به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، شانزدهمین نشست از سلسله درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» عصر امروز (21 شهریور) از ساعت 17 با حضور احمد ابومحبوب، مدرس این دوره و جمعی از علاقه‌مندان به شاهنامه در سرای اهل قلم برگزار شد.

ابومحبوب در آغازاین جلسه، ابیاتی از داستان «سام و زال» در «شاهنامه» را قرائت و بر تضادهای این داستان تاکید کرد که نمادهای اسطوره‌ای بسیاری را روشن می‌کنند.

باتوجه به این نمادها سام با زال، سیاهی با سپیدی، شب با روز، خواب با بیداری و هامون با شهر متضادند. همچنین سپیدی، روز، بیداری و شهر نماد زال و برعکس سیاهی، شب، خواب و هامون نماد سام اند.

وی گفت: هامون به معنای دشت و در حقیقت نماد پیش از تمدن است و بر قبیله‌ای بودن دلالت دارد. برعکس آن اسکان که نماد تمدن است. سرزمین‌های قبیله‌ای هیچ‌یک تمدن نداشته‌اند و همواره تمدن برای سرزمینی بوده است که اسکان یافته‌اند. به عبارت دیگر شهرنشینی نماد متمدن شدن است.

این پژوهشگر افزود: برهمین اساس سام نماد جامعه پیش از تمدن و زال آغاز تمدن است.

وی با تاکید بر این موضوع که زال چندین مفهوم نمادین را در اسطوره‌هایی پیدا می‌کند، ادامه داد: شهرنشینی و تمدن و خرد که خود با شهرنشینی ارتباط دارند، نمادهای اسطوره‌ای زال هستند. همچنین خردمندی به نوعی با تمدن ارتباط دارد. در حقیقت سام با گذاشتن فرزند خود در کوه به نوعی حماقت خود را می‌رساند. از سوی دیگر جامعه هرچه بسته‌تر باشد، خردش کمتر است و سام نماد آن جامعه بسته است.

ابومحبوب در بخش دیگر از سخنانش به بحث خودشناسی اشاره و تصریح کرد: در خودشناسی باید دید خود چیست و شناخت خود به چه معنایی است. برای شناخت خود، نمی‌توان خود را در درون خود شناخت، بلکه باید خود را در ارتباط با دیگران شناخت.

وی افزود: همان‌گونه که ژاک لاکان می‌گوید، کودک زمانی خودش را می‌شناسد که مقابل آینه قرار می‌گیرد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: جامعه بسته نه از خود و نه از بیرون شناختی ندارد و کاملا عقب‌مانده است؛ چراکه با دیگران رابطه ندارد. همواره دیگران را نفی و دشمن فرض کرده است. فراموش نکنیم که حتی دشمن خود را نیز باید شناخت و شناخت از مقایسه پدید می‌آید. بودن هر انسانی در ارتباط با دیگران معنی می‌شود.

وی اظهار کرد: بنابراین زال به نوعی نماد شهرنشینی است و طلوع تمدن جدیدی را نشان می‌دهد؛ چراکه طبق داستان با طلوع خورشید، زال وارد شهر می‌شود.

ابومحبوب اشاره‌ای به واگذاری پادشاهی سیستان به زال از سوی سام داشت و گفت: این موضوع نشان می‌دهد که تمدن جدیدی آغاز شده است. همیشه یک جامعه سنتی در برخورد با امر نو مقاومت می‌کند، اما با گذشت زمان امر کهنه در برابر امر نو تسلیم می‌شود و آن‌را می‌پذیرد. بنابراین زال نماد مدرنی برای جامعه خودش در مقابل سام است.

وی در بخش دیگر این جلسه توضیح داد: پیروزی زال پیروزی آیین جدیدی است که آن‌را میتراییسم می‌گوییم. زال پادشاه نیست، بلکه در کنار پادشاه قرار دارد. بنابراین جزو یک سیستم و نظام اجتماعی است و آن سیستم پدید آمدن اندیشه و خرد نوین و مدرنی به نام میتراییسم است.

این پژوهشگر در ادامه اشاره‌ای به سیمرغ داشت و افزود: در ادبیات عرفانی پرنده نماد و سمبل روح است و سیمرغ هم نشان‌دهنده جهان ماورایی است.

وی در ادامه باتوجه به ابیاتی که قرائت کرد، گفت: پژوهش‌ها نشان می‌دهند آیین میترایی از نواحی شرقی ایران به نواحی غربی و از آن‌جا به روم رفته است. بنابراین یک آیین کاملا شرقی است. زبان اوستایی نیز از زبان‌های نواحی شرقی ایران است که به نوعی بعدها با آیین میترایی ادغام شده است. آیین میترایی از کهن‌ترین آیین‌های آریایی است.

ابومحبوب در بخش بعدی جلسه به ارایه توضیحاتی درباره برخی از کلمه‌ها و اصطلاحات در زبان فارسی و «شاهنامه» پرداخت و توضیح داد: مهراب در زبان فارسی به معنای محل عبادت مهر یا میتراست. رودابه نیز نمادی از آناهیتاست و برهمین اساس رستم همیشه پیش از نبرد، سر و تن خود را در رود می‌شوید. آناهیتا خود مفهومی نمادین دارد و با چهره‌های مختلف نمادین در «شاهنامه» و اسطوره‌های ایرانی نشان داده شده است.

وی در ادامه و درباره عدد صفر گفت: صفر نمادی از آغاز جهان و پیش از خلقت هستی است. در دنیای انسانی صفر سمبل زندگی جنینی است. بنابراین سمبل نیروهای پنهان و نشانه امکانات بالقوه است که می‌تواند خودش و دیگر چیزها را به ارزش‌های بیشتر و بالاتری برساند. عددهای دیگر چنین امکانی را ندارند.

ابومحبوب در پایان یادآور شد: بنابراین نماد توانایی‌ها و ارزش‌های نهانی وجود انسان است و در روانشناسی مفهموم ناخودآگاه را پیدا می‌کند که باز هم با مفهوم اسطوه‌ای‌اش ارتباط دارد.

هفدهمین نشست از مجموعه درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» سه‌شنبه (21 شهریور) از ساعت 16 تا 17 و 30 دقیقه در سرای اهل قلم، واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره دو برگزار شد.