم گفت: بعد از تلاش‌های ماندگار «ابن‌مقله» و «ابن‌بوّاب»، بزرگ‌ترین حرکت را یاقوت،  براي ایجاد فضای جدید و شیوه‌های تازه با هدف رونق کتابت آیات قرآنی مبذول داشته است. 

وي ادامه داد:  از میراث‌های یاقوت، شیوه یاقوتی کتابت است؛ چه در نسخ، چه در ریحان، چه در ثلث و در سایر زمینه‌های دیگر. ایشان طریقی را مطرح می‌كند که بعداً مورد استفاده کاتبان و خوشنویسان ایران، ترکیه، مصر، هند و ماوراءالنهر قرار می‌گیرد. 

وي افزود: یکی دیگر از میراث‌های یاقوت، تربیت شاگردانی است که موسومند به استادان ستّه. از هر یک از این بزرگان در زمینه کتابت‌های قرآنی آثار بسیار باارزشی در موزه‌های جهان محفوظ است. 

مقيسه با بيان اين‌كه مهم‌ترین میراثی که از یاقوت باقی مانده، مصاحف و قرآن‌های یاقوتی است افزود: در «کتابخانه ملک» هم یک نسخه قرآن یاقوتی به تاریخ 680 هجری دیده می‌شود.

وي تاكيد كرد: مهم‌ترین ویژگی نسخه‌های قرآنی یاقوت، استفاده همزمان او، از اقلام مختلف و متنوع قلم‌های ثلث، نسخ، ریحان، توقیع و رقاع است که خود وی بر ارتقاي آن اهتمام فراوان داشته است؛ خطوطی که هنوز هم معیاری برای سنجش توانايی‌ها و مهارت‌های اجرایی کاتبان قرآن کریم در طی سده‌های مختلف تاریخ هنر مصاحف محسوب می‌شوند.

به گفته هراتي، در موزه‌های ملک و مجلس شورای اسلامی نیز دو مصحف و در مجموعه‌های شخصی نیز دو مصحف دیگر از قرآن‌های یاقوتی نگهداری می‌شوند.

نشست ششم «چهارده روايت» كه به بررسي دو نسخه خطي قرآن ديگر نگهداري شده در كتابخانه ملك مي‌پردازد،دوشنبه 7 مردادماه در كتابخانه ملك از ساعت 11 تا 13 با حضور كارشناسان بررسي خواهد شد.