نویسنده و تاریخ‌پژوه در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، درباره کتاب «تحلیل بر مواضع سیاسی علمای شیعه از عدالتخانه تا کودتای رضاخان» اظهار کرد: برهه‌ها و نقاط عطفی در تاریخ ایران وجود دارد که بر دیگر رخدادها تاثیر می‌گذارد. از مهم‌ترین این رخدادها مشروطه است که تاثیر آن تا انقلاب اسلامی نیز قابل پیگیری است. شناخت عنصرهای اصلی مشروطه و تحلیل درست آن باعث می‌شود تا عوامل موثر بر انقلاب ۵۷ نیز مشخص شود.
فرزاد جهان‌بین گفت: روشنفکران در این دوره بر جدایی دین از سیاست، با هدف توسعه و ترقی تاکید می‌کردند اما در موضع علما اختلافاتی وجود داشت. بررسی مواضع سیاسی علمای شیعه در قبال حکومت با بررسی مقطعی در هر دوره ممکن است، از این‌روی این دوره از تاریخ به بخش‌هایی چون روی کار آمدن مشروطه اول تا استبداد شاهی و دوره مشروطه دوم تا به حکومت رسیدن رضاشاه تقسیم و بررسی می‌شود.
وی ادامه داد: انتخاب علما و بررسی آنها در پژوهش‌های مختلف معمولا به‌صورت تک‌نگاری یا جفت‌نگاری است، یعنی پژوهشگران به مواضع یک یا دو تن از علما پرداخته‌اند اما در این کتاب به ۹ نفر از علمای شیعه، سیاست‌ها و فتواهای آنها پرداخته شده است.
این تاریخ‌پژوه توضیح داد: تاریخ‌نویسان این دوره حتی احمد کسروی که سکولاریسم را ترویج می‌کرد بر نقش علما در همبستگی و به صحنه آوردن مردم تاکید کرده است. در هر حال به‌نظر می‌رسد که علما در این دوران دچار افتراق و در نهایت اتحاد شده‌اند و این کتاب نیز به همین مساله می‌پردازد.
نویسنده «تحلیل بر مواضع سیاسی علمای شیعه از عدالتخانه تا کودتای رضاخان» افزود: تقسیم‌بندی علما به سه گروه مشروطه‌خواه، مشروعه‌خواه و بی‌طرف نیز بر مدعای اختلاف‌نظر علما صحه می‌گذارد. سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی، ملا محمد کاظم خراسانی، شیخ عبدالحسین لاری، ثقة‌‌الاسلام تبریزی، آقا نجفی اصفهانی و علی‌اکبر تبریزی گروهی از این علما به‌شمار می‌آیند.
وی بیان کرد: در نهضت عدالتخانه به‌دلیل روشن بودن مفهوم استبداد، لزوم مشخص کردن حد و حدود آن، بومی و آشنا بودن مفهوم عدالتخانه، علمای شیعه در برابر حكومت نظر هماهنگ و یکسانی داشتند. طرح مفهوم مشروطه و مسایل مربوط به آن و همچنین ورود این مفاهیم در ادبیات سیاسی مبارزاتی مردم و علما، باعث بروز اختلاف میان علما و تقسیم آنها به سه گروه مشروعه‌خواه و مشروطه‌خواه و بی‌طرف شد.
جهان‌بین توضیح داد: در بررسی نسبت علما با این مفاهیم باید به دو نکته توجه کرد، نخست آن‌كه اختلاف‌نظر جدی در ارتباط با مشروطه و مفاهیم مطرح در میان این سه گروه از علما وجود داشت و دوم این‌كه عوامل به‌وجود آورنده اختلاف مبنایی نبودند و به احتمال زیاد درگیری اصلی میان علما و مشروطه‌خواهان سكولار رخ داده است. با فتح تهران و روی كار آمدن حكومت مشروطه دوم و به دنبال آن كشف حقیقت مشروطه‌خواهی بر علما، بار دیگر موضع آنها به یکدیگر نزدیک شد.
«تحلیل بر مواضع سیاسی علمای شیعه از عدالتخانه تا کودتای رضاخان» به‌قلم فرزاد جهان‌بین در ۲۵۴ صفحه از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر در دست انتشار است.
دوشنبه ۱۵ آبان ۱۳۹۱ - ۱۳:۱۸
نظر شما