خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)ـ سیدمحمدمهدی جعفری، (متولد پنجم مهرماه ۱۳۱۸ هجری شمسی، در دشتستان)نویسنده، مترجم، پژوهشگر متون دینی، فعال و زندانی سیاسی دوران پهلوی و استاد بازنشسته دانشگاه شیراز است. وی که در شمار هم‌بندان آیت‌الله طالقانی در سال‌های 42 تا 46 بود. او به مناسبت 19 شهریور، سالروز وفات آیت‌الله طالقانی در گفت‌وگو با ایبنا درباره ابعاد و شخصیت وجودی این مرجع عالی‌قدر عنوان کرد: آیت‌الله طالقانی را باید در زمره مصلحات دینی دانست. او از  افرادی بود که به دنبال سیدجمال‌الدین اسدآبادی در عصر جدید، ‌قصد اصلاح دین را داشت.
 
وی افزود: آيت‌الله طالقاني از زمان تحصیل در حوزه علمیه قم و نجف با دیدن شیوه‌های تدریس در این حوزه‌ها، مشاهده اوضاع آشفته جهان اسلام و عقب‌ماندگی مسلمانان، به فکر افتاد که اوضاع جهان اسلام را اصلاح کند؛ لذا پس از گرفتن گواهی اجتهاد از مرحوم حاج شیخ عبدالکریم یزدی، رییس و موسس حوزه علمیه قم، به تهران آمد و با استعانت از قرآن و نهج‌البلاغه به اقدامات اصلاحی پرداخت. او نه تنها از جنبه فقهی و علمی، بلکه از جنبه اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و از جهات مختلف شؤون اسلامی به تلاش می‌پرداخت تا اوضاع مسلمانان را اصلاح کند. آیت‌الله طالقانی از همان آغاز، به کار تشکیلاتی در زمینه سیاسی روی آورد و با مبارزات سیاسی کار خود را تکمیل کرد، سپس در زمینه ترویج مضامین و دستورات قرآن تلاش کرد. 

دکتر جعفری در پاسخ به این پرسش که «اثربخش‌ترین اقدامات آیت‌الله طالقانی چه چیزی بود و این مرجع دینی چگونه افکار خود را به جامعه القا می‌کرد؟» گفت: بزرگترین اثر وی تفسیر قرآن کریم بود که به نام «پرتوی از قرآن» منتشر شد. او از این طریق افکار خود را بیشتر از جنبه قرآن بیان کرد. این تفسیر شامل پنج جزء قرآن است که در 6 جلد تدوین شده. این اثر تفسیر جزء نخست تا چهارم قرآن را به ضمیمه تفسیر جزء سی‌ام قرآن دربر دارد. آیت‌الله طالقانی بیشترین حجم این تفسیر را در زندان بیان کرد و بعدها آن را تکمیل کرد و به چاپ رساند. 

مدرس دانشگاه شیراز افزود: آیت‌الله طالقانی این تفسیر را به وسیله استناد به الفاظ و آیات قرآن به رشته تحریر در آورد؛ یعنی برای توضیح مطالب و مفاهیم و معانی قرآن از کلمات، نظم موجود در آیات و بلاغت این کتاب آسمانی استفاده کرد و کمتر به احادیث یا منابع غیرقرآنی استناد جست، مگر آن‌که صحت حدیثی از نظر وی ثابت شده بود که در آن صورت از حدیث کمال استفاده را می‌کرد.

