به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد کتاب «سبک ‌شناسی» نوشته محمود فتوحی، عصر دیروز، سه‌شنبه 30 آبان، با حضور حمیدرضا شعیری، محمد غلامرضایی، محمد پارسانسب و دبیر جلسه، ابراهیم خدایار در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. 

حمیدرضا شعیری در این جلسه گفت: بحث اصلی این کتاب هم در مباحث نظری و هم در مطالعات موردی درباره ساختار، مسایل ساختارگرایانه و روابط ساختاری است. از منظر تاریخی نیز مباحث کتاب مسایل طرح شده تا سال 1980 را دربر می‌گیرد و به مطالعات پساساختارگرایانه نمی‌رسد. اگر پژوهشگری بخواهد چارچوبی ساختاگرایانه برای پژوهش‌اش تعریف کند و بر اساس آن متنی را مورد واکاوی قرار دهد، این کتاب کارآیی بسیاری برایش خواهد داشت. 

وی افزود: از سوی دیگر این کتاب وارد نظام گفتمانی نمی‌شود و تا ابتدای مطالعات گفتمانی و طرح مسایل ابتدایی این مبحث پیش می‌آید، ولی سرفصل‌هایی چون تحلیل گفتمان‌ها، پدیدارشناسی، شناسایی انواع نظام‌های گفتمانی و دیگر مباحثی از این دست، در کتاب مطرح نشده‌اند. یک دلیل برای این سخن من این است که اکثر مثال‌های کتاب «جمله» است و همان‌طور که می‌دانید در مطالعات گفتمانی به ویژه از دهه 1980 به بعد دیگر «جمله» ملاک قرار نمی‌گیرد.

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به مباحث مضمونی طرح شده در کتاب گفت: نویسنده در این کتاب حتی زمانی که به صورت کاملا مختصر به طرح مسایل گفتمانی می‌پردازد از سطح ساخت‌گرایی فراتر نمی‌رود. به عنوان مثال نویسنده در مباحث طرح شده درباره ایدئولوژی و یا سبك فمینیستی، به لزوم مطالعه لایه‌های زبان و مسایل جنسیت و رابطه آن با زبان، اشاره کرده و سعی در رسیدن به یک نگاه مضمونی دارد، اما در ادامه به ناچار برای این‌که روند مباحث را از دست ندهد، دوباره به مسایل فرمیک برمی‌گردد. 

این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس در ادامه به نقص عمده کتاب اشاره کرد و گفت: بسیاری از مباحث کتاب در سطح انتزاعی باقی مانده و به تحلیل اثر نمی‌رسند. همچنین نویسنده سعی نکرده تا با استفاده از تئوری‌های طرح شده در کتاب یک نمونه کامل ادبی را بررسی کند و کاربرد این مباحث را نشان دهد. بر این اساس ما معیار قضاوتی برای تئوری‌های طرح شده در کتاب نداریم. 

منتقد دیگر این نشست محمد غلامرضایی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، سخنان خود با اشاره به این‌که نقدهای دکتر شعیری از دیدگاه یک زبان‌شناس است، گفت: مبحث سبک‌شناسی اصولا بحثی ترکیبی و مرکب از دانش‌های گوناگون است و همین مساله باعث پیچیدگی دانش سبک‌شناسی شده است. 

وی افزود: پژوهش در حوزه سبک‌شناسی احتیاج به بنیان‌های نظری دارد و در زبان فارسی در حوزه نظری سبک‌شناسی کار خاصی صورت نگرفته است. پیش از این در کتاب‌هایی به صورت پراکنده برخی مباحث سبک‌شناسی مطرح شده بود، اما پژوهشگران تا به امروز مانند این کتاب به طور تفصیلی وارد مباحث نظری نشده بودند. 

غلامرضایی در ادامه با اشاره به این نکته که کتاب «سبک‌شناسی» فتوحی کامل‌ترین کتاب در حوزه مباحث نظری سبک‌شناسی است، گفت: دکتر فتوحی نسبت به دکتر شمیسا و کتاب سبک‌شناسی‌اش، از منابع بیشتر و جدیدتری استفاده کرده. همیچنین در این کتاب دکتر فتوحی برخی از مباحث را برای نخستین بار در زبان فارسی مطرح کرده است.

غلامرضایی گفت: این کتاب به صورت دو بخش و دو کتاب طراحی شده، کتاب اول سبک‌شناسی تئوری و کتاب دوم سبک‌شناسی عملی است. به نظر من این کتاب، یک کتاب و یا یک بخش سوم کم دارد. مولف می‌بایست متن کوتاهی از متون کلاسیک نظم و نثر ایران و یا حتی به عنوان مثال 10 یا 15 غزل از حافظ را انتخاب و با استفاده از نظریه‌های طرح شده در کتاب، این مثال‌ها را  واکاوی و تحلیل می‌کرد تا مخاطب جنبه‌های کاربردی این نظریه‌ها را نیز می‌دید. 

محمد پارسانسب دیگر منتقد حاضر در این نشست گفت: من در ترم جدید دانشگاهی این کتاب را به عنوان منبع درسی به دانشجویانم معرفی کردم، هرچند به این نکته آگاه بودم که ممکن است این معرفی مشکلاتی را برای من و دانشجویان ایجاد کند. با وجود اين به نظرم بهترین راه برای برطرف کردن ضعف‌های کتاب، خواندن و در ادامه نظر مخاطبان اصلی کتاب، یعنی دانشجویان است. 

وی افزود: من نظر دو منتقد قبلی را کاملا قبول دارم. کتاب به هیچ عنوان ما را به سمتی نمی‌برد که بر اساس آن بتوانیم متنی را تحلیل سبک‌شناسانه کنیم. این مساله نشان می‌دهد که کتاب به هیچ عنوان کتابی کاربردی نیست. 

این عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم، در ادامه با اشاره به این نکته که طرح برخی از مباحث  در کتاب دارای اشکالاتی است، گفت: این کتاب طیف وسیعی از موضوعات را دربرمی‌گیرد که این از یک منظر حسن و از منظری دیگر نقص به حساب می‌آید، چرا که ممکن است برخی مباحث در کتاب صرفا یک طرح موضویع شده و به کناری نهاده شوند. برخی مباحث هم ابهام در تفهیم دارند. در مواردی هم نویسنده چندین بار بدون دلیل مطلبی را تکرار کرده است. 

کتاب «سبک‌شناسی؛ نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها» نوشته محمود فتوحی، استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد و رییس سابق انجمن علمی نقد ادبی ایران است.
 
این کتاب بهار امسال (1391) از سوی انتشارات سخن منتشر شد و جایزه بیست‌و‌یکمین دوره کتاب فصل جمهوری اسلامی ایران را از آن خود کرد.