به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، بیست و چهارمین نشست از سلسله درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» عصر دیروز (هفت آذر) از ساعت 16 با حضور احمد ابومحبوب، مدرس این دوره و جمعی از علاقه‌مندان به «شاهنامه» در سرای اهل قلم برگزار شد.

ابومحبوب در آغاز این جلسه گفت: در داستان «کی‌کاووس» رستم برای دومین‌بار و به‌طور مستقیم از سوی زال مامور می‌شود. این ماموریت برای نجات کی‌کاووس، پادشاه ایران است. به‌طور کلی در اسطوره‌های ایرانی پادشاه، نماد وحدت ایرانی و نماد وحدت مردم است. برهمین اساس با تئوری فره ایزدی آمیخته می‌شود.

وی افزود: از لحاظ جامعه‌شناسی نیز می‌توان در این زمینه بحث کرد و گفت که ممکن است فره ایزدی با استبداد درآمیزد؛ چراکه معیاری برای داشتن فره ایزدی وجود ندارد.

این شاهنامه‌پژوه درباره ماموریت رستم ادامه داد: رستم ماموریتش را زمانی انجام می‌دهد که مراحلی را طی کرده باشد و آن مراحل همان هفت خوان است که رستم باید آن‌ها را پشت سر بگذارد. این هفت خوان را از نظر روانشناسی، اسطوره‌ای یا جامعه‌شناسی می‌توان تحلیل کرد.

وی به قرائت ابیات خوان نخست پرداخت و توضیح داد: هر کدام از این خوان‌ها بیانگر یکسری دشواری‌هایی هستند. هدف رستم بینا کردن کی‌کاووس و آزادی ایران است. این هفت مرحله به‌طور کامل با هفت مرحله سلوک آیین میترایی منطبق است. فراموش نکنیم که رستم و زال میترایی هستند. هر مرحله مانند سدی است و اگر فردی در یک مرحله بماند به نوعی به معنای هلاکت است.

ابومحبوب گفت: خوان نخست گرسنگی است. نخستین درگیری در این خوان میان شیر و رخش صورت می‌گیرد. همچنین در چند خوان‌، عنصر خواب را می‌بینیم و این خواب خود معنای اسطوره‌ای دارد.

وی درباره مراحل مختلف خوان نخست اظهار کرد: مراحل خوان نخست، ابتدا گرسنگی، مرحله بعد ورود به دشت پرگور، مرحله دیگر شکار و خورش، سپس خواب و در نهایت درگیری شیر و رخش است.

این پژوهشگر اشاره‌ای به هفت مرحله سلوک آیین میترایی داشت و افزود: در آیین میترایی مرحله‌ نخست کلاغ نام دارد. همچنین این هفت مرحله از دو بخش تشکیل شده‌اند. یک بخش چهارتایی نخست و بخش دوم، مراحل سه تایی‌اند. هر کدام از این مراحل نوعی نمادگرایی دارند و از منظری چهار مرحله نخستین نمادهای دنیایی هستند و به ترتیب عناصر چهارگانه آمده‌اند.

وی در ادامه و درباره «شیر» و نماد اسطوره‌ای آن توضیح داد: شیر در حقیقت نشان‌دهنده گونه‌ای حرکت هوا یا باد و طوفانی است که به رستم و رخش حمله می‌کند. حال باید دید شیر تغییر شکل کدام‌یک از اضطراب‌های رستم است. رستم برای رخش نگران است و در مرحله نخست نگرانی درباره رخش باید به نوعی از دوش رستم برداشته شود، تا رستم از زنده ماندن رخش آسوده‌خاطر شود.

ابومحبوب ادامه داد: همچنین این شیر با هوا یا «تیر» نیز ارتباط دارد. بنیاد هفت مرحله یا هفت‌خوان رستم بر پایه نجوم و ستاره‌شناسی میترایی است. برهمین اساس تیر آغاز افلاک است.

وی به مرحله دوم یا خوان دوم اشاره و تشریح کرد: مرحله بعد یا خوان دوم تشنگی در حد هلاکت است. رستم به صحرای بی‌آب و خشکی می‌رسد. عنصر آب ضد تشنگی است و از کنار هم گذاشتن عناصر متضاد در این داستان‌ها می‌توانیم به یکسری از نمادهای اسطوره‌ای دیگر نیز دست یابیم. رستم در این مرحله و پس از سیراب شدن دوباره به خواب می‌رود. خوابیدن یعنی رفتن به دنیای دیگر و وارد فضای دیگری شدن.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: در این بخش یک «میش» به نوعی راهنمای رستم می‌شود و او را به سوی چشمه هدایت می‌کند. بنابراین میش نماینده اهورایی و فرستاده اهورامزدا است و تغییر شکل نمادین زال است که رستم را به چشمه هدایت می‌کند. رسیدن به چشمه آب یعنی رسیدن به مرحله‌ای که رستم تحت حمایت آناهیتا قرار می‌گیرد. همچنین در مرحله دوم از نظر نمادشناسی اسطوره‌ای میترایی، همسر نماد آب است.

وی یادآور شد: از آن‌جا که در مرحله بعدی باز هم باید رستم بیدار و به فضای جدیدی وارد شود، برهمین اساس دوباره با خوابیدن رستم پس از سیراب شدن او روبه‌رو می‌شویم.

وی در ادامه ابیات مربوط به خوان‌ دوم را قرائت کرد.

ابومحبوب در بخش پایانی سخنانش با تاکید بر این موضوع که میترا نمادهای گوناگونی دارد، گفت: میترا خود روشنایی بامداد پیش از طلوع خورشید است که به سرخی می‌زند یا همان نور سپیده‌دمان پیش از طلوع. میترا نمادهای گوناگونی دارد. برای مثال از میان میوه‌ها انار نماد آن است. صبح صادق یعنی زمانی که هنوز میترا در نیامده است. بنابراین خورشید نماد میترا و نه خود میترا است که بعد از آن روشنایی سپیده‌دم می‌آید.

وی افزود: چوب‌دستی نیز نماد قدرت است. این نماد را در دست حضرت موسی یا در درست داریوش در سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید هم دیده‌ایم. بنابراین چوب‌دستی که در سنگ‌نگاره‌ها و در دست میترا می‌بینیم سمبل قدرت میترا است.

بیست و چهارمین نشست از مجموعه درس‌های «شاهنامه‌پژوهی» سه‌شنبه (هفت آذر) از ساعت 16 تا 17 و 30 دقیقه در سرای اهل قلم، واقع در خیابان انقلاب، خیابان فلسطین جنوبی، کوچه خواجه‌نصیر، شماره دو برگزار شد.