وی در پاسخ به این سوال که «این تفسیر قرآنی در میان سایر آثار این حوزه از چه اهمیت و جایگاهی برخوردار است؟» گفت: از آنجایی که تفاسیر قرآنی موجود تقریبا به یک روش‌های تنظیم شده‌اند، «پرتوی از قرآن» با تکیه بر الفاظ و کلمات قرآن، برداشت‌های جدیدی از قرآن ارایه می‌دهد که در جاهای دیگر نمی‌توان آن‌ها را یافت. آیت‌الله طالقانی بیشتر مفاهیم قرآن را تا آنجا که قابل فهم و درک بود با این روش از قرآن استخراج کرد و به زبان خاص خود آن را نوشت. این اثر باید با دقت مطالعه شود و آیت‌الله طالقانی تاکید داشت که این تفسیر را برای دانشجویان و طلبه‌های اهل اندیشه و بینش نوشته‌ و تا اندازه‌ای سطح مضامین آن بالاست. در حقیقت او این تفسیر را برای به تفکر واداشتن و دقت نظر بیشتر خوانندگان تدوین کرد. 

وی افزود: اکنون که اندیشه‌های استاد(تمام نوشته‌ها و سخنرانی‌ها) را به شکل مجموعه آثار منتشر می‌کنیم، «پرتوی از قرآن» را هم با ویراستاری جدید و توضیحات برخی از کلمات و اصطلاحات آن منتشر خواهیم کرد. 

هم‌بند آیت‌الله طالقانی در پاسخ به این سوال که «چگونه با آیت‌الله طالقانی آشنا شدید و این آشنایی چگونه ادامه یافت؟» اظهار کرد: در دانشگاه شیراز دانشجوی ادبیات بودم. سال 38 انجمن اسلامی دانشجویان در دانشگاه شیراز تأسیس شد و در آنجا با نام ایشان آشنا شدم، سال 1340 که برای ادامه تحصیل به تهران رفتم در ضمن فعالیت‌های انجمن اسلامی دانشجویان و فعالیت‌های سیاسی نهضت آزادی ایران با آیت‌الله طالقانی بیشتر آشنا شدم و شب‌های جمعه مرتب به مسجد هدایت می‌رفتیم و پای تفسیر ایشان می‌نشستم و در جلسات دیگر هم در خدمتشان بودم تا این که سال 42 به علت فعالیت سیاسی دستگیر شدم و به زندان افتادم و بعد در خدمت ایشان، مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، عباس شیبانی، ابوالفضل حکیمی و مرحوم احمدعلی بابایی در دادگاه‌های نظامی محاکمه شدیم و من به 4 سال زندان محکوم شدم. در این مدت از افاضات آیت‌الله طالقانی کمال استفاده را بردم و تقریرات ایشان در تفسیر را می‌نوشتم. بعد از تصحیح و تکمیل، ایشان این متون را پاکنویس می‌کرد، متونی که بعدها به صورت سه جلد از «پرتوی از قرآن» درآمد و سال‌های بعد منتشر شد. 

وی ادامه داد: بعد از آزادی از زندان(در اردیبهشت ماه سال 46) آیت‌الله طالقانی نیز در آبان همان سال آزاد شدند. همچنان در خدمت وی بودم تا این‌که این مرجع دینی سال 54 مجددا به زندان افتاد. او در آخرین دوره زندانی شدنش بود و من آزاد بودم. آیت‌الله طالقانی در فرصت‌هایی که پیدا می‌کرد، یادداشت‌هایی برای تکمیل تفسیر پرتوی از قرآن برایم می‌فرستاد که در نهایت در جلد پنجم که با عنوان تفسیر سوره آل عمران منتشر شد، جای گرفت. بعد از آزادی وی در آبان 1357 جلد پنجم پرتوی از قرآن به چاپ رسید و باز هم در سمت مشاور ایشان و در نماز جمعه به عنوان مسوول برخی از قسمت‌ها در خدمتشان بودم. تا این‌که او ندای حق را لبیک گفت. 

