به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، این نشست با حضور نادر انتخابی، تاریخ‌پژوه و نویسنده کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه»، مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب و جمعی از علاقه‌مندان به تاریخ معاصر در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد.

انتخابی در این نشست گفت: در قرن هجدهم و نوزدهم در روستاها یا شهرهای ایران، کمتر کسی درباره ناسیونالیسم و مفهوم ایرانی بودن، تصوری به معنای امروزی داشت و این مفاهیم، نقش محوری و تعیین‌کننده‌ای را که امروزه برای ما دارند، به این صورت نداشتند.

وی افزود: در ترکیه نیز وضعیت به همین شکل بود اما پیچیدگی بیشتری داشت زیرا با توجه به این‌که ترک‌ها سرزمین‌های وسیعی را تحت سلطه خود درآورده بودند، تنوع گسترده‌ای در امپراتوری عثمانی در آن زمان وجود داشت.

این تاریخ‌پژوه محور اصلی کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» را چگونگی ایجاد فکر ملیت در ایران و ترکیه دانست و گفت: کتاب به این موضوع می‌پردازد که چگونه مردم این کشورها با ظهور ناسیونالیسم، تمامی اختلافات دینی، زبانی و... را کنار گذاشته و مفهوم وسیعی به نام ملت را تشکیل دادند.

انتخابی افزود: درباره ناسیونالیسم و پیدایش ملت‌ها بین پژوهشگران علوم اجتماعی دو نظر متفاوت وجود دارد. گروهی ملت‌ها را پدیده‌های ازلی و کهن می‌دانند و در مقابل، پژوهشگرانی وجود دارند که ملت‌ها را زاده روزگار جدید می‌دانند و معتقدند ملت‌ها عمدتا بر پایه بازنویسی تاریخ و ابداع سنت‌ها پدید آمده‌اند.

وی ادامه داد: در گرایش نخست کسانی هستند که معتقدند نام ایران در سنگ‌نوشته‌های دوران باستان به چشم می‌خورد و در «اوستا» آمده است که آریایی‌ها در سرزمینی به نام ایران زندگی می‌کنند که خوش آب و هواترین سرزمین است. آنان به این نکته توجه نمی‌کنند که آن‌چه در «اوستا» به عنوان ایران از آن یاد شده است با آن‌چه از نظر جغرافیایی، از آن به عنوان ایران یاد می‌شود متفاوت است. گروه دوم نیز درست خلاف این مطلب را باور دارند و ملیت ایرانی را مفهومی می‌دانند که به ضرب و زور سلسه پهلوی پدید آمده و تا پیش از آن چنین چیزی وجود نداشته و این تاریخ‌آفرینی، متعلق به یکصد سال گذشته است. در واقع هر دو گروه در این باره کلیشه دارند و هیچ یک را نمی‌توان به صورت دقیق، با سنجه‌های علمی منطبق کرد.

نویسنده کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» افزود: در این میان گرایش سومی وجود دارد که یکی از شاخص‌ترین پژوهشگران ایرانی قایل به این گرایش، «احمد اشرف» است. این گرایش معتقد است باید بین هویت تاریخی ایران، یعنی آن‌چه از گذشته و دیرباز به عنوان ایران شناخته‌ایم و در متون ادب، تاریخی و... وجود دارد با آن‌چه به عنوان هویت جدید ایرانی از آن یاد می‌کنیم، تمایز قایل شویم.

وی گفت: تداومی که از لحاظ تاریخی درباره مفهوم ایرانی وجود داشت سبب شد که وقتی در قرن نوزدهم، تعبیر جدید ایران و ایرانیت شکل گرفت و تلاش‌هایی در راستای بازنویسی تاریخ ایران انجام شد، این بازنویسی‌ها با جعل و تحریف کمتری به نسبت آن‌چه در ترکیه صورت گرفت انجام شود.