نویسنده کتاب «پژوهشی در اسناد و مدارک نهج‎البلاغه» در پاسخ به این سوال که «در همراهی با آیت‌الله طالقانی به‌ویژه در زندان چه نکات اخلاقی ارزشمندی را از رفتار و منش این مرجع دینی به یاد دارید؟» گفت: در سال‌های 42 تا 46 زندان فضای نسبتا آزادی داشت زیرا میان زندان‌های شهربانی و ساواک رقابتی بود. در شهربانی برخی افسران تحصیل کرده و روشنفکر بودند از این رو محیط زندان را به خوبی اداره می‌کردند تا تنشی ایجاد نشود. آیت‌الله طالقانی هم در آن سال‌ها مانند یک پدر مهربان نسبت به همه زندانیان چه مسلمان و چه غیرمسلمان رفتار می‌کردند. با زندانیان بسیار مهربان بودند و با زندانبان به‌شدت رفتار می‌کردند؛ به طوری که بیشتر زندانیان سیاسی مارکسیست و کمونیست ایشان را «پدر» و راهنمای خود می‌دانستند و به سوی ایشان جذب شده بودند. زندانیان ملی و مذهبی نیز ایشان را مقتدا و پدر خود می‌دانستند و مسايل شخصی و اجتماعی خویش را با ایشان در میان می‌گذاشتند و ایشان هم تا آنجا که می‌توانستند در رفع مشکلات همه افراد بدون توجه به طرز تفکر یا وابستگی سیاسی آنان می‌کوشیدند. 

مترجم کتاب «نهضت بیدارگری در جهان اسلام» درباره سایر آثار و انتشار اندیشه‌های آیت‌الله طالقانی عنوان کرد:‌ وی علاو بر تفسیر، افکار اصلاح طلبانه خود را در کتاب‌های دیگری هم اظهار کرده است که از  آن ها می‌توان به «مالکیت در اسلام» و «نظر اسلام درباره مالکیت» اشاره کرد. این موضوع را در سلسله کتاب‌های مجموعه آثار ایشان با عنوان «مباحث اقتصادی» و در شماره هشت منتشر کرده‌ایم. مقدمه و توضیحات و پاورقی کتاب «تنبیه الامة» اثر علامه نائینی از دیگر آثار مهم آیت‌الله طالقانی محسوب می‌شود که در دفاع از مشروطیت نوشته شد. کتاب «به‌سوی حج می‌رویم» و برخی دیگر از سخنرانی‌های آیت‌الله طالقانی در موضوعات مختلف در دست تدوین و نشرند، امیدوارم همگی در مجموعه منتشر شوند. مجتمع فرهنگی آیت‌الله طالقانی مسوولیت ویراستاری و تدوین این آثار را بر عهده دارد و شرکت سهامی انتشار آن را منتشر خواهد کرد. 

این مدرس دانشکده علوم حدیث شهر ری در پاسخ به این سوال که «امروز چه استفاده‌هایی می‌توانیم از آرا و اندیشه‌های آیت‌الله طالقانی بکنیم؟» توصیه کرد: آیت‌الله طالقانی در سراسر زندگی‌اش مسايل مورد ابتلای همه مسلمانان به‌ویژه جوانان مسلمان ایران را مطرح می‌کرد، اکنون با مراجعه به همان آثار که گاه به شکل مکتوب و گاه به صورت سخنران بیان می‌شدند، می‌توانیم از آن‌ها برای رفع مشکلات و مسایل امروزمان استفاده کنیم. 

سیدمحمود علایی معروف به آیت‌الله طالقانی(۱۳ اسفند ۱۲۸۹ متولد شد و  ۱۹ شهریور ۱۳۵۸) دار فانی را وداع گفت. وی روحانی شیعه و از سیاستمداران فعال نهضت ملی شدن نفت و نهضت مقاومت ملی بود. وی از بنیانگذاران جبهه ملی دوم، از بنیانگذاران نهضت آزادی ایران، عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نخستین امام جمعه تهران پس از انقلاب ۵۷ بود.

آیت‌الله طالقانی در خانواده‌ای اهل علم و دارای روحیات انقلابی در روستای گلیرد طالقان دیده به جهان گشود، پدرش ابوالحسن علایی‌طالقانی نخستین استاد وی بود.