انتخابی دوره 20 ساله میان انقلاب مشروطه تا دوره رضاخان را از پربارترین دوره‌های تاریخ فکری ایران در قرن بیستم دانست و گفت: روشنفکرانی که این دوره مدیون تلاش‌های فکری آن‌هاست در واقع نظریه‌پردازان تشکیل دولت مدرن در ایران بودند، یعنی هم نخبگان سیاسی و هم نخبگان فرهنگی این دولت مدرن را تشکیل دادند، هرچند ارزش و منزلت آن‌ها در تاریخ ایران شناخته نشده و آن هم به این دلیل است که آنان سرنوشت خود را با سرنوشت دولت استبدادی رضاخان گره زدند و در نتیجه با سقوط این دولت، آنان نیز آماج تهمت‌های گوناگون قرار گرفتند.

این پژوهشگر تاریخ، وجود چهار محفل روشنفکری در ایران، از زمان مشروطه تا زمان به قدرت رسیدن رضاخان در ایران را فراهم‌کننده زمینه شکل‌گیری پدیده دولت ـ ملت جدید در ایران دانست و گفت: نخستین نسل این روشنفکران، بیشتر به اندیشه حکومت قانون دل بسته بودند و اگرچه ملت‌ها را صاحب حقوقی می‌دانستند، معتقد بودند حکومت مقتدری (و نه مستبد) برای ایجاد نظم و امنیت ملت لازم است.

انتخابی ادامه داد: نسل دوم که در سال‌های بعد از مشروطیت، شاهد از هم پاشیدگی مشروطه بودند، می‌گفتند که مشروطه نیز نتوانسته گره‌ای از مشکلات ایران بگشاید و مردم را نیز عقب‌مانده‌تر از آن می‌دانستند که بتوان آنان را به اختیار خود رها کرد. بنابراین بر این باور بودند که نخبگان وظیفه دارند به نیابت از مردم، امنیت آنان را تامین کنند. متاسفانه تجربه تاریخی نشان داد که چنین راه حل‌هایی اگر در کوتاه مدت موثر باشد، در دراز مدت دقیقا برعکس عمل می‌کند.

وی ادامه داد: در ترکیه مفهوم ملیت تا قرن نوزدهم ناشناخته بود و زمانی معنا پیدا کرد که جنبش‌های ناسیونالیستی شکل گرفت. این دوره مواجه شد با فرستادن دانشجویان عثمانی به خارج از کشور و انتشار آثار مورخان غربی که به فرهنگ و تمدن ترکان اشاره داشتند. تمامی این عوامل باعث شد ترک‌ها با گذشته خود آشنا شوند و به مفهوم «ترکیت» روی آورند.

نویسنده «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» گفت: جنگ جهانی اول، باعث فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکل‌گیری جمهوری ترکیه شد و در این جمهوری، آتاتورک در نخستین اقدام خود، خلافت و سلطنت را برانداخت و «ملت»، یگانه عامل وحدت میان مردم اعلام شد. در این دوره زیر نظر آتاتورک تاریخ جدیدی برای ترکان نوشته و تبدیل به روایت رسمی تاریخ ترکیه شد.

انتخابی اظهار کرد: روشنفکران ناسیونالیست عصر تجدد ایران و ترکیه، در پی تحقق دولت ـ ملت به مفهوم اروپایی آن بودند که این مفهوم در دوره رضا شاه و آتاتورک در ایران و ترکیه شکل گرفت اما تفاوت‌ در وضعیت اجتماعی، تاریخی، فرهنگی و دینی این دو کشور، سبب شد که علیرغم شباهت‌های نخستین این حرکت، تجدد ایران و ترکیه در مسیرهای متفاوتی حرکت کند.

مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب، نیز در این مراسم درباره کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» گفت: انتخابی با استفاده از منابع جدید این کتاب را کامل کرده است. اگر تحقیقی در زمان خود با دقت، جامعیت و با نگاه عالمانه و دقیقی شکل گرفته باشد آثاری که در پی آن منتشر می‌شوند همواره بر ارزش آن خواهند افزود و کتاب نادر انتخابی این‌گونه است.

وی اضافه کرد: کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» از معدود کتاب‌هایی است که در ارایه نام منابع خود، حتی برای یک کلمه استفاده از یک کتاب، با دقت و وسواس، به منبع اصلی ارجاع داده است.

کتاب «ناسیونالیسم و تجدد در ایران و ترکیه» با شمارگان یک هزار و 250 نسخه، 292 صفحه و بهای هفت هزار و 500 تومان از سوی انتشارات نگاره آفتاب منتشر شده